Τα social media είναι κόσμος εθισμένων, ηλιθίων ή κάτι άλλο;

Τι είναι αυτό που έχει κάνει τα social media την πρώτη επιλογή επικοινωνίας και ενημέρωσης των ανθρώπων παγκοσμίως;

Είναι τα smart phones η αιτία που μάθαμε, πια, να χρησιμοποιούμε λιγότερο το μυαλό μας, τις ικανότητες μας και την κρίση μας, ακολουθώντας ενδεχομένως τις τάσεις που δημιουργούνται μέσω των ιστοσελίδων;

Ο κοινωνικός ψυχολόγος Jonathan Haidt δημοσίευσε πριν από λίγο καιρό στο περιοδικό «Atlantic» ένα άρθρο στο οποίο εξηγεί «γιατί τα τελευταία 10 χρόνια η αμερικανική ζωή έγινε πιο ηλίθια από ποτέ», ρίχνοντας απόλυτα την ευθύνη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ανοίγοντας τελικά μία συζήτηση που μπορεί να αφορά πολύ μεγαλύτερη έκταση από αυτή της Αμερικής.

Στο ίδιο άρθρο, ο Haidt αναφέρει την επίδραση που έχουν στην κοινωνία τα Like, τα Share του Facebook και η λειτουργία Retweet του Twitter, που στην ουσία, διάβρωσαν αλγοριθμικά και αμετάκλητα τη δημόσια ζωή, κάνοντας μέσω των smartphones – όπως χαρακτηριστικά αναφέρει το άρθρο – «τον κόσμο μας ακόμα πιο ηλίθιο».

Μια έρευνα του BBC κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Instagram είναι το χειρότερο για την ψυχική υγεία των νέων. Η έρευνα για εφήβους περιελάμβανε 1.479 νέους μεταξύ 14 και 24 ετών. Προσδιόρισε ζητήματα όπως το άγχος, η κατάθλιψη, η μοναξιά, ο εκφοβισμός, η εικόνα του σώματος και ο φόβος να μείνουν έξω. Ενώ το Instagram βαθμολογήθηκε ως το πιο επιζήμιο, το YouTube βαθμολογήθηκε λιγότερο. Είναι τυχαίο ότι ο ιστότοπος για την κοινή χρήση βίντεο, ιδεών και θεμάτων ενδιαφέροντος έχει τη μικρότερη επιβλαβή επίδραση; Ενώ η εφαρμογή για την κοινή χρήση εικόνων, βίντεο και ιστοριών που βασίζεται αποκλειστικά στον τρόπο που ο χρήστης θέλει να παρουσιάσει τη ζωή του, είναι η χειρότερη;

Ας δούμε όμως στατιστικά, τους χρήστες που χρησιμοποιούν social media τα τελευταία χρόνια, τις ηλικίες και τις συνήθειες τους για να τους γνωρίσουμε καλύτερα, ξεκινώντας με ένα ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό, αυτό του 42% του παγκόσμιου πληθυσμού (δηλαδή 3,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι) που χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ

Σύμφωνα με έρευνα του 2022, δεδομένου ότι το Facebook είναι η νούμερο ένα πλατφόρμα για ενήλικες και μία από τις παλιότερες, η κατανόηση του κοινού του είναι ζωτικής σημασίας για να κατανοήσουμε τι γίνεται.

Το Facebook έχει 2,7 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες μηνιαίως. Οι ηλικίες που το χρησιμοποιούν, είναι το 86% των ατόμων 18-29 ετών, το 77% των ατόμων 30-49 ετών, το 51% των ατόμων 50-65 ετών και το 34% των ατόμων άνω των 65 ετών. Το 54% αυτών, είναι γυναίκες, ενώ το 46% είναι άνδρες. Κατά μέσο όρο, οι χρήστες του Facebook περνούν 35 λεπτά την ημέρα στην πλατφόρμα, ενώ το 96% έχουν πρόσβαση μέσω φορητών συσκευών (smartphone, tablet) και μόλις το 25% μπαίνει μέσω φορητού ή επιτραπέζιου υπολογιστή.

