Θρησκεία και Πανδημία: Ένα βιβλίο για την Πίστη, την Επιστήμη και τον κορονοϊό

Σε μια περίοδο που τα πάντα και κυρίως οι πεποιθήσεις μας δοκιμάζονται, το βιβλίο του Αλέξανδρου Σακελλαρίου «Θρησκεία και Πανδημία στην Ελληνική Κοινωνία» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις iWrite (σειρά Lux Orbis), θέτει ζητήματα που πριν από την πανδημία δεν μπορούσε ή μάλλον δεν ήθελε κανείς να αγγίξει, όπως για παράδειγμα τον θρησκευτικό λαϊκισμό και τις στενές σχέσεις μεταξύ Κράτους και Εκκλησίας .

Ο συγγραφέας πιστεύει ότι η Εκκλησία αντιμετώπισε με αρκετά προβληματικό τρόπο την πανδημία:

«Θεωρώ ότι η Εκκλησία αντιμετώπισε με αρκετά προβληματικό τρόπο την πανδημία. Αρχικά διεκδίκησε και πέτυχε μια προνομιακή μεταχείριση από την πολιτεία καθώς κανένας άλλος θεσμός δεν είχε το δικαίωμα να αποφασίσει ο ίδιος για τα μέτρα που θα λάβει, ενώ στην Εκκλησία δόθηκε αυτή η δυνατότητα ασχέτως εάν δεν την εκμεταλλεύτηκε. Αφετέρου υπήρξε η μοναδική θρησκευτική κοινότητα η οποία αντέδρασε τόσο έντονα στα μέτρα και μάλιστα με εκφράσεις του τύπου “μόνο ο Χότζα στην Αλβανία είχε κλείσει τις εκκλησίες”. Άλλες θρησκευτικές ομάδες όπως π.χ. οι Προτεστάντες είχαν αυτοβούλως κλείσει τις εκκλησίες τους πολύ νωρίτερα. Τέλος, δεν έκανε καμία υποχώρηση σε θέματα όπως η θεία κοινωνία.

Εν κατακλείδι θα έλεγα ότι η Εκκλησία ήταν βαθύτατα αντιδραστική και διεκδίκησε ρόλο κεντρικού συνομιλητή του κράτους, εν μέρει αναμενόμενο αν λάβει κανείς την ιστορία των σχέσεων πολιτικής και θρησκείας στην Ελλάδα. Ως προς την επιστήμη θα έλεγα ότι η Εκκλησία θέτει υπεράνω τον θεολογικό και εκκλησιαστικό λόγο, την πίστη και όχι την επιστήμη. Στο κλείσιμο των εκκλησιών τον Μάρτιο υποχρεώθηκε να υποταχθεί στις επιστημονικές οδηγίες, αλλά τα Χριστούγεννα μάλλον πήρε τη ρεβάνς καθώς η κυβέρνηση δεν εισάκουσε τους ειδικούς και υιοθέτησε πλήρως όλα τα αιτήματα της Εκκλησίας για το άνοιγμα των εκκλησιών και τον αριθμό των πιστών. Γενικότερα η Εκκλησία, όπως και κάθε θρησκεία, δέχεται μόνο τα επιστημονικά επιτεύγματα που δεν πλήττουν τον πυρήνα της πίστης της, και τα υπόλοιπα τα θεωρεί παραχωρήσεις του θεού ή ότι συμβαίνουν επειδή ο θεός κατευθύνει τους επιστήμονες, επιχείρημα που κείται πέραν της λογικής και της πραγματικότητας και θέτει θρησκευτικό μανδύα στην επιστήμη, ενώ τα δύο πεδία έχουν διαχωριστεί εδώ και αιώνες. Δεν συμφωνώ εξάλλου με τη θέση ότι θρησκεία και επιστήμη μπορούν να συνεργάζονται, είναι διαφορετικά πεδία και η επιστήμη έχει επιφέρει σημαντικά πλήγματα στα θρησκευτικά πιστεύω ιδίως τους τελευταίους δύο- τρεις αιώνες, αν και η επιστήμη ποτέ δεν επιδίωξε να “πολεμήσει” τη θρησκεία» .

