Σαν ψέμα. Μια ανατομία του ψέματος στη ζωή και την καθημερινότητα μας.

Ήταν μια φορά και ένα καιρό ένα κακό φίδι. Βρήκε μια αθώα κοπέλα που την έλεγαν Εύα της πάσαρε ένα μήλο και της είπε πως αν το φάει αυτή και ο καλός της, ονόματι Αδάμ θα γίνουν θεοί και θα αποκτήσουν το μυστικό της γνώσης. Αυτό ήταν η αρχή του παντός.

Το πρώτο ψέμα της ιστορίας ήταν αυτό και από κει και πέρα ο πλανήτης γη θα γνώριζε για πάντα τη γλυκιά σαγήνη των ψεμάτων. Τα ψέματα, κατασκευές της φαντασίας, αποτέλεσαν στους αιώνες αντικείμενο συζητήσεων, χλεύης, θαυμασμού. Υπάρχουν ψέματα που έφτιαξαν ανθρώπους, στήριξαν ελπίδες, παραπλάνησαν τη ροή της ιστορίας. Ψέματα αληθοφανή, ανώδυνα, στημένα σαν σενάρια κινηματογραφικών ταινιών, ψέματα που κράτησαν μια ολόκληρη ζωή, ψέματα που κατέρρευσαν σαν χάρτινοι πύργοι. Όπως υπάρχουν επαγγελματίες ψεύτες, ερασιτέχνες ή απλά φαντασιόπληκτοι.

Ψέματα παρηγορητικά, που κράτησαν την ελπίδα ζωντανή. Οι περισσότεροι ογκολόγοι υποστηρίζουν πως είναι οι συγγενείς των ασθενών που τους προτρέπουν να πουν ψέματα σε έναν ασθενή για να μην επιβαρύνουν την ψυχολογική του κατάσταση. Ψέματα προσθετικά, σαν αυτά που συναντά κανείς στα βιογραφικά σημειώματα, όπου ο καθένας φτιάχνει ουσιαστικά το παρελθόν του ή απλά κρύβει χρόνια.

Μια κορυφαία περίπτωση αποτελεί η Νομπελίστρια ειρήνης Ριγκομπέρτα Μέντσου η οποία εξιστορεί στην αυτοβιογραφία της μια ζωή που εκ των υστέρων αποκαλύφθηκε πως δεν ήταν ακριβώς δική της. Σε αυτή την κατηγορία ψεμάτων υπάγονται και όσα λέγονται συνήθως στην αρχή μιας σχέσης για να εντυπωσιαστεί και να κερδηθεί το έτερον ήμισυ. Υπάρχουν ψέματα δυσφημιστικά, που λέγονται για να πλήξουν μια προσωπικότητα συνήθως επώνυμη αλλά και γιατί όχι ανώνυμη, σαν τις κατηγορίες που εκτοξεύουν διάφορες πεθερές για τις νύφες τους στα ριάλιτι απογευματινά σόου και κείνες έξαλλες σηκώνονται και φωνάζουν: Είναι όλα ψέματα κύριε Ανδρέα μου. Άλλωστε σε ψέματα στηρίζουν την κυκλοφορία τους δεκάδες λαϊκά έντυπα που αποκαλύπτουν κάθε μέρα έρωτες και χωρισμούς. Ψέματα επίσης που εξάπτουν τη φαντασία πουλώντας πιο εύκολα ένα προϊόν, ότι και αν είναι αυτό. Αν ανοίξεις μια σελίδα αγγελιών και δεις στο ρήμα Αβάδιστα θα διαπιστώσεις ότι υπάρχει τρομερή προσφορά σε Ελληνοβιετναμέζες, Ελληνοκολομβιανές ή Ελληνοπαπούα. Η φαντασίωση και μόνο ότι θα πλαγιάσεις με μία εξωτική καλλονή που μιλάει και ελληνικά γιατί η μάνα της μπορεί να ήταν από τα Δριμίκλανα αλλά ο πατέρας της από την ΤαιΠέι τα λέει όλα. Όταν χτυπήσει το κουδούνι σου βέβαια και ρθει η κοπέλα διαπιστώνεις με έκπληξη πως τα σχιστά μάτια και η εξωτική εμφάνιση φτάνουν μόνο μέχρι την Ανατολική Ευρώπη.

Ο κλασικός λόγος που λέμε ψέματα είναι για να γλιτώσουμε από μια δυσκολία, να αυτοπροστατευτούμε. Κατασκευάζουμε μια εναλλακτική πραγματικότητα για να επιβιώσουμε από μια δύσκολη κατάσταση. Σε μεγάλα πανεπιστήμια της Αμερικής γίνεται τα τελευταία χρόνια μια μεγάλη έρευνα σε ανυποψίαστους ανθρώπους για να μελετηθεί πόσο επιρρεπείς είναι στα ψέματα. Ειδικοί ψυχολόγοι εμφυτεύουν στο μυαλό ορισμένων αναμνήσεις από γεγονότα που δεν έζησαν στην πραγματικότητα. Μια αταξία που αναστάτωσε τη μητέρα τους, μια ακραία πράξη στο σχολείο, ένα ατυχές συμβάν. Μετά από μια βδομάδα το μυαλό τους έχει αρχίσει να συμπληρώνει την ιστορία με πικάντικες λεπτομέρειες και την έχει ενσωματώσει πλήρως ως αληθινή.

