Η εξαφάνιση του καφενείου ή όταν το πολιτικό αναπαρίσταται χωρίς πολιτεία

Λέξεις: Μάνος Λαμπράκης

Οι άνθρωποι που κάθονται στο παλιό καφενείο του χωριού, όπως στη φωτογραφία, εμπρός από το Ταχυδρομείο της Αγίας Γαλήνης, είναι μέρος ενός αγίου χώρου. Όχι εκκλησιαστικού, αλλά λαϊκού-μυστικού, με νόημα πυκνό και πολιτικό σαν βουή σιγανή. Το καφενείο ήταν η αργός σκέψη της κοινότητας, η συνύπαρξη δίχως χειραγώγηση, η συμφωνία στο ασυμφώνητο. Δεν ήταν καφετέρια. Δεν είχε playlist. Δεν ήταν γραφειάκι επαγγελματιών. Ήταν ο βραδύς χρόνος που επέτρεπε να διατυπωθεί η αντίρρηση. Και η αντίρρηση, είναι πάντοτε η αρχή της πολιτικής.

Σήμερα, τα καφενεία έχουν αφανιστεί. Ή μάλλον, έχουν επανακάμψει μεταμφιεσμένα. Στη θέση τους, τα «νεοκαφενεία»: μικρά μαγαζιά του κέντρου, του Instagram, του «πολιτικού καφέ», που υποδύονται τη δημοκρατική συνθήκη, αλλά χωρίς κίνδυνο, χωρίς διαφωνία, χωρίς μνήμη. Στα νεοκαφενεία, δεν σε διακόπτει ο γέρος του διπλανού χωριού, ούτε ο κομμουνιστής που θυμάται όταν το όνομα της Ρωσίας ήταν φόβος και σέβας. Δεν υπάρχει μη ορατός, υπάρχει εκλεκτό κοινό. Και δεν πίνεται πια ο καφές ως χρόνος αναστοχασμού, αλλά ως ανάλογος του lifestyle.

Εκεί που παλιά καθόταν ο λαός και «κουβέντιαζε», τώρα παρουσιάζεται ένας λαός σκηνοθετημένος. Το καφενείο που ήταν εδαφικό και κοινωνικό, γίνηκε τώρα μεταφορά στο Zoom, στα ιδρυματικά καφέ, στα debates «συνείδησης» με κόστος είσοδο. Και κάθε νέος χώρος, αντί να διευρύνει το πεδίο της αμφισβήτησης, παράγει ένα νέο συμβολικό καθεστώς συμμετοχής: συμμετέχει ο ενημερωμένος, ο εκπαιδευμένος, ο φίλος του φίλου.

Το πραγματικό καφενείο, όπως στη φωτογραφία, ήταν ένα σκηνικό αβέβαιο, χωρίς moderators, όπου η ψήφος μιλούσε, η ανεργία τολμούσε, ο περαστικός χαλούσε τη συζήτηση. Και ήταν αυτή η αναρχία της καθημερινής δημοκρατίας που εγένναγε σκέψη, όχι περιεχόμενο.

Όταν ένα καφενείο πεθαίνει, πεθαίνει ένας τόπος πολιτικής. Όταν ένα καφενείο μετατρέπεται σε χώρον επιτελεστικής «συμμετοχής», η σκέψη αντικαθίσταται από ένα event. Και η πολιτική γίνεται ψευδοτελετουργία. Διότι η δημοκρατία δεν είναι καφές με ίδιους. Είναι σύγκρουση με άλλους. Και ο άλλος, στο καφενείο, καθόταν δίπλα σου. Εχθρός και φίλος μαζί.

*Ο Μάνος Λαμπράκης είναι θεατρικός συγγραφέας, δραματουργός και μεταφραστής.