Το Instagram έχει 1 δισεκατομμύριο ενεργούς χρήστες μηνιαίως, ενώ καθημερινά 500 εκατομμύρια ενεργοί χρήστες το χρησιμοποιούν. Το 67% αυτών είναι ηλικίας 18-29 ετών, το 47% των ατόμων είναι 30-49 ετών, το 23% είναι ηλικίας 50-64 ετών και το 8% είναι άνω των 65 ετών. Οι γυναίκες που το χρησιμοποιούν αποτελούν το 51% των χρηστών, ενώ το 49% είναι οι άντρες. Σύμφωνα με τα νούμερα, κατά μέσο όρο, οι χρήστες του Instagram περνούν 53 λεπτά την ημέρα στην πλατφόρμα, ενώ έχει υπολογιστεί ότι το 71% των επιχειρήσεων στις ΗΠΑ έχει λογαριασμούς Instagram, κάτι που υιοθετείτε τον τελευταίο καιρό έντονα και στις υπόλοιπες χώρες, μεταξύ αυτών και στην Ελλάδα. Μάλιστα, μαθαίνουμε ότι το 83% των χρηστών του Instagram λέει ότι ανακαλύπτει νέα προϊόντα και υπηρεσίες μέσω της πλατφόρμας.

Το Twitter έχει 330 εκατομμύρια ενεργούς χρήστες μηνιαίως, με το 38% να είναι ηλικίας 18-29 ετών, το 26% των ατόμων 30-49 ετών, το 17% ηλικίας 50-64 και το 7% άνω των 65 ετών. Εδώ τα ποσοστά μεταξύ γυναικών και αντρών, μοιάζουν ίδια, αφού είναι και οι δύο στο 50%, ενώ κατά μέσο όρο, οι χρήστες του Twitter ξοδεύουν 3,39 λεπτά ανά περίοδο σύνδεσης, όπως λένε οι αριθμοί.

Τα social media παγκοσμίως λοιπόν, έχουν γίνει η πρώτη επιλογή των ανθρώπων, για τη δημιουργία περιεχομένου, την προβολή και την διαφήμιση. Μεταξύ των πιο ισχυρών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι σίγουρα και το Youtube που μπορεί να έχει ένα διαφορετικό περιεχόμενο από άλλα, σίγουρα όμως έχει διαμορφώσει και έχει απασχολήσει τους χρήστες του στα χρόνια ζωής του. Άλλωστε, με 2 δισεκατομμύρια ενεργούς χρήστες μηνιαίως και την δυνατότητα σχολίων και έκφρασης, σίγουρα δεν περνάει απαρατήρητο. Ενδιαφέρον έχουν οι ηλικιακές ομάδες του, που ξεκινούν από πολύ νωρίς, καθώς χρήστες του είναι το 81% των 15-25 ετών, το 71% των 26-35, το 67% των 36-45, το 66% των 46-55 και το 58% των 56 και πάνω. Ηλικίες και ποσοστά που δείχνουν πως το Youtube αφορά πολλούς και διαμορφώνει από νωρίς τους χρήστες του.

ΟΠΩΣ ΣΤΟ MATRIX

Τα social media φαίνεται να έχουν φτιάξει ένα δικό τους, παράλληλο σύμπαν που φιλοξενεί και μεγαλώνει τους δικούς του κατοίκους, ταυτόχρονα με την πραγματική ζωή.

Προσφέρουν ασφάλεια σε ένα μέρος των χρηστών να εκφραστεί όπως θέλει, με όποιον ακραίο τρόπο επιθυμεί, να αναπτύξει τις απόψεις του και να τις κάνει γνωστές σε ένα κοινό που δημιουργεί μία ξεχωριστή ομάδα κοινών πεποιθήσεων και αντιλήψεων για τη ζωή. Δυνατότητες που τα προηγούμενα χρόνια, πριν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν μπορούσε να αναπτύξει εύκολα κάποιος έξω από τη μικρή κοινωνία μίας γειτονιάς ή μίας πόλης.

Η ιστορία της ταινίας «The Matrix» είναι ακριβώς αυτό που συζητάμε σε αυτό το άρθρο. Το Matrix είναι για την ακρίβεια ο εγκέφαλός μας που κλειδώνεται σε αυτόν τον «τέλειο» ή απλώς συνηθισμένο κόσμο. Βασικά όμως ζούμε όλη μας τη ζωή σε αυτόν τον κόσμο και νιώθουμε πεπεισμένοι ότι είναι η πραγματικότητά μας. Μια εναλλακτική πραγματικότητα βασισμένη όμως στον υπολογιστή. Ελάχιστα γνωρίζουμε, αυτό που βλέπουμε μπορεί εύκολα να είναι ψευδές και υπάρχει ένας κόσμος έξω από αυτήν την εναλλακτική ζωή που μας περιμένει, αρκεί να την ψάξουμε.