Είναι χαρακτηριστικό πως ένας στους δέκα λέει ψέματα πεπεισμένος πως λέει αλήθεια. Υπάρχουν άνθρωποι που το ψέμα είναι αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού τους. Κλασικοί τύποι όπως ο Πινόκιο, ο Βαρώνος Μινχάουουζεν, ο Λάμπρος Κωσταντάρας σε ελληνική ταινία, ο Μπενίνι στο η Ζωή είναι ωραία, μας έρχονται στο μυαλό στο λήμμα ψεύτης. Αν κοιτάξεις γύρω σου θα δεις όμως πως σίγουρα είχες όπως και γω μια συμμαθήτρια που υποστήριζε πως οι γονείς της είχαν τη μισή Χαλκιδική δική τους ή ένα συνάδελφο που γυρίζει από γραφείο σε γραφείο με φοβερό θράσος και λέει πόσο φίλοι του είναι όλοι οι επώνυμοι. Ψέματα στις μέρες μας λέγονται παντού. Στην αρένα του χρηματιστηρίου, οι φήμες, οι φούσκες, τα σενάρια είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις.

Στον καλλιτεχνικό χώρο οι προτάσεις που γίνονται για ντεμέκ συνεργασίες, τα ψεύτικα κολακευτικά σχόλια, οι αγκαλιές ανάμεσα σε σκοτωμένους είναι το άλας ενός ψεύτικου κόσμου. Σύγχρονες μορφές ψεμάτων είναι και οι επονομαζόμενοι αστικοί μύθοι, η μετεξέλιξη των παλιών παραμυθιών των χωριών, που μιλούν για στοιχειωμένα σπίτια, ανθρώπους που είδαν κροκοδείλους σε υπονόμους και εξωγήινους σε πάρκα. Ο Ανατόλ Φρανς έχει πει πως χωρίς το ψέμα οι άνθρωποι θα χανόταν στην απελπισία και την πλήξη και ίσως γιαυτό μερικά από τα ψέματα που αποκαλύπτονται είναι εξαιρετικά ευφάνταστα και διασκεδαστικά.

Ένας διάσημος σπίντερ των 400 μέτρων, ο Ντένις Μίτσελ όταν συνελήφθη ντοπαρισμένος με ανεβασμένες τιμές τεστοστερόνης δήλωσε πως δεν είναι αυτό που νομίζανε και πως απλά έκανε το προηγούμενο βράδυ έντονο σεξ με τη γυναίκα του που είχε τα γενέθλια της. Κάτι παρόμοιο είπε και ένας πρωταθλητής του μπιλιάρδου, όταν βρέθηκε ντοπέ. Πήρα το φάρμακο γιατί δεν μπορούσα να ανταποκριθώ ερωτικά!!!

Στη Βρετανία κυκλοφόρησε πριν μερικά χρόνια η περιβόητη μηχανή ψεύδους, εφεύρεση της εποχής του ψυχρού πολέμου που πρωτοχρησιμοποιήθηκε σε κατασκόπους, ένα μηχανάκι που μετρά στο στρες στη φωνή και βγάζει συμπέρασμα. Μηχανάκι που χρησιμοποιείται πια ευρέως και σε συνεντεύξεις πριν την πρόσληψη αλλά και στις καταθέσεις υπόπτων. Τα ψέματα της ιστορίας Αν υπάρχει κάτι που δεν θα συγχωρήσουν ποτέ οι Αμερικάνοι στον Κλίντον είναι βέβαια τα ψέματα που τους αράδιασε στην περίπτωση της Μόνικα. Μαχαιριά στην ψυχή τους στάθηκε βέβαια η πιτσιλιά στο φόρεμα της, αδιάψευστο στοιχείο πως ο πρόεδρος την είχε κάνει τη λαδιά και τολμούσε να μην το παραδέχεται.

Από την εποχή του Γουίλσον μέχρι σήμερα το πιο ευαίσθητο σημείο της αμερικάνικης πολιτικής ζωής είναι τα προεδρικά ψεύδη. Εκείνος πρώτος διδάξας είχε βεβαιώσει τους συμπατριώτες του προεκλογικά πως δεν έχει ερωμένη και πως δεν θα οδηγήσει τη χώρα σε πόλεμο. Μια βδομάδα μετά και με την ερωμένη έκανε βόλτες και η Αμερική φόρεσε τα χακί. Ο Κένεντι δε, μήνυσε τους Τάιμς του Λος Άντζελες όταν έγραψαν πως τα έχει με τη Μέριλιν. Ο κόσμος το είχε τύμπανο αλλά οι τύποι όφειλαν να τηρηθούν. Ο Στάλιν από την άλλη μεριά είχε ως αγαπημένο του χόμπι πάλι να σβήνει από τις φωτογραφίες τα πρόσωπα που έπεφταν στη δυσμένεια του. Κανονική εικονική γενοκτονία, πρώην κολλητών που μετά η ιστορία τους ξεχνούσε σαν να μην υπήρξαν.

