Η θεωρία του ηλίθιου του χωριού: Από το καφενείο στο TikTok

Λέξεις: Άγγελος Ροδαφηνός

Παλιά, η βλακεία έμενε στην πλατεία. Το χειρότερο που μπορούσε να γίνει ήταν να σου χαλάσει την καφεδοκουβέντα.

Κάθε χωριό είχε τον δικό του. Εκείνον που μιλούσε μόνος του στην πλατεία, εκείνη που ορκιζόταν ότι την παρακολουθούν οι δορυφόροι, τον τύπο που έλεγε «έχω πηγές» αλλά πάντα εννοούσε τον ξάδερφο του μπατζανάκη του. Ήταν ελεγχόμενοι, γραφικοί τοπικοί χαρακτήρες. Οι ιστορίες τους δεν πήγαιναν πιο μακριά από το καφενείο και το πανηγύρι.

Το 2025, όμως, ο «Ηλίθιος του Χωριού» δεν περιορίζεται στο χωριό. Με ένα κινητό και Wi-Fi, αποκτά παγκόσμιο κοινό και μπορεί να φτάσει σε εκατομμύρια μάτια. Κι έτσι γεννήθηκε η Θεωρία του Ηλίθιου του Χωριού: η μετάλλαξη μιας ακίνδυνης φιγούρας σε παγκόσμιο διαδικτυακό παράγοντα με απρόβλεπτη επιρροή.

Από τον καφενέ στην παγκόσμια σκηνή

Παλιά, η βλακεία έμενε στην πλατεία. Η γεωγραφία κάποτε περιόριζε τη διάδοση. Το χειρότερο που μπορούσε να γίνει ήταν να σου χαλάσει την καφεδοκουβέντα. Τώρα, το ίδιο άτομο μπορεί να ανοίξει live στο TikTok και να γίνει viral μέσα σε ώρες. Να μαζέψει χρήστες που δεν θα τον έβλεπαν ποτέ στην πραγματική ζωή και που αφήνουν σχόλια και «hearts», δίνουν δώρα και ανεβάζουν το περιεχόμενο στη ροή άλλων. Ο τοπικός γραφικός έγινε διεθνής «influencer».

Η γοητεία της απλότητας

Οι πλατφόρμες ανταμείβουν το ακραίο, το απλοϊκό, το προκλητικό. Ό,τι είναι σύντομο, απλοϊκό και θεαματικό ταξιδεύει ταχύτερα από την τεκμηριωμένη ανάλυση. Ποιος έχει χρόνο να διαβάσει 2.000 ακαταλαβίστικες λέξεις μελέτης; Πολύ πιο εύκολο είναι να μοιραστείς το σύντομο, πιασάρικο βίντεο με τον τύπο που λέει: «Το 5G ελέγχει το μυαλό σου.» Σκέψου πόσο γρήγορα κυκλοφορεί ένα βίντεο με κάποιον που φωνάζει ότι «οι ανεμογεννήτριες προκαλούν πονοκεφάλους» σε σύγκριση με μια ανάλυση ενεργειακής πολιτικής. Η απλότητα κερδίζει, ακόμη κι αν είναι ψευδής. Αυτό που κάποτε ήταν κουβέντα για γέλια στο καφενείο, γίνεται trending hashtag.

Η εξαφάνιση των φίλτρων

Στο χωριό, αν έλεγες ανοησίες, ο μπαρμπα-Γιάννης θα σε έβαζε στη θέση σου. Κάποτε υπήρχαν συντάκτες, καθηγητές, ακόμα και η απλή ντροπή του χωριού για να συγκρατούν τις πιο αλλοπρόσαλλες απόψεις. Το 2025, αυτά τα φίλτρα έχουν διαλυθεί. Στα social, κανείς δεν ξέρει ποιος είσαι και τι συνέπειες έχεις. Αντιθέτως, μπορείς να χτίσεις ολόκληρο brand πάνω στο να προκαλείς. Ο καθένας μπορεί να κάνει ανάρτηση, να πληρώσει για λίγη προώθηση και να βρεθεί στα feed χιλιάδων. Ουσιαστικά, οι ανοησίες ταξιδεύουν ταχύτερα από ποτέ.