Επιστρέφοντας στον κοινωνικό ψυχολόγο Jonathan Haidt, η κύρια ανησυχία του είναι ότι η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μας έχει κάνει ιδιαίτερα ευάλωτους στην πλάνη επιβεβαίωσης, δηλαδή στην τάση να βρίσκουμε πληροφορίες που ενισχύουν τις ήδη υπάρχουσες πεποιθήσεις μας. Αν και πάντοτε παίζει σημαντικό ρόλο η προσωπικότητα του χρήστη, οι έρευνες δείχνουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκαλούν περισσότερο θυμό και συναισθηματική φόρτιση, ενώ θέτουν μια σειρά ερωτημάτων χωρίς εύκολες απαντήσεις, όπως αν δημιουργούν θαλάμους πολιτικής ηχούς, αν αυξάνουν τη βία των χρηστών, αν επιτρέπουν σε κυβερνήσεις να παρεμβαίνουν στην πολιτική άλλων χωρών επιδεινώνοντας τις δυσλειτουργίες της. Ακόμα, είναι σχεδόν σίγουρο ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα διαδικτυακά φόρουμ ενισχύουν την κομματική πολιτική σκέψη, σκληραίνουν τις προϋπάρχουσες πολιτικές προτιμήσεις, αλλά, ταυτοχρόνως επηρεάζουν και παρασύρουν κατά κάποιον τρόπο τους χρήστες στην υιοθέτηση διαφόρων ιδεών. Μαζί με την πλάνη της επιβεβαίωσης εντείνεται το αγελαίο πνεύμα, το groupthink όπως είναι γνωστό.

Το φαινόμενο της παραπληροφόρησης και των fake news, είναι πλέον ιδιαίτερα έντονο – το είδαμε σε μεγάλο βαθμό να χρησιμοποιείται και στην περίπτωση της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία τους τελευταίους μήνες – με τις ΗΠΑ να έχουν εντονότερο πρόβλημα από την Ευρώπη, αφού δεν υπάρχει κανένα νομικό πλαίσιο τιμωρίας σε αυτή την περίπτωση.

Eθισμένοι με τα social media οι Έλληνες

Πάνω από τέσσερις στους πέντε Έλληνες (ποσοστό δηλαδή 82%) βρίσκονται ενεργά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με το ποσοστό να φθάνει το 97% στις ηλικίες 16 έως 24 ετών, σύμφωνα με την πανελλαδική δειγματοληπτική έρευνα «Focus on Tech Life Tips» της εταιρείας Focus Bari που πραγματοποιήθηκε την περασμένη χρονιά.

Ενεργοί στα social media είναι σχεδόν οι δύο στους τρεις Έλληνες ηλικίας 55-64 ετών, με τα δημοφιλέστερα μέσα για τη δημιουργία προσωπικού «προφίλ» να είναι κατά σειρά τα Facebook, Instagram και YouTube. Επίσης το ΤΙΚ ΤΟΚ παρουσιάζει θεαματική άνοδο τον τελευταίο χρόνο και στη χώρα μας, ειδικά στα κορίτσια 16-24 ετών.

Η εταιρεία εκτιμά ότι η συνολική διείσδυση του διαδικτύου στην Ελλάδα έχει φτάσει στο 97%, ενώ στις ηλικίες 55-64 ετών οι εννέα στους δέκα είναι πλέον καθημερινοί χρήστες του Ίντερνετ, αφιερώνοντας κατά μέσο όρο 85 λεπτά καθημερινά (έναντι 58 λεπτών τη μέρα στο δεύτερο εξάμηνο του 2020). Η πρώτη συσκευή πρόσβασης για όλους τους χρήστες είναι το smartphone, με το 95% των χρηστών να το χρησιμοποιούν ως πρώτη επιλογή τους και με τον μέσο χρόνο σύνδεσης από το κινητό να έχει πλέον φθάσει τις δύο ώρες την ημέρα.

Επιπλέον, τουλάχιστον εννέα στα δέκα παιδιά 5-12 ετών εκτιμάται ότι είναι πλέον online και έχουν ως πρώτη επιλογή συσκευής για τη σύνδεση τους το tablet (40%), ενώ ακολουθούν το smartphone (36%) και το laptop (34%).

