Τα ρόδα της μοναξιάς και η Ανάσταση το έτος 2020

Λέξεις: Αναστασία Ζήση, Καθηγήτρια Ψυχολογίας, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Παν/μιο Αιγαίου

Ο κόσμος στενεύει χωρίς τη ζωντάνια της ανθρώπινης επαφής, και η ζωή μέσα του τρομάζει από τη φθαρτότητα της σάρκας λαχταρώντας να ξεδιψάσει τις μικρές και μεγάλες επιθυμίες. Σ’ αυτήν την ανέγγιχτη Άνοιξη, τα ρόδα της μοναξιάς σκέπασαν απαλά τους κουρασμένους οδοιπόρους που σκιάχτηκαν από το βουβό δάσος. Η μοναξιά έχει πολλά πρόσωπα, μπορεί να σε τρομάξει, αλλά μπορεί και γλυκά να σε ζαλίσει. Οι άνθρωποι ωθούνται στη ζωή και προς την ζωή από μια θεμελιακή ανάγκη για δεσμούς, συναισθηματική εγγύτητα, οικειότητα και συντροφικότητα. Εάν αυτή η πρωταρχική ανάγκη δεν εκτονωθεί επαρκώς, τότε το ρόδο της πραγματικής μοναξιάς φύεται, ως μια τρομακτική συναισθηματική εμπειρία, με αγκάθια που πληγώνουν βαθιά. Συμβαίνει, όμως, οι άνθρωποι να έχουν την ανάγκη να περάσουν χρόνο μοναχικά, ως αναγκαία συνθήκη για περισυλλογή και αυτοσυντονισμό. Τότε το ρόδο της μοναχικότητας φύεται, ως πνευματική εμπειρία και δημιουργία. Λαμβάνει την σημασία της ιδιωτικότητας, μιας συνθήκης αυξημένης ελεύθερης επιλογής που πραγματώνεται χωρίς έξωθεν επιβολές και άλλα εξωτερικά εμπόδια.

Το ρόδο της μοναχικότητας

Το κεντρικό γνώρισμα της επιλογής για μοναχικό χρόνο ή μοναχικό βίο είναι η διαθεσιμότητα του εαυτού να μεταβεί σε ευφάνταστες πραγματικότητες διευρύνοντας τον ορίζοντα της αυτοκατανόησης και του αναστοχασμού. Το περιβάλλον μπορεί να μεταβληθεί δραστικά και να προκαλέσει συνθήκες απομόνωσης μειώνοντας τις εξωτερικές ρουτίνες και αυξάνοντας τα εσωτερικά ερεθίσματα. Οι καρποί αυτής της δημιουργικής μετάβασης συνήθως είναι καλλιτεχνικά και επιστημονικά έργα, ειδικές αποστολές εξερεύνησης στη γη ή το διάστημα. Οι επιστήμονες σε σταθμούς της Ανταρκτικής, οι μοναχοί-ερημίτες διάφορων θρησκευτικών πεποιθήσεων, οι συγγραφείς, οι επιστήμονες αποζητούν την μοναχικότητα έχοντας από νωρίς αναπτύξει την ικανότητα να μένουν μόνοι, ως το ψυχικό προαπαιτούμενο για την ανάδυση της πνευματικότητας. Σ’ αυτή την κατάσταση της μοναχικότητας, η απομάκρυνση από τους ανθρώπους και το κοινωνικό περιβάλλον είναι οικειοθελής, δεν θίγει τον ψυχισμό ούτε και τον κοινωνικό εαυτό. Οι εσωτερικές δεσμεύσεις και οι πνευματικές επιδιώξεις απορροφούν αλλά και ανατάσσουν την λανθάνουσα οικειότητα, όπως αυτή έχει ενδοβληθεί στο ιστορικό της ζωής ενός ανθρώπου από σημαντικά και καθοριστικά πρόσωπα.

Το ρόδο της μοναξιάς

Η σοβαρή μοναξιά βιώνεται όταν η επιθυμία και η πρωταρχική ανάγκη για δεσμό και επαφή δεν εκπληρώνεται. Είναι μια αποτυχία με μοιραίο αντίκτυπο στην ψυχική ζωή του ανθρώπου που μπορεί να τον οδηγήσει στην κατάρρευση, σε μοχθηρές όψεις του εαυτού, οριακές για την ύπαρξη του. Καθ’ όλη την ανάπτυξη του ανθρώπου, οι δεσμοί δημιουργούν τον εαυτό και τον κοινωνικό μας κόσμο, είναι το αναγκαίο συναισθηματικό οξυγόνο για την συνέχιση της ζωής. Όταν αυτή η θεμελιακή ανάγκη δεν ικανοποιείται, τότε ο άνθρωπος οδηγείται στην ψυχολογική ασφυξία. Τραυματικά γεγονότα, μοιραίες απώλειες αγαπημένων προσώπων, πρώιμη εγκατάλειψη, μια παρατεταμένη μη οικειοθελής απομόνωση μπορεί να τσακίσουν το συναισθηματικό ανάπτυγμα και να βυθίσουν το άτομο στην πραγματική μοναξιά, και την απόγνωση. Σ’ αυτήν την καταβύθιση, η μοναξιά μπορεί να κακοφορμίσει με απεχθή τρόπο προκαλώντας τη βίαιη αποκοπή από τον περιβάλλοντα κόσμο και τη ζωή μέσα του. Διάσημοι ψυχαναλυτές, έχουν ονομάσει αυτή την κατάσταση ως τη «γυμνή φρίκη», μια επώδυνη εμπειρία την οποία με όλα τα δυνατά μέσα, φαινομενικά και αμυντικά, οι άνθρωποι προσπαθούν να την αποφύγουν. Οι άνθρωποι που έχουν δει το πρόσωπο αυτής της μοναξιάς την περιγράφουν ως παγωνιά που πιρουνιάζει τον κάθε πόρο του σώματος, πληγώνοντας πιο πολύ την ψυχή που μένει ακίνητη, αδύναμη και γυμνή από φωνή. Τούτες τις άγιες μέρες, που βρεθήκαμε αποκομμένοι από την ομορφιά της πλάσης, τη φιλία και τις λατρευτικές τελετουργίες, ίσως αναλογιστούμε ότι αυτό που δείχνει ως εγκλεισμός είναι πολύ μακριά από τον πραγματικό εγκλεισμό. Ο πραγματικός εγκλεισμός είναι βίαιος, συμβαίνει σε μη ασφαλή τόπο, είναι εχθρικός, άνευ νοήματος και συχνά συνοδεύεται από σωματικό πόνο, στέρηση και άκρα ταπείνωση. Ψυχιατρικοί έγκλειστοι και επιζώντες των στρατοπέδων συγκέντρωσης και βασανιστηρίων μπορούν να πιστοποιήσουν τις βλάβες του. Τούτες τις άγιες μέρες το ρόδο της μοναχικότητας μπορεί να ευωδιάσει μια νέα, ασυνήθιστη περιοχή της ανθρώπινης εμπειρίας πέρα από το πλήθος, προκαλώντας τη γέννηση ενός προσώπου που αναζητά να βρει τι είναι πραγματικό για εκείνο, την δική του προσωπική Ανάσταση.