Η περίπτωση του Τρίτου Ανθρώπου, των ψεμάτων που έλεγαν οι Ναζιστές για την τύχη των Εβραίων στους οικείους τους αλλά και στους ίδιους, οι οροί αλήθειας στους κατασκόπους την εποχή της έντασης ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση αλλά και τα πολύ κοντινά μας ψέματα των μήντια είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις τέτοιων ιστορικών ψεμάτων.

Κλασικά ψέματα είναι εξάλλου τα ψέματα των πολιτικών που από την αρχή του αιώνα έταζαν από γιοφύρια μέχρι και παιδιά, όπως είπε ένας ευφάνταστος κάπου. Και παιδιά θα σας κάνουμε. Η φράση που συνόψιζε τις υποσχέσεις των πολιτικάντηδων στα χρόνια του πενήντα και του εξήντα είναι το ”πες πως ετελείωσε”, μπροστά σε κάθε αίτημα του ψηφοφόρου. Χαρακτηριστική τέλος είναι η ψεύτικη διαβεβαίωση ενός υπουργού κάθε φορά που διαβεβαιώνει πως δεν θα γίνουν αυξήσεις στα τιμολόγια των ΔΕΚΟ και δέκα μέρες μετά στενάζουν τα πορτοφόλια.

Τα ψέματα του έρωτα και της ζωής Αν υπάρχει ένα ψέμα που συμπυκνώνει ολόκληρη τη φιλοσοφία του ερωτικού ψεύδους είναι αυτό που ακούγεται στο κρεβάτι κάθε φορά που ο ένας εκ των δύο έχει διάθεση για σεξ και ο άλλος απαντά όχι απόψε αγάπη μου έχω πονοκέφαλο. Όπως ψέμα ασύστολο αποτελεί η γνωστή φράση δεν πειράζει αγάπη μου συμβαίνει στον καθένα κάθε φορά που επιχειρείται μάταια η ανέγερσις του ερωτικού σας οργάνου αν είστε άντρας. Φυσικά και πειράζει αλλά δεν σας το λέει. Κλασική περίπτωση ψέματος σε περίπτωση αργοπορίας της συζύγου μετά από πονηρό ραντεβού είναι εξάλλου και το ΄΄πέρασα από τη μαμά΄΄. Η μαμά συνήθως δασκάλα στα στημένα ακόμα και δέκα μέρες αν έχει να δει την κόρη θα την δικαιολογήσει ανέτως. Έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία σε δεκάδες ελληνικές ταινίες της δεκαετίας του εξήντα. Όπως επίσης και όταν χτυπά το τηλέφωνο το σηκώνετε και δεν ακούγεται τίποτε επανειλημμένως τη ρωτάτε μήπως φαντάζεται τίποτε, μπα τίποτε, είναι η απάντηση, λάθος θα κάνουν. Λάθος απάντηση βέβαια, όπως λάθος και εντελώς ψεύτικη είναι η φράση να φύγεις για λίγο καιρό από το σπίτι να μείνω μόνη να σκεφτώ. Τίποτε δεν έχει να σκεφτεί απλά εσείς τελειώσατε.

Σύνηθες ερωτικό ψέμα είναι και ο ερχομός στο σπίτι σε κατάσταση διάλυσης και η ατάκα αγάπη μου είμαι πτώμα είχαμε πολλή δουλειά σήμερα. Πριν τρία χρόνια στο θερινό κινηματογράφο Ναταλί γέλασε και ο κάθε πικραμένος όταν χτύπησε το κινητό σαραντάρη που ήταν αγκαλιασμένος με νεαρή κυρία και ακούστηκε να λέει μεγαλόφωνα: Ναι αγάπη μου στο γραφείο είμαι ακόμα. Ψέματα λέμε σε ενοχλητικούς ασφαλιστές, σε ανεπιθύμητους επισκέπτες που τηλεφωνούν για να έρθουν, στην πεθερά όταν το φαγητό της δεν μας αρέσει και σε μια σειρά άλλα πρόσωπα όπως το αφεντικό κάθε φορά που λείπουμε αδικαιολόγητα, το Λυκειάρχη αν έχουμε υπερβεί το όριο απουσιών, σε ένα δικαστήριο μπροστά στον πρόεδρο. Σε ένα μεγάλο ψέμα απαντάς πάντα με ένα μεγάλο ψέμα και είναι πολλοί αυτοί που ισχυρίζονται πως το ψέμα είναι η μπεσαμέλ της ζωής.