ΧΩΡΙΣ SOCIAL MEDIA

Τι συμβαίνει όμως όταν οι χρήστες αποσυνδέονται από τα social media; Σύμφωνα με πείραμα των Hunt Allcott, Luca Braghieri, Sarah Eichmeyer και Matthew Gentzkow, τέσσερις εβδομάδες απόστασης από τα social media αρκούν για να τροποποιηθεί η συμπεριφορά ενός χρήστη. Η απενεργοποίηση μειώνει τη διαδικτυακή δραστηριότητα, αυξάνει ασχολίες όπως η τηλεθέαση και οι συναναστροφές με την οικογένεια και τους φίλους, ενώ μειώνει το καθημερινό στρες.

Τον περασμένο Οκτώβριο, τρεις σημαντικοί ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης, το Facebook, το WhatsApp και το Instagram είχαν παγκόσμια διακοπή λειτουργίας για περίπου 6 ώρες, προκαλώντας σάλο στους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Στην αρχή, όλοι υπέθεσαν ότι ήταν πρόβλημα δικτύου και όλοι προσπάθησαν να επανασυνδεθούν. Σύμφωνα με το Downdetector, ήταν η μεγαλύτερη διακοπή λειτουργίας που είχε δει ποτέ η εταιρεία, με 10,6 εκατομμύρια βλάβες που αναφέρθηκαν. Αργότερα, οι εταιρείες κοινωνικής δικτύωσης εξέδωσαν μια δήλωση υποστηρίζοντας ότι γνωρίζουν το πρόβλημα με ορισμένους χρήστες να μην μπορούν να χρησιμοποιήσουν το Facebook, το WhatsApp ή το Instagram. Πιστεύεται ότι ήταν ένα ζήτημα DNS που προκάλεσε την παγκόσμια διακοπή. Κατά τη διάρκεια της διακοπής, η μετοχή του Facebook υποχώρησε 4,9%. Περισσότεροι από 75.000 άνθρωποι είχαν παραπονεθεί για το WhatsApp, με το 43% να αναφέρει προβλήματα με το ίδιο το πρόγραμμα.

Τι θα συμβεί αν ξαφνικά χάσουμε την πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Έχουμε συνηθίσει να ζούμε σε έναν συνεχώς συνδεδεμένο κόσμο και η προοπτική να χάσουμε δίκτυα μας κάνει να νιώθουμε ανασφάλεια. Ένα από τα πιο σοβαρά ζητήματα είναι ότι έχουμε επιτρέψει σε αυτές τις πλατφόρμες να εισβάλλουν στη ζωή μας σε σημείο που δεν μπορούμε να φανταστούμε μια μέρα χωρίς αυτές. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν γίνει αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης ζωής και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχουν κάποια πλεονεκτήματα. Πολλοί ερευνητές εξέτασαν τα αποτελέσματα της αφαίρεσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τη ζωή μας, μερικά από τα οποία ήταν θετικά και μερικά από τα οποία ήταν αρνητικά.

Για ορισμένους χρήστες, η απώλεια πρόσβασης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα είναι εφιάλτης, αλλά τι θα συμβεί αν το κάνουμε; Την πρώτη ώρα, οι άνθρωποι θα πιστεύουν ότι πρόκειται για κάποιο πρόβλημα με τους διακομιστές. Η γενιά που μεγάλωσε με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα είναι ανήσυχη και ταραγμένη για να παρακολουθήσει τι συμβαίνει στον κόσμο.

Πολλοί άνθρωποι γύρω μας βασίζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να παραμείνουν σε επαφή με τους φίλους και την οικογένεια και η σκέψη και μόνο να χάσουν την πρόσβαση σε αυτά θα τους κάνει να φοβούνται ότι θα χάσουν την ευκαιρία. Μπορούμε να δούμε τι συμβαίνει στη ζωή των άλλων. Όμως, μια από τις συνέπειες του να μπορούμε να δούμε τι κάνουν όλοι όσοι γνωρίζουμε ανά πάσα στιγμή και σε κάθε στάδιο της ζωής τους είναι ότι παραμένει δύσκολο να μην συγκρίνουμε τα φαινομενικά μας επιτεύγματα με τα δικά τους και να συμπεράνουμε ότι υστερούμε. Πολλοί άνθρωποι κατάφεραν να εκφραστούν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενώ κρύβονται πίσω από ένα ψευδώνυμο. Αυτό δεν είναι απαραίτητα θετικό. Αυτοί οι ανώνυμοι του Διαδικτύου δεν είναι υπεύθυνοι για τις επιπτώσεις των πράξεων τους τελικά. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είχαν μεγάλη επίδραση στη ζωή μας ως αποτέλεσμα όλων αυτών.

