Πώς οι δρόμοι των πόλεων καταλήφθηκαν από αυτοκίνητα
Μήπως έφτασε η στιγμή να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε τις πόλεις απαλλαγμένες από αυτοκίνητα;
Περπατάς στην πόλη και φτάνει η στιγμή που θες να περάσεις στην απέναντι πλευρά του δρόμου. Κοιτάζεις τριγύρω, βρίσκεις την πιο κοντινή διάβαση και περιμένεις τη στιγμή που κάποιος οδηγός θα σου επιτρέψει να περάσεις. Οι δρόμοι εξάλλου είναι για τα αυτοκίνητα, σωστά; Κι όμως, μόλις έναν αιώνα πριν, αυτή η παραδοχή ήταν εντελώς ξένη και εντελώς παράλογη για τους περισσότερους ανθρώπους.
Μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα, όταν και το αυτοκίνητο ως μια νέα τεχνολογική καινοτομία άρχισε να γίνεται πιο διαδεδομένο, οι δρόμοι των πόλεων ήταν κάτι εντελώς διαφορετικό. Ήταν αποκλειστικά και μόνο αφιερωμένοι στους ανθρώπους · ήταν οι καρδιές των πόλεων το μέρος όπου οι άνθρωποι συναντιόντουσαν, κοινωνικοποιούνταν και έκαναν αγοραπωλησίες. Τι άλλαξε λοιπόν μέσα σε αυτόν τον ένα αιώνα, που οδήγησε στο να θεωρείται αυτονόητο πως οι μεγαλύτεροι δημόσιοι χώροι των πόλεων δεν προορίζονται για ανθρώπους;
Η αρχή για αυτή την αλλαγή φαίνεται πως έγινε περίπου τη δεκαετία του 1920, όταν τα αυτοκίνητα άρχισαν να χρησιμοποιούνται ευρέως και όλο και περισσότερα να εμφανίζονται στις μεγάλες πόλεις του εξωτερικού. Όμως, την περίοδο εκείνη δεν υπήρχε κανενός είδους νομοθεσία που να ορίζει κανόνες οδήγησης, όπως επίσης και καμία πρόβλεψη για την κυκλοφορία των αυτοκινήτων εντός των πόλεων. Αναπόφευκτα λοιπόν υπήρξε μια τεράστια αύξηση των ατυχημάτων και των θανάτων πεζών ατόμων.
Σταδιακά, την περίοδο αυτή οι θάνατοι πεζών από ατυχήματα που προκαλούσαν απρόσεκτοι οδηγοί αυτοκινήτων εκτοξεύτηκαν. Συνολικά κατά τη δεκαετία του 1920 στις ΗΠΑ 200.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν σε αυτοκινητιστικά δυστυχήματα και στην πλειονότητα τους οι θάνατοι αυτοί αφορούσαν παιδιά. Μόνο το 1925, στις ΗΠΑ 7.000 παιδιά έχασαν τη ζωή τους κατά αυτόν τον τρόπο.
Τα συχνά αυτά ατυχήματα και οι τρομερές απώλειες έκαναν τους απλούς ανθρώπους να μισήσουν τα αυτοκίνητα. Εάν μπορούσε κανείς να ταξιδέψει πίσω σε εκείνη την εποχή θα έβλεπε ότι οι περισσότεροι θεωρούσαν τα αυτοκίνητα κινούμενες μηχανές θανάτου, «θεριστές» που σπέρνουν το θάνατο, και τους οδηγούς αδίστακτους δολοφόνους. Κάθε φορά που ένα ατύχημα θα γινόταν, αυτομάτως η κοινή γνώμη θα έπαιρνε το μέρος του θύματος και θα ζητούσε την παραδειγματική τιμωρία του «οδηγού-δολοφόνου», πράγμα που εξηγεί και γιατί η εκδίκαση τέτοιων υποθέσεων ως υποθέσεων δολοφονίας ήταν την εποχή εκείνη ένα πολύ συχνό φαινόμενο.
Ο Peter Norton, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, αναφέρει στο βιβλίο του «Fighting Traffic: The Dawn of the Motor Age in the American City» αρκετά πραγματικά τέτοια περιστατικά ατυχημάτων και το πώς αντέδρασε η κοινή γνώμη σε αυτά.
Όμως η απέχθεια του κοινού προς τα αυτοκίνητα (σε βαθμό που σε ορισμένες πολιτείες οργανώθηκαν ολόκληρα κινήματα εναντίον τους) άρχισε να προβληματίζει τις αυτοκινητοβιομηχανίες. Πώς θα κέρδιζαν το αγοραστικό κοινό, εάν αυτό θεωρούσε το προϊόν που πουλούσαν διαβολική συσκευή θανάτου; Έπρεπε να δράσουν και μάλιστα γρήγορα προτού ο φόβος για τo αυτοκίνητο ως μέσο καθιερωνόταν. Ξεκίνησαν λοιπόν να χρηματοδοτούν μαθήματα στα σχολεία τα οποία δίδασκαν στα παιδιά πως πρέπει να προσέχουν όταν κυκλοφορούν στο δρόμο, πως οι δρόμοι δεν προορίζονται για παιχνίδι, αλλά για να μετακινούνται τα αυτοκίνητα και πως όταν πρόκειται να τον διασχίσουν οφείλουν να σταματούν για τα αυτοκίνητα και όχι το αντίστροφο.