Μπορεί να αλλάξει η μεθοδολογία της Θείας Κοινωνίας;

«Κάθε εποχή η επιστήμη διαμορφώνει τα ταυτοτικά της χαρακτηριστικά , τη μεθοδολογία της. Αντίθετα, η Θρησκεία έχει πάντα τα ίδια, δεν αλλάζουν. Το ερώτημα που τίθεται είναι εάν ο τρόπος διαχείρισης του ταυτοτικού χαρακτηριστικού της Θείας Κοινωνίας μπορεί να αλλάξει.;»

Το παραπάνω ερώτημα έθεσε στον Δημόσιο Διάλογο στο πλαίσιο Διαδικτυακής Ημερίδας με θέμα Πίστη και κορονοϊός. Επιστημονικές και Θεολογικές προσεγγίσεις» που διοργάνωσε το τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ, ο καθηγητής στο τμήμα Πολιτικής της Υγείας στο London School of Economics , Ηλίας Μόσιαλος

«Είδαμε στην περίοδο της πανδημίας και ορθόδοξες εκκλησίες στο εξωτερικό να επιλέγουν διαφορετικό τρόπο μετάδοσης της θείας κοινωνίας με ξεχωριστή λαβίδα χωρίς να θεωρούνται εκεί λίγο καλοί Ορθόδοξοι» σχολιάζει ο συγγραφέας Αλέξανδρος Σακελλαρίου.

Πίστη Πανδημία και ελεύθερη βούληση

«Η πανδημία του κορονοϊού κλόνισε την παντοδυναμία και τον εγωϊσμό μας», είπε μεταξύ άλλων ο Μητροπολίτης Αλεξανδρούπολης Άνθιμος στη διαδικτυακή ημερίδα για την ‘Πίστη και την Πανδημία» . Η Πίστη δίνει υπόσταση στην Ελπίδα όπως αναφέρεται στην Αγία Γραφή. Η πίστη ελέγχει αυτά που είναι αόρατα. Πίστη σημαίνει εμπιστοσύνη, τονίζει ο Μητροπολίτης. Και η ελεύθερη βούληση;

Νομίζω ότι το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης είναι ιδιαίτερο και ταυτόχρονα σημαντικό, αλλά και πάρα πολύ ευρύ. Τα πάντα εξαρτώνται από τον ορισμό της ελεύθερης βούλησης. Αν θεωρήσουμε ότι οι πράξεις και οι αποφάσεις του ανθρώπου δεν επηρεάζονται από καμία εξωτερική δύναμη (φύση, περιβάλλον, κοινωνία), ούτε από τον θεό τότε μπορούμε να κάνουμε λόγο για ελεύθερη βούληση. Αλλά πόσο εφικτό είναι αυτό στις κοινωνίες του ανθρώπου; Η κάθε κοινωνία έχει περιορισμούς και όρια που επηρεάζουν τις αποφάσεις των ανθρώπων, οπότε υπό αυτό το πρίσμα πλήρης ελευθερία βούλησης είναι δύσκολο να υπάρξει. Από την άλλη εάν υπάρχει ένα θεϊκό σχέδιο και ένας θεός που παρεμβαίνει και αποφασίζει τότε δεν υφίσταται ελεύθερη βούληση, και εξ όσων γνωρίζω η Ορθόδοξη Εκκλησία δέχεται την παρέμβαση του θεού, είναι δηλαδή θεϊστική. Ενδεχομένως μόνο ο ντεϊσμός, η άποψη δηλαδή ότι ο θεός δημιούργησε τον κόσμο και δεν παρεμβαίνει σε αυτόν θα μπορούσε να είναι εγγύτερα στην ελεύθερη βούληση, αλλά και πάλι η παρουσία δημιουργού αποδυναμώνει το επιχείρημα περί εγγενούς ελεύθερης βούλησης. Θα έλεγα ότι το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης δεν είναι άσπρο-μαύρο, αλλά έχει και πολλές ενδιάμεσες αποχρώσεις και είναι πολύ σημαντικό να προσδιορίζουμε για ποια ακριβώς ελεύθερη βούληση κάνουμε λόγο, εκείνη που αφορά συγκεκριμένες συνθήκες, καταστάσεις και γεγονότα ή την ελεύθερη βούληση ως εγγενές συστατικό του ανθρώπου. Προσωπικά θα έλεγα ότι γενικώς ο άνθρωπος έχει ελεύθερη βούληση, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι υπό συγκεκριμένες καταστάσεις και συνθήκες δεν επηρεάζεται και δεν περιορίζεται.

*Ο Αλέξανδρος Σακελλαρίου σπούδασε Φιλοσοφία, Παιδαγωγική και Ψυχολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών και Κοινωνιολογία και Κοινωνική Ψυχολογία σε µεταπτυχιακό επίπεδο στο Πάντειο Πανεπιστήµιο, όπου και αναγορεύθηκε διδάκτωρ Κοινωνιