Οι γίγαντες δισεκατομμυρίων που λιώνουν

Δισεκατομμύρια άνθρωποι από όλο τον κόσμο είναι εξαρτημένοι για τον βιοπορισμό τους, την ενέργεια και το φαγητό τους από τα νερά που βρίσκονται κλεισμένα στους παγετώνες. Αλλά, η κλιματική αλλαγή λιώνει αυτούς τους παγετώνες. Τι θα χάσουμε εάν εξαφανιστούν;

Γυαλιστεροί ποταμοί πάγου που κυλούν από τις πλαγιές των βουνών, ξύνοντας και σκάβοντας τις πέτρες από κάτω τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι παγετώνες είναι πανέμορφοι. Αλλά παίζουν επίσης ένα πολύ σημαντικό ρόλο στις ζωές μας. Είναι ζωτικής σημασίας για τη βιομηχανία, το βιοπορισμό, τη φύση και το κλίμα σε κάθε ήπειρο της γης. Και είναι επίσης απαραίτητοι για τη διατήρηση της ζωής σε μερικές από τα πιο πυκνοκατοικημένες και γρήγορα αναπτυσσόμενες περιοχές του κόσμου.

Λειτουργώντας ως τεράστιες δεξαμενές, οι παγετώνες κλειδώνουν το νερό που πέφτει ως χιόνι σε μεγάλα υψόμετρα τις υγρές εποχές προτού το απελευθερώσουν, λιωμένο πλέον, κατά τις ξηρές εποχές. Κατά αυτό τον τρόπο, οι παγετώνες εξασφαλίζουν ότι οι ποταμοί θα έχουν μια σταθερή ποσότητα νερού στις λεκάνες απορροής τους καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Οι άνθρωποι βασίζονται στο νερό που προσφέρουν οι παγετώνες για υδροηλεκτρική ενέργεια, άρδευση, κτηνοτροφία, βιομηχανίες και μετακίνηση. Το γεγονός ότι μερικές από τις μεγαλύτερες λεκάνες ποταμών που τροφοδοτούνται από παγετώνες ρέουν σε μερικά από τα πιο γρήγορα αναπτυσσόμενα έθνη του κόσμου απλώς προσθέτει ακόμη περισσότερο στη σπουδαιότητα τους.

Αλλά, η πολύ σωστά ισορροπημένη σταθερότητα των παγετώνων έχει χαθεί για λίγο. Σταδιακά εξαφανίζονται και ο ρυθμός με τον οποίο το κάνουν στις περισσότερες περιπτώσεις αυξάνεται. Η κατανόηση του πόσο γρήγορα ο κόσμος χάνει τους παγετώνες του, θα μπορούσε να βοηθήσει στην προστασία των ανθρώπων που εξαρτώνται από αυτούς – και φυσικά καταλαβαίνουμε το πόσο αξίζει αυτό.

Χρησιμοποιώντας δεδομένα από τις βροχοπτώσεις, το πάχος των παγετώνων, το χιόνι και τις απαιτήσεις της γεωργίας, της βιομηχανίας, των πληθυσμών και της φύσης, ο Arthur Lutz, γεωγράφος Φυσικής Γεωγραφίας στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης στην Ολλανδία, και οι συν-συγγραφείς του δημιούργησαν έναν δείκτη ευαλωτότητας για 78 “πύργους νερού” -αυτοί οι πύργοι νερού μπορεί να περιέχουν αρκετούς παγετώνες, οροσειρές και ποταμούς, αλλά ευρύτερα θεωρούνται ως μια ομάδα και παίρνουν το όνομα τους από ένα ποταμό-

Με αυτό τον τρόπο οι ερευνητές μπόρεσαν να δείξουν τη σπουδαιότητα του κάθε πύργου για την περιοχή και να κάνουν προβλέψεις για τον πληθυσμό και τη βιομηχανία στο μέλλον και πόσο ευάλωτοι είναι στην αλλαγή.