Παρ’ ότι αυτό το σχέδιο λειτούργησε μακροπρόθεσμα, καθώς μια ολόκληρη γενιά έμαθε πως ο δρόμος είναι για τα αυτοκίνητα και όχι για τους πεζούς, έπρεπε να αντιμετωπιστούν και οι άμεσες απειλές. Σε πολλές πολιτείες οι πολίτες οργανώθηκαν και ζητούσαν από τις αρχές να καθοριστεί ένα όριο στην ταχύτητα με την οποία μπορούσαν τα αυτοκίνητα να κυκλοφορούν εντός της πόλης. Τότε οι μεγάλες αυτοκινητοβιομηχανίες ενώθηκαν, λανσάροντας καμπάνιες, ασκώντας επιρροή στις αρχές και χρησιμοποιώντας θεμιτά και αθέμιτα μέσα κατάφεραν, όχι μόνο να εμποδίσουν τέτοιους νόμους, αλλά να καθιερώσουν άλλους που λειτουργούσαν υπέρ τους και απομάκρυναν τους πεζούς από τους δρόμους. Αυτή ήταν και η χρονική στιγμή που οι δρόμοι έπαψαν πια να ανήκουν στους ανθρώπους. Σταδιακά μέσα στις επόμενες δεκαετίες και μέσα κυρίως από την εκπαίδευση, η κοινή γνώμη άρχισε να θεωρεί πως αυτό ήταν πάντοτε το πρότυπο λειτουργίας των πόλεων.
Αυτό όμως μέχρι και πρόσφατα. Ο υπερπληθυσμός στις πόλεις, η επιβαρυμένη από το καυσαέριο ατμόσφαιρα, η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της, που ήδη έχουμε αρχίσει να βλέπουμε, έχουν κάνει πολλούς να αρχίσουν να αμφισβητούν αυτό το μοντέλο και να προσπαθούν να σκεφτούν νέες λύσεις που θα «διώξουν» τα αυτοκίνητα από τις πόλεις και θα δημιουργήσουν ένα πιο ευχάριστο και υγιές περιβάλλον διαβίωσης.
Ένα αρκετά δημοφιλές τέτοιο πλάνο είναι αυτό τον “superblocks” ή αλλιώς «μεγάλων τετραγώνων». Το πλάνο αυτό προβλέπει την αντιμετώπιση ορισμένων οικοδομικών τετραγώνων ως ενός μεγάλου τετραγώνου, μέσα στο οποίο απαγορεύεται η κυκλοφορία αυτοκινήτων. Οι εσωτερικοί δρόμοι που διαχωρίζουν τα πιο μικρά οικοδομικά τετράγωνα πεζοδρομούνται, όλα τα αυτοκίνητα κινούνται περιμετρικά του μεγάλου τετραγώνου, και μόνο τα αυτοκίνητα των κατοίκων μπορούν να έχουν πρόσβαση στους εσωτερικούς δρόμους με αυστηρούς όμως περιορισμούς.
Το πλάνο αυτό έχει ήδη εφαρμοστεί με επιτυχία σε μια ολόκληρη περιοχή της Καταλονίας και τα οφέλη έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά ευεργετικά για την ατμόσφαιρα της περιοχής αλλά και για την σωματική και ψυχική υγεία των κατοίκων της. Δυστυχώς όμως πρόκειται για ένα πλάνο που έχει πολύ συγκεκριμένες τεχνικές απαιτήσεις στις οποίες δεν μπορούν όλες οι πόλεις να ανταποκριθούν και συνεπώς η εφαρμογή του στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι εφικτή. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να εγκαταλείψουμε τελείως αυτή τη σκέψη. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερη προσπάθεια καταβάλλεται για την απομάκρυνση των αυτοκινήτων από τις πόλεις και παρ’ ότι προς στιγμήν αυτή θεωρείται ως απλώς ευεργετική, δεν θα αργήσει η στιγμή που η κλιματική αλλαγή και κυρίως η αύξηση των θερμοκρασιών εντός των πόλεων θα την καταστήσει απαραίτητη.
Πηγές:
The Invention of Jaywalking – Bloomberg
Peter D. Norton, Fighting Traffic: The Dawn of the Motor Age in the American City, 2008, Massachusetts Institute of Technology
Barcelona, Spain, urban planning: what the city learned from the first superblocks – Vox
How Our Streets Got Stolen From Us – YouTube
Δείτε επίσης:
