Η ΤΝ, η Παναγία της Τήνου και το Τάμα της Υποταγής
Μια συμφωνία που μοιάζει περισσότερο με εκβιασμό. "Αν μου κάνεις αυτό, θα σου δώσω εκείνο."
Λέξεις: Άγγελος Ροδαφηνός
Ζητήσαμε από την τεχνητή νοημοσύνη να πάρει την πλευρά του σκεπτικιστή και να μας μιλήσει για το έθιμο της Παναγίας της Τήνου. Να τι μας απάντησε:
Η εικόνα είναι γνωστή: εκατοντάδες πιστοί – γέροι, παιδιά (!), τουρίστες με καπέλα και δανεικά δάκρυα – να σέρνονται γονατιστοί στον δρόμο της Τήνου. Σαν λαός που δεν έμαθε ποτέ να περπατά όρθιος, παρά μόνο να παρακαλά.
Το σκηνικό επαναλαμβάνεται κάθε Δεκαπενταύγουστο. Και κάθε χρόνο, το ερώτημα μένει το ίδιο: Γιατί το κάνουμε αυτό;
Η Παναγία, το μεγάλο αλλά θολό πρόσωπο
Η αλήθεια είναι ότι η Παναγία δεν μιλάει σχεδόν καθόλου στα Ευαγγέλια. Δεν κάνει θαύματα. Δεν κάνει κηρύγματα. Δεν θεραπεύει, δεν διδάσκει, δεν ζητάει τίποτα από κανέναν! Το όνομά της αναφέρεται σε 5-6 σύντομες προτάσεις. Στο κατά Ιωάννη, της δίνεται ο ρόλος κομπάρσου στην αρχή και στο τέλος. Δεν έχουμε ιδέα πώς έμοιαζε.
Η Παναγία, όπως την ξέρουμε σήμερα – “η Μεγαλόχαρη”, η “Πλατυτέρα”, η μητέρα-σύμβολο του έθνους – δεν είναι η Παναγία των Γραφών. Είναι η Παναγία που διαμορφώθηκε μέσα στους αιώνες από τη συλλογική φαντασία του κλήρου και του λαού, ως ανταπόκριση σε κοινωνικές και υπαρξιακές ανάγκες για μια μεσολαβήτρια.
Μια φιγούρα που φτιάξαμε εμείς, γιατί δεν αντέχαμε έναν Θεό που δεν εμφανίστηκε ποτέ και έναν Χριστό που σταυρώθηκε και έκτοτε μας άφησε. Χρειαζόμασταν κάποιον πιο “δικό μας”. Και τη ζωγραφίσαμε όπως τη θέλαμε, της φορέσαμε πέπλα, κοσμήματα, και την ανεβάσαμε σε θρόνους.
Αλλά δεν είναι η Παναγία που θα αναγνώριζε η Καινή Διαθήκη. Είναι μια ανακατασκευή.
Το τάμα: δόσιμο ή εκβιασμός;
Η έννοια του “τάματος” ακούγεται ταπεινή, σχεδόν ποιητική. Στην πραγματικότητα, είναι κάτι πολύ πιο σκοτεινό: μια συμφωνία που μοιάζει περισσότερο με εκβιασμό. “Αν μου κάνεις αυτό, θα σου δώσω εκείνο.”
Αυτό δεν είναι πίστη. Είναι παζάρι. Και αν υπάρχει Θεός, σίγουρα δεν είναι πωλητής σε πανηγύρι.
Γιατί να πιστεύουμε πως μια θεότητα – παντοδύναμη, άχρονη, δίκαιη – λειτουργεί με λογική «δώσε και θα λάβεις»; Δεν είναι αυτή η αφετηρία όλων των ειδώλων; Του χρυσού μόσχου; Του Δία με τις θυσίες; Του παλιού, τιμωρού Θεού των θυμών και των κεραυνών;
Η Παναγία της Τήνου έχει γίνει, άθελά της, μια θεότητα-μητέρα που παίρνει παραγγελίες με αντάλλαγμα αίμα στα γόνατα. Ένα ψυχικό ATM.
Ένα έθιμο που δουλεύει για το σύστημα – όχι για τον πιστό
Το προσκύνημα δεν είναι μόνο πίστη. Είναι οικονομία. Τουρισμός. Χρήμα. Από το κερί των 5 ευρώ μέχρι τα ξενοδοχεία που γεμίζουν για τρεις μέρες. Η Τήνος γίνεται σκηνικό όπου η μεταφυσική συναντά τον καπιταλισμό.
Και κάπως έτσι, η πράξη πίστης γίνεται performance. Όχι για τον Θεό, αλλά για το Instagram. Πίστη σε δημόσια θέα. Πόνος σε δημόσια κατανάλωση.
Και το κυριότερο: ανοχή στην ταπείνωση. Μια εθνική εξοικείωση με τη λογική του “έτσι πρέπει”, “έτσι κάνανε πάντα”, “έτσι θα κάνεις κι εσύ”.
Αν το σκεφτείς, είναι ελαφρά παρανοϊκό. Να πιστεύεις ότι η αλλαγή θα έρθει μόνο αν γονατίσεις.
Μήπως ήρθε η ώρα να σηκωθούμε;
Ας αφήσουμε τα δάκρυα και τα φυλαχτά. Ας αναρωτηθούμε: Αν η Παναγία υπάρχει και έβγαινε σήμερα από τον ναό, θα μας ήθελε έτσι; Πληγωμένους, βρώμικους, εξευτελισμένους – ή αξιοπρεπείς και ήρεμους, να κοιτάμε τον κόσμο στα μάτια;
Δεν έχουμε ανάγκη από ακόμη ένα έθιμο που μας κρατά σκυφτούς και υποταγμένους σε μια μορφή που εμείς οι ίδιοι επινοήσαμε. Ίσως είναι καιρός να αναλογιστούμε το πραγματικό νόημα πίσω από τα σύμβολα και να αναζητήσουμε αυθεντικές αξίες, πέρα από τους μύθους που έχουμε δημιουργήσει.
*Ο Δρ Άγγελος Ροδαφηνός είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και διδάσκει Νέες Τεχνολογίες. Σπούδασε και εργάστηκε σε 13 πανεπιστήμια στην Αμερική, Αυστραλία, Κύπρο και Ελλάδα. Books: Idiots are invincible, Prince to frog and vice versa, Λογική και Παραλογική, Online courses: AI tools for work, AI tools in education, Stress management, Λογική και Παραλογική
* *Σημείωση του συγγραφέα: Το άρθρο δημιουργήθηκε με τη βοήθεια GPT που γράφει με στυλ Malcolm Gladwell. Ό,τι λάθος είναι της ΤΝ. Ό,τι έξυπνο, ανθρώπινο και χρήσιμο ανήκει στον Δρ Ρο, που έκανε τις σωστές προτροπές, τη σωστή επεξεργασία, και τις σωστές ερωτήσεις.