“Για παράδειγμα, ο Ινδός ποταμός και o Γάγγης, και στην κεντρική Ασία οι Αμού Ντάρια και ο Σιρ Ντάρια – βρίσκονται πολύ ψηλά στη λίστα”, λέει ο Lutz. “Αυτό οφείλεται στο ότι έχουν τεράστιες ποσότητες νερού αποθηκευμένες ως παγετώνες και επίσης πολύ μεγάλη κάλυψη από χιόνι. Οι απαιτήσεις των ανθρώπων που βρίσκονται πιο κάτω είναι πολύ μεγάλες και σε μεγάλο βαθμό εξαρτώνται πολύ από το νερό του βουνού”.

Ο Ινδός Ποταμός στο Πακιστάν και στη βορειοδυτική Ινδία, για παράδειγμα, τροφοδοτεί το μεγαλύτερο σύστημα άρδευσης στον κόσμο. Δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται από αυτήν τη λεκάνη απορροής του ποταμού για τροφή, και οι πληθυσμοί αυτών των χωρών όπως επίσης και οι οικονομίες τους προβλέπεται να αυξηθούν ταχύτατα στο μέλλον. “Οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί χρειάζονται φυσικά περισσότερο νερό και φαγητό, αλλά επίσης οι πιο ευκατάστατοι πληθυσμοί τείνουν να χρησιμοποιούν περισσότερο νερό,” λέει ο Lutz. “Οι πλουσιότερες χώρες τρώνε περισσότερο κρέας, το οποίο απαιτεί περισσότερο νερό.”

Το ΑΕΠ που παρήχθη στις λεκάνες απορροής των Γάγγη-Μπραμαπούτρα και του Ινδού Ποταμού και το οποίο εξαρτιόταν από το λιωμένο νερό των παγετώνων, ανερχόταν το 2000 περίπου στα 418 δισεκατομμύρια δολάρια και στα 296 εκατομμύρια δολάρια αντίστοιχα -το τέταρτο και όγδοο υψηλότερο από τα 78 συστήματα ποταμών που τροφοδοτούνται από παγετώνες και μελετήθηκαν. Αλλά έως το 2050, όταν οι πληθυσμοί του Πακιστάν, της Ινδίας και του Μπαγκλαντές αναμένεται να αυξηθούν εντυπωσιακά και ως αποτέλεσμα οι οικονομίες αυτών των χωρών να επιταχυνθούν, το ΑΕΠ που θα δημιουργείται σε αυτές τις λεκάνες απορροής των ποταμών θα αυξηθεί στα 4,94 δισεκατομμύρια δολάρια και στα 2,57 δισεκατομμύρια, εντακαπλάσια και οκταπλάσια αύξηση, βάζοντας τες πρώτη και τρίτη στη λίστα του Lutz και των συνεργατών του.

Αυτό που δείχνει ο δείκτης ευαλωτότητας των παγετώνων είναι η σημασία της κατανόησης του πόσο γρήγορα χάνουμε αυτούς τους πόρους. Οι παγετώνες θεωρούνται ευρέως ως καλοί δείκτες των αλλαγών που συμβαίνουν στον πλανήτη μας. Μερικοί παγετώνες ανταποκρίνονται γρήγορα στις αλλαγές του υετού και της θερμοκρασίας, ενώ εκείνοι που βρίσκονται στις ξηρές κοιλάδες της Ανταρκτικής και περιοχής τηςΑρκτικής έχουν αργούς χρόνους απόκρισης. “Οι παγετώνες σε περιοχές με μεγάλη απόδοση – όπου δηλαδή υπάρχει πολύ χιόνι, πολύ λιώσιμο – έχουν σύντομο χρόνο απόκρισης”, λέει ο Bethan Davies, παγετωνολόγος στο Πανεπιστήμιο Royal Holloway του Λονδίνου.

Οι παγετώνες πάντοτε κινούνται – επεκτείνοντας τις κοιλάδες τους μερικά εκατοστά ή ακόμη και μερικά μέτρα κάθε φορά – αλλά το συνολικό τους μέγεθος εξαρτάται από το πόσο χιόνι χάνεται από το λιώσιμο και πόσο καινούργιο αποκτάται από το φρέσκο χιόνι που πέφτει στην κορυφή. Όταν μέσα σε ένα χρόνο η χιονόπτωση ισούται με την ποσότητα του λιωμένου χιονιού που χάνεται, ένας παγετώνας βρίσκεται σε ισορροπία – αναπληρώνοντας από την κορυφή και χάνοντας νερό από το κάτω μέρος, δεν αλλάζει σε μέγεθος. Αλλά οποιαδήποτε μείωση της ποσότητας χιονόπτωσης ή αύξηση της θερμοκρασίας μπορεί γρήγορα να οδηγήσει σε αύξηση της τήξης, κάνοντας έναν παγετώνα να χάσει μέρος της κοιλάδας του.

Αλλά χάρη στο τεράστιο μέγεθός τους οι παγετώνες μπορούν συνήθως να εξαλείψουν τις ανωμαλίες ενός καυτού καλοκαιριού ή υγρού χειμώνα. Αντίθετα, η υποχώρηση και η ροή των παγετώνων μπορούν να δώσουν μια σαφή εικόνα της κλιματικής αλλαγής σε μεγάλες περιόδους. Αυτό που βλέπουμε είναι μια συνεκτική υποχώρηση, σε μεγάλο βαθμό καθοδηγούμενη από την κλιματική αλλαγή που έχουν προκαλέσει οι άνθρωποι, λέει ο Davies.

Μεταξύ του 2000 και του 2019, οι παγετώνες παγκοσμίως έχαναν κάθε χρόνο 267 γιγατόνους νερού, και αυτός ο αριθμός επιταχύνεται πιο γρήγορα από την απώλεια των πάγων της Γροιλανδίας ή της Ανταρκτικής χωριστά. Οι πάγοι της Ανταρκτικής καλύπτουν το 8,3% και οι πάγοι της Γροιλανδίας το 1,2% της Γης, σε σχέση με το 0,5% του πλανήτη που καλύπτεται από παγετώνες. Μπορεί να αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό μέρος του πάγου της Γης, αλλά εξαφανίζονται γρήγορα.

Τι θα χάσουμε αν οι παγετώνες συνεχίσουν να υποχωρούν με αυτόν τον ρυθμό;

Η ειδική σε θέματα κλίματος επιστήμονας Tamsin Edwards του King’s College του Λονδίνου και οι συνεργάτες της έχουν διαμορφώσει τις επιδράσεις της τήξης των παγετώνων στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Ο περιορισμός της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1.5 βαθμούς Κελσίου έως το 2100 θα έχει ως αποτέλεσμα συνολική άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά 13 εκατοστά (5,1 ίντσες), σε σύγκριση με 25 εκατοστά (9,8 ίντσες) εάν ο πλανήτης συνεχίσει να θερμαίνεται με τον τρέχοντα ρυθμό και 42 εκατοστά (16,5 ίντσες) υπό τα πιο απαισιόδοξα σενάρια (οι παγετώνες θα συμβάλλουν κατά το ήμισυ σε αυτή την αύξηση).

Μπορεί να ακούγεται σαν μια μικρή ποσότητα, αλλά μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο επειδή η αύξηση του ύψους του ωκεανού δεν είναι ίση. Υπάρχουν περιοχές όπου οι ωκεανοί θα αυξηθούν πολύ περισσότερο, και περιοχές όπου θα αυξηθούν λιγότερο. Σε θερμότερες περιοχές, για παράδειγμα, τα επίπεδα της θάλασσας, θα ενισχυθούν από την θερμική διαστολή – όπως το νερό θερμαίνεται διαστέλλεται, και σε κλίμακες τόσο μεγάλες όσο αυτές των ωκεανών, κάνει μεγάλη διαφορά.

