Ο Πολιτισμός του Χρυσόψαρου
Μια πραγματεία για την αγορά της προσοχής.
Το βιβλίο του Γάλλου καθηγητή Μπρυνό Πατινό, “ο Πολιτισμός του Χρυσόψαρου” που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη αποτελεί μία πραγματεία για την αγορά της προσοχής όπως ακριβώς μας πληροφορεί ο τίτλος του. Βιώνουμε μία εικοσαετία βίαιων μεταβολών στην καθημερινότητά μας. Δημιουργείται μία νέα τάξη πραγμάτων απουσία κανόνων. Η ψηφιακή ουτοπία εξελίχθηκε σε μία μεγάλη αποτυχία και σήμερα οι ειδικοί που πρώτοι έζησαν τις συνέπειες αυτών των κοσμογονικών αλλαγών καλούν την πλειοψηφία σε ένα είδος αποτοξίνωσης από το Διαδίκτυο (Social Dilemma, Netflix). Πόσο εύκολο είναι όμως να συμβεί αυτό;
Η σχέση εξάρτησης που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στους χρήστες και την εικονική πραγματικότητα δεν τους αφήνει να ηρεμήσουν. Δεν μπορούν να έχουν καθαρή σκέψη. Συνεχώς εικόνες περνούν μπροστά από τα μάτια τους. Ένας άτακτος κυκεώνας αρχικών σελίδων μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το βλέπω ακόμα και στον ίδιο μου τον εαυτό. Είναι αδύνατο πλέον η προσοχή να μείνει εστιασμένη σε ένα γεγονός για πάνω από 9΄΄. Συντελείται όπως γίνεται εύκολα κατανοητό ένα τεράστιο κοινωνικό πείραμα. Οι άνθρωποι μετατρέπονται σε δούλους με επίγνωση της αιχμαλωσίας τους. Αδυνατούν να αποχωριστούν την επαφή με την οθόνη και στέκονται σαν απολιθωμένα όντα σε φάση υποταγής (pnhubbing-phone snubbing).
Συχνά γίνεται αναφορά στη Z Generation, μία γενιά μόνιμης διασύνδεσης. Ένας αληθινός πόλεμος αντιδράσεων, likes, shares και φυσικά οι διαφημίσεις. Το σημείο κλειδί που έφερε τα πάνω κάτω και φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση. Οι αλγόριθμοι με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης εγκλωβίζουν τους χρήστες μέσα σε μία επικοινωνιακή φούσκα. Η μνήμη των ανθρώπων μετατρέπεται σε μυθοπλασία (brain hacking). Αν δεν υπάρχει ανεπτυγμένη κριτική ικανότητα στην αντίπερα όχθη το αποτέλεσμα είναι προδεδικασμένο. Αναπόφευκτα λοιπόν δημιουργείται μία κοινωνία καταναλωτών που δημιουργεί σκουπίδια, ψηφιακά και μη. Οι ζωές μας εμπορευματοποιούνται. Δημιουργείται ένας κορεσμός αισθήσεων που προκύπτει από τον βομβαρδισμό ερεθισμάτων που είναι αδύνατον να φιλτραριστούν.
Όλα τα παραπάνω προβληματίζουν τον σπουδαίο Πατινό, διευθυντή σύνταξης της Arte France και πρόεδρο στο τμήμα SciencesPo στο Παρίσι. Kαλεί τους ανθρώπους να αναζητήσουν εκ νέου το ιδεώδες που μας οδήγησε για τόσα χρόνια. Προτείνει λύσεις που αφορούν μάχες και θεραπείες. Το Google μας πληροφορεί πως έχει πάψει να είναι κομμάτι του δικού μας κόσμου. Οδηγεί μοιραία στην αμφιβολία, την καθολική αβεβαιότητα και κατ΄επέκταση σε ακραία πόλωση της δημόσιας σφαίρας. Η κατάρρευση της πληροφορίας μας οδήγησε εδώ. Ίσως ήρθε η ώρα για την εποχή των “Slow news” (ντοκιμαντέρ του Aλμπέρτο Πουλιάφιτο). Σε αυτά θα έχουν πρόσβαση άπαντες και θα χαρακτηρίζονται από ποιότητα και δεοντολογία.
Σήμερα μπουκωμένοι από ντοπαμίνη τελούμε υπό κατάσταση συνεχούς διέγερσης. Περιμένουμε συνεχώς κάτι νέο και στη συνέχεια κάτι ακόμα. Το παιχνίδι της λήθης. Στιγμές, εικόνες που φεύγουν και χάνονται. Επιφάνεια δίχως κανένα βάθος και υπόσταση. Ο χρόνος συγκέντρωσης (attention spam) έχει μειωθεί δραματικά. Μόνο τυχαίο δεν είναι το αίσθημα του ιλίγγου που δημιουργείται μετά από ώρες μπροστά στις οθόνες. Ένας αέναος κύκλος. Το αόρατο χέρι της αγοράς αντικαταστάθηκε από εκείνο του δικτύου κι ο παραδοσιακός καπιταλισμός από τον κατασκοπευτικό όπως μας πληροφορεί η Σοσάνα Ζούμποφ (Η εποχή του κατασκοπευτικού καπιταλισμού, εκδόσεις Καστανιώτη).
Οι άνθρωποι τελούν εν αγνοία. Και το χειρότερο αρκετοί σε άγνοια της άγνοιάς τους. Οι περισσότεροι έχουν πιστέψει πως η ατομική “ιχνηλασία” αποτελεί συστατικό στοιχείο του ψηφιακού πολιτισμού. Η λέξη χρονοθηρία εκτιμώ ότι ταιριάζει απόλυτα σε αυτό που επαναλαμβανόμενα διαδραματίζεται και δυστυχώς μετά λύπης μου το γράφω: όλα τα παραπάνω ενισχυθήκαν στο πλαίσιο της πανδημίας και στο διάστημα του αναγκαστικού εγκλεισμού. Απόλυτα ενδεικτικό πόσο επίκαιρος έγινε το “1984, Μεγάλος Αδελφός” του Τζωρτζ Όργουελ που κυκλοφόρησε σε επανέκδοση από αρκετούς εκδοτικούς οίκους.