Από το ακίνδυνο στο επικίνδυνο

Στο χωριό, ο ηλίθιος ήταν πιο πολύ αστείο παρά απειλή. Στο διαδίκτυο, η ίδια συμπεριφορά μπορεί να προκαλέσει οργανωμένες εκστρατείες μίσους, θεωρίες συνωμοσίας για εμβόλια ή οικονομικές απάτες με κρυπτονομίσματα. Η μετάβαση από το «γραφικό» στο «τοξικό» είναι γρήγορη. Το 2025, ένα απλό meme μπορεί να ανάψει ολόκληρες διαδικτυακές φωτιές.

Η δύναμη της ομάδας

Όταν αρκετοί τέτοιοι λογαριασμοί συναντηθούν online, δημιουργούν κοινότητες. Αλληλοενισχύονται, κάνουν share ο ένας τον άλλον, παράγουν περιεχόμενο σε «πακέτα» και αποκτούν μεγαλύτερη απήχηση από ό,τι θα είχαν μεμονωμένα. Ο ηλίθιος του χωριού δεν είναι πια μόνος· έχει «παρέα», και μαζί γίνονται υπολογίσιμη δύναμη – η συμμορία των ηλιθίων!

Ένα παλιό μοτίβο σε νέα συσκευασία

Ο ηλίθιος του χωριού είναι γνωστός ρόλος σε κάθε κοινωνία, γι’ αυτό και η μεταφορά λειτουργεί τόσο καλά. Το καινούργιο είναι ότι σήμερα έχει γίνει viral, με φανέλες στο e-shop και Patreon για τους «οπαδούς».

Τι κάνουμε με αυτό;

Η λύση δεν είναι να τους φιμώσουμε, αλλά να βάλουμε ξανά «ασφαλιστικές δικλείδες» στο σύστημα: καλύτερα φίλτρα, σήμανση πηγών, περιορισμό στην κλιμάκωση ανοησιών, επιβράβευση περιεχομένου που έχει πραγματική αξία. Να ανταμείβεται η ποιότητα και όχι ο θόρυβος.

Η εκπαίδευση οφείλει να θεσμοθετήσει συστηματικά μαθήματα κριτικής σκέψης με βιωματικές ασκήσεις πάνω σε πραγματικά παραδείγματα από το διαδίκτυο, ώστε οι μαθητές να διακρίνουν έγκυρες πηγές από παραπληροφόρηση και να τεκμηριώνουν κρίσεις. Παράλληλα, ακόμη κι αν αυτό προκαλεί αντιπαραθέσεις, τα Θρησκευτικά πρέπει να αντικατασταθούν από μάθημα που καλλιεργεί λογική επιχειρηματολογία, έλεγχο αξιοπιστίας και συγκριτική αξιολόγηση πηγών, δίνοντας προτεραιότητα στη δημοκρατική συζήτηση, την επιστημονική μέθοδο και τον ψηφιακό γραμματισμό.

Η Θεωρία του Ηλίθιου του Χωριού, τελικά, δεν είναι για τους ηλίθιους. Είναι για εμάς. Γιατί εμείς δίνουμε κλικ, εμείς κάνουμε share, εμείς γελάμε και το αναπαράγουμε. Ο ηλίθιος του χωριού πάντα υπήρχε. Το καινούργιο είναι ότι τώρα τους ακούμε όλοι ταυτόχρονα, και όταν ενωθούν, ο θόρυβος τους γίνεται δύναμη. Το ερώτημα δεν είναι αν υπάρχουν· είναι γιατί τους έχουμε αφήσει να κάνουν κουμάντο στη δημόσια συζήτηση.

*Ο Δρ Άγγελος Ροδαφηνός είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και διδάσκει Νέες Τεχνολογίες. Σπούδασε και εργάστηκε σε 13 πανεπιστήμια στην Αμερική, Αυστραλία, Κύπρο και Ελλάδα. Books: Idiots are invincible, Prince to frog and vice versa, Λογική και Παραλογική, Online courses: AI tools for work, AI tools in education, Stress management, Λογική και Παραλογική

**Σημείωση του συγγραφέα: Το άρθρο δημιουργήθηκε με τη βοήθεια GPT που γράφει με στυλ Malcolm Gladwell. Ό,τι λάθος είναι της ΤΝ. Ό,τι έξυπνο, ανθρώπινο και χρήσιμο ανήκει στον Δρ Ρο, που έκανε τις σωστές προτροπές, τη σωστή επεξεργασία, και τις σωστές ερωτήσεις