Από όλους του παράγοντες που επηρεάζουν την αύξηση της στάθμης του νερού, η θερμική διαστολή είναι ο μεγαλύτερος. Η αμέσως επόμενη συνεισφορά έρχεται από το λιώσιμο των παγετώνων των βουνών, τα στρώματα πάγου και το μη παγετώδες νερό που φεύγει από τα ποτάμια μας. Από αυτούς τους τελευταίους παράγοντες, τα τελευταία 20 χρόνια, το λιώσιμο των παγετώνων των βουνών είναι υπεύθυνο για ένα επιπλέον 21% της αύξησης της στάθμης της θάλασσας.

Οι παγετώνες δεν είναι απλώς χρήσιμοι ως αποθήκες γλυκού νερού, αλλά συμβάλλουν επίσης σε σπάνια οικοσυστήματα.

Ένας παγετώνας από μόνος του μπορεί να δείχνει ότι στερείται ζωή, αλλά πάνω και κάτω από την επιφάνεια του μπορείς να βρεις μοναδικούς οργανισμούς. Ενώ η χαμηλή ατμοσφαιρική πίεση και η υψηλή υπεριώδης ακτινοβολία κάνουν τους παγετώνες ένα αφιλόξενο περιβάλλον, στην επιφάνεια μπορούν να αναπτυχθούν εξειδικευμένα παγετώδη φύκια. Η επιφάνεια ενός παγετώνα μπορεί επίσης να είναι διάτρητη με βαθουλώματα και κοιλότητες που περιέχουν ζωή. Αυτές οι τρύπες, που ονομάζονται κρυκονιτικές τρύπες, δημιουργούνται καθώς σκόνη και βρωμιά από την επιφάνεια του παγετώνα ζεσταίνεται από το ήλιο και λιώνει προς τα μέσα στην επιφάνεια.

Οι κρυκονιτικές τρύπες γίνονται μικρά οικοσυστήματα, ελαφρώς προστατευόμενα και πιο θερμά από τον πάγο που τα περιβάλλει, με λίγο από το νερό που λιώνει και μερικά θρεπτικά συστατικά από τη βρωμιά – υποστηρίζουν μύκητες, βακτήρια, και καρκινοειδή.

Βαθύτερα κάτω από τον πάγο, όπου το φως του ήλιου δεν μπορεί να εισχωρήσει, οι ζωντανοί οργανισμοί πρέπει να βασιστούν σε ενέργεια από το υποκείμενο υπόστρωμα. Σε μεμονωμένες υποπαγετώδεις λίμνες, χιλιάδες μοναδικά μικρόβια έχουν βρεθεί, αν και δεν έχουμε ιδέα ποια είναι η πλήρης έκταση της βιοποικιλότητας που ζει σε αυτά τα απρόσιτα μέρη.

Καθώς όμως οι παγετώνες υποχωρούν, η βιοποικιλότητα προβλέπεται να αυξηθεί, καθώς τα περιβάλλοντα των βουνών γίνονται πιο κατάλληλα για μια πιο ευρεία γκάμα οργανισμών αφού οι θερμοκρασία τους αυξάνεται. Ωστόσο, αυτό έρχεται με το κόστος του να χαθούν οργανισμοί εξειδικευμένοι στο να ζουν στους παγετώνες για χάρη πιο γενικών οργανισμών που είναι σε θέση να αποικίσουν γρήγορα από πιο χαμηλά. Το να χάσουμε τους παγετώνες μας μπορεί να σημαίνει ότι ότι θα χάσουμε την πρόσβαση σε χιλιάδες μοναδικά είδη ικανά να επιβιώσουν σε δύσκολα κλίματα.

