Που οφείλεται η άσχημη ελληνική αρχιτεκτονική;
Ποιος φέρει τελικά την ευθύνη για την κτηριακή κατάντια της χώρας;
Λέξεις: Χρήστος Λαζάρου
Πολλές φορές στο παρελθόν έχω γράψει σε άρθρα μου ότι με δυσαρεστεί και μου προκαλεί δυσφορία η αισθητική των πολυκατοικιών στις ελληνικές πόλεις. Είναι ένα σκεπτικό που μοιράζομαι ομολογουμένως με την πλειοψηφία των συμπολιτών μου όσο κι αν αγαπάμε τον τόπο μας.
Από μικρή ηλικία περπατούσα και κινούμουν μέσα στην πόλη και διέκρινα σε κάθε βήμα μου την αστοχία της ελληνικής αστικότητας. Λαχταρούσα συχνά να βρίσκομαι μέσα στα ιστορικά κέντρα των πόλεων μας όπου υπήρχαν περισσότερα παλιά κτήρια προ του Μοντερνισμού ή ακόμα καλύτερα μέσα σε πόλεις του εξωτερικού όπου όλα έμοιαζαν πιο όμορφα και καλοσχεδιασμένα.
Αρκετά χρόνια αργότερα, τους τελευταίους μήνες του 2019, μετακόμισα στη Λισαβόνα, την πρωτεύουσα της Πορτογαλίας. Κατά τη διάρκεια της διαμονής μου στη Λισαβόνα έζησα όπως οι ντόπιοι και ήρθα σε επαφή με όλες τις αισθητικά αξιόλογες περιοχές της ευρύτερης μητροπολιτικής περιοχής.
Ωστόσο, δεν άργησα να επισκεφθώ και τα προάστια της πόλης. Εκεί προς έκπληξη μου παρατήρησα ότι επικρατούσε στις περισσότερες περιοχές ένα είδος ανώνυμης, Μοντέρνας αρχιτεκτονικής που προσομοίαζε επικίνδυνα στην ελληνική αστική συνθήκη.
Η συνειδητοποίηση αυτή με έβαλε σε σκέψεις. Σύντομα κατάλαβα ότι όσο κι αν κατηγορούμε τους Έλληνες πολιτικούς μηχανικούς ότι κλέψανε το ψωμί των αρχιτεκτόνων και κατέστρεψαν την αισθητική της χώρας κτίζοντας τετράγωνα τσιμεντένια τέρατα, στην πραγματικότητα αυτό μάλλον δεν ίσχυε σε τόσο μεγάλο βαθμό.
Οι πολιτικοί μηχανικοί δεν φέρουν εξ’ ολοκλήρου την ευθύνη για την κτηριακή κατάντια της χώρας μας εφόσον μια παρόμοια αρχιτεκτονική συνθήκη ίσχυε και στην Λισαβόνα όπου σε αντίθεση με την Ελλάδα οι αρχιτέκτονες εκεί είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο και παρόλα αυτά και αυτοί παρήγαγαν τερατουργήματα.
Συμπέρανα λοιπόν ότι το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για την παρακμή των ελληνικών αστικών κέντρων φέρει το μοντέρνο κίνημα. Πιο συγκεκριμένα, όσο κι αν η μοντέρνα αρχιτεκτονική έχει παράξει κατά καιρούς αριστουργήματα, φαίνεται ότι αδυνατεί στην πράξη να δημιουργήσει αξιόλογη ανώνυμη αρχιτεκτονική. Με τον όρο ανώνυμη αρχιτεκτονική εννοούμε τα κτήρια συνοδείας, δηλαδή τα κτίσματα αυτά που χτίζονται από απλούς εργολάβους και τεχνίτες χωρίς την επίβλεψη κάποιου πετυχημένου αρχιτέκτονα ή σχεδιαστή.
Στο παρελθόν, πριν την έλευση του μοντερνισμού, τα κτήρια συνοδείας είχαν αξία καθώς οι τεχνίτες αντέγραφαν την επώνυμη αρχιτεκτονική. Για παράδειγμα, το Πάνθεον της Ρώμης είναι ένα επώνυμο κτήριο που περιβάλλεται από κτήρια συνοδείας, ανώνυμης, αναγεννησιακής και μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής, τα οποία όμως ενστερνίζονται τις αρχές της παραδοσιακής αισθητικής και αποκτούν αξία. Σε αντίθεση, σε μια σύγχρονη πόλη, βλέπουμε ένα επώνυμο κτήριο να περιβάλλεται από ανώνυμη αρχιτεκτονική η οποία όμως ενστερνίζεται τις αρχές του μοντέρνου κινήματος και αποδίδεται τελικά ως κακέκτυπο.
Είναι σχετικά εύκολο να κατανοήσουμε ότι ο μοντερνισμός αδυνατεί να παράξει αισθητικά αξιόλογα κτήρια συνοδείας. Το δύσκολο κομμάτι είναι να αποκρυπτογραφήσουμε για ποιο λόγο η μορφολογία του μοντέρνου κινήματος αποδίδει εικόνες χαμηλής αισθητικής στον ανθρώπινο εγκέφαλο.
Το σίγουρο είναι ότι σταδιακά θα ήταν καλό η παγκόσμια αρχιτεκτονική σκηνή να οδεύσει προς μια τάση μετά- μεταμοντέρνας αισθητικής που θα μπορεί να δημιουργεί αξιόλογα κτήρια συνοδείας χωρίς την επίβλεψη κορυφαίων αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών.