Αν μια μέρα τα social media σταματήσουν ξαφνικά, μπορεί να αρχίσουμε να μιλάμε ξανά μεταξύ μας. Αντί να ανησυχούμε για πράγματα που δεν μπορούμε να ελέγξουμε στην άλλη άκρη του πλανήτη, ίσως αρχίσουμε να δίνουμε προσοχή σε αυτό που συμβαίνει στις γειτονιές μας και να βοηθήσουμε πραγματικά. Μπορεί να αφήσουμε κάτω τα τηλέφωνά μας και να περάσουμε περισσότερο χρόνο έξω. Αντί να κοιτάμε μια μικρή οθόνη για ώρες, να περάσουμε τα βράδια μας μιλώντας, διαβάζοντας και απολαμβάνοντας τη ζωή με δικούς μας ανθρώπους. Μπορεί να συνειδητοποιήσουμε καλύτερα πώς οι λέξεις και οι αναρτήσεις μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να επηρεάσουν τον εαυτό μας και τους άλλους.

XAZEYOYME…

Έχει περάσει περίπου μια δεκαετία από τότε που τα social media έχουν εισχωρήσει στη ζωή μας επιδραστικά. Έρευνες λένε ότι «Έφηβοι περνούν πλέον έως και εννέα ώρες την ημέρα σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, ενώ το 30% του συνόλου του χρόνου που αφιερώνεται στο διαδίκτυο διατίθεται πλέον στην αλληλεπίδραση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης». Σχεδόν το μισό της ημέρας μας, το περνάμε με τα μάτια μας κολλημένα σε μια οθόνη! Μας ελκύουν τα likes, τα σχόλια και η «καταδίωξη» άλλων ανθρώπων (ακόμα κι αν αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γινόμαστε μίζεροι). Επί του παρόντος, ο συνολικός χρόνος που αφιερώνουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ξεπερνά το χρόνο που αφιερώνουμε στο φαγητό και το ποτό, την κοινωνικοποίηση και την περιποίηση στον εαυτό μας.

Αν γυρνούσαμε 100 χρόνια πίσω και κάποιος μας έλεγε ότι θα περνούσαμε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας κάνοντας scrolling, κοιτάζοντας τις ζωές άλλων ανθρώπων σε μια οθόνη υπολογιστή ή μια (άγνωστη για τότε) συσκευή, θα πιστεύαμε πως θα ήταν μία απαίσια εξέλιξη. Αλλά, δυστυχώς, είναι πραγματικότητα πια! Προτιμούμε να δούμε τις φωτογραφίες των διακοπών κάποιου, από το να παρακολουθούμε ένα ηλιοβασίλεμα που συμβαίνει αυτή τη στιγμή, ανησυχούμε για την εγγραφή μιας συναυλίας αντί να βάλουμε τα τηλέφωνά μας στη τσέπη και να ακούσουμε μουσική. Προτιμούμε να σύρουμε προς τα αριστερά ή προς τα δεξιά σε εφαρμογές όπως το tinder, παρά να πλησιάσουμε και να μιλήσουμε με κάποιον προσωπικά κι από κοντά, κοιτάζοντας τα μάτια του. Απολαμβάνουμε ανθρώπους σαν τις Kardashians να μας ενημερώνουν με την τελευταία σειρά μακιγιάζ που έχουν κυκλοφορήσει και τις ατελείωτες φωτογραφίες των παιδιών τους ντυμένα με Louis Vuitton και Gucci και τα επαινούμε πατώντας like.

Δεν πιστεύετε κι εσείς πως έχουμε γίνει όλοι ηλίθιοι που μας έχουν γαντζωθεί και μας ελέγχουν κατά κάποιο τρόπο με κάτι που θα έπρεπε να (μας) είναι ασήμαντο; Κατά κάποιο τρόπο γινόμαστε διαφορετικοί άνθρωποι όταν είμαστε συνδεδεμένοι, με αποτέλεσμα να χαζεύουμε και να κοιτάμε άλλους ανθρώπους που δεν είναι καλύτεροι από εμάς. Αλλά, και να είναι τι πάει να πει; Αυτό είναι που μπορεί να κάνει τους πιο έξυπνους ανθρώπους, τους πιο χαζούς.

Τα social media λοιπόν, δεν είναι απαραίτητα για ηλίθιους, απλώς μάλλον έχουν την δυνατότητα (και την πρόθεση;) να τους δημιουργούν.