Πέρα όμως και από τα όρια του πάγου, οι παγετώνες είναι επίσης σημαντικοί για τη διατήρηση βιοποίκιλων περιβαλλόντων. “Υπάρχουν μερικές περιοχές όπου το λιώσιμο των παγετώνων είναι πολύ κρίσιμο”, λέει Inés Dussaillant, μια παγετωνολόγος από την Παγκόσμια Υπηρεσία Παρακολούθησης Παγετώνων του πανεπιστημίου του Zurich. Βόρεια των Άνδεων, στη Χιλή, το Εκουαδόρ, τη Βολιβία, την Αργεντινή και το Περού, υπάρχουν σε μεγάλα υψόμετρα υγρότοποι, οι οποίο βασίζονται στο νερό που προέρχεται από τους παγετώνες. Αυτοί οι υγρότοποι, βρίσκονται 3,000-6,000 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, και είναι “πολύ οικολογικά ποικιλόμορφοι και κοινωνικά σημαντικοί,” λέει ο Davies.

Από τους προ-ισπανικούς χρόνους, οι άνθρωποι στις Άνδεις χρησιμοποιούσαν τους υγροτόπους αυτούς ως πηγή νερού για την άρδευση καλλιεργειών και την εκτροφή ζώων. Οι υγρότοποι είναι επίσης ένας σημαντικός συλλέκτης άνθρακα καθώς το έδαφος είναι πλούσιο σε τύρφη. Μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο μέρος αυτού του εδάφους που είναι πλούσιο σε άνθρακα παραμένει άθικτο καθώς η εξαγωγή τύρφης δεν είναι ακόμη διαδεδομένη.

“Αλλά οι παγετώνες που τους παρέχουν νερό είναι πολύ μικροί, και έχουμε πια περάσει από τη φάση της Peak water, οπότε το νερό μειώνεται”, λέει ο Davies. Το “Peak water” περιγράφει τη στιγμή που το λιώσιμο και η μάζα των παγετώνων είναι ακόμα υψηλά, προτού δηλαδή οι παγετώνες γίνουν πολύ μικροί για να μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά. “Οι βροχοπτώσεις εδώ είναι πολύ εποχιακές, επομένως εξαρτώνται πολύ από το νερό των παγετώνων”. Σε άνυδρα, μεγάλου υψόμετρου περιβάλλοντα όπως οι Άνδεις, ο μόνος τρόπος για να διατηρηθούν αυτοί οι υγρότοποι είναι με τις απορροές των παγετώνων.

Στην κατάταξη ευαλωτότητας του Lut’s, οι παγετώνες της ακτής του Ειρηνικού στο Περού έρχονται τέταρτοι στον κατάλογο του αναμενόμενου ΑΕΠ που θα παράγεται σε αυτήν την περιοχή έως το 2050, στα $ 380 δισ. – 6.8 φορές περισσότερο από αυτό που παρήχθη το 2020.

“Όπου δεν υπάρχει βροχόπτωση το καλοκαίρι, τα ποτάμια βασίζονται κυρίως στο λιώσιμο των παγετώνων”, λέει η Dussaillant. “Σε μέρη των Ιμαλαΐων και των βόρειων Άνδεων, τους πιο ξηρούς μήνες, η συνεισφορά νερού από τους παγετώνες είναι 70-80%. Εάν στο μέλλον αυτές οι περιοχές δεν έχουν παγετώνες, δεν θα υπάρχει σχεδόν καθόλου νερό στα ποτάμια.”

Αυτό θα μπορούσε να είναι μια καταστροφή για τα 129 εκατομμύρια αγροτών που ζουν πιο κάτω από τα Ιμαλάια εξαρτώμενοι από το νερό αυτό για να ποτίσουν τη γη τους.

Προτού τα ποτάμια στεγνώσουν, μπορεί παραδόξως να αυξηθούν σε μέγεθος ως αποτέλεσμα της τήξης των παγετώνων.

Ορισμένοι παγετώνες, όπως αυτοί σε μέρη των Άνδεων, έχουν ήδη περάσει από τη φάση της “αποκορύφωσης του νερού” (“peak water”), λέει η Dussaillant, αλλά σύμφωνα με τις τρέχουσες εκτιμήσεις η στιγμή θα έρθει αργότερα αυτόν τον αιώνα.

Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι η παραγωγικότητα από τα ποτάμια στις λεκάνες απορροής τους αυξάνεται πριν μειωθεί, δημιουργώντας ίσως μια παραπλανητική εικόνα για την υγεία των ποταμών.

Κατά μια πρόβλεψη, φτάσαμε στη φάση του “peak water” στο 45% των παγετώνων των βουνών το 2017. Αλλά για το 22% των παγετώνων των βουνών, η απορροή θα συνεχίσει να αυξάνεται περίπου έως το 2050, υποθέτοντας έναν μεσαίο ρυθμό θέρμανσης του κλίματος. Γενικά, όσο μεγαλύτερος είναι ο παγετώνας τόσο περισσότερο θα χρειαστεί για να φτάσει στη φάση αυτή.

Σύμφωνα με την ίδια πρόβλεψη, στον δυτικό Καναδά, την κεντρική Ευρώπη και τη Νότια Αμερική, όπου οι παγετώνες τείνουν να είναι μικρότεροι, η φάση του “peak water” έχει περάσει ή αναμένεται να συμβεί σε λίγα χρόνια. Η Ευρώπη επίσης βασίζεται στο νερό των παγετώνων, αλλά ίσως να είναι ο λόγος για αυτή την απώλεια δύναμης. Σύμφωνα με την έρευνα του Lutz, τα νερά στις λεκάνες απορροής του Δούναβη και του Ρήνου συνέβαλαν στο πρώτο και στο δεύτερο μεγαλύτερο ΑΕΠ το 2000, χάρη στις βιομηχανίες γεωργίας, παραγωγής, υδροηλεκτρικής ενέργειας και τουρισμού που βασίζονται σε αυτά.

Στις λεκάνες που τροφοδοτούνται από τους παγετώνες του βουνού High Mountain στην Ασία, η απορροή θα αυξηθεί έως τα μέσα περίπου του αιώνα. Αλλά οι παγετώνες σε αυτήν την περιοχή διαφέρουν σημαντικά. Οι παγετώνες που τροφοδοτούν τον ποταμό Indus θα φτάσουν στο πικ τους αργότερα από ό, τι αλλού, γύρω στο 2070, ενώ αυτοί που τροφοδοτούν τη λεκάνη του Brahmaputra στην ανατολική Ινδία και το Μπαγκλαντές έχουν ήδη περάσει από τη φάση αποκορύφωσης του νερού. Η μεγάλη μεταβλητότητα σε αυτήν την περιοχή οφείλεται εν μέρει στις μεταβολές των βροχοπτώσεων.

“Μας δίνουν ένα σήμα ότι έρχονται αλλαγές”, λέει η Dussaillant, για την έγκαιρη προειδοποίηση που έρχεται από μικρότερους παγετώνες. “Αν η Γη δεν αρχίσει να γίνεται πιο ψυχρή, αυτοί οι παγετώνες θα χαθούν”.

Αλλά τόσο ο Dussaillant όσο και η Davies τονίζουν ότι είναι ακόμα δυνατό να αποφευχθεί η χειρότερη ζημιά. Η τήρηση της Συμφωνίας του Παρισιού που καθορίστηκε από την IPCC για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5 βαθμούς Κελσίου θα ήταν “η διαφορά μεταξύ της απώλειας όλου του πάγου ή της διατήρησης του περισσότερου πάγου”, λέει ο Davies. “Κάτω από 1,5 βαθμούς Κελσίου αποφεύγεις αυτά τα σημεία πλανητικής καμπής. Δεν νομίζω ότι είναι πολύ αργά.”

Το παρόν άρθρο αποτελεί μετάφραση του άρθρου “The multi-billion dollar giants that are melting away” του William Park που δημοσιεύτηκε στο BBC στις 11/08/2021.

Πηγή: BBC Future 

Δείτε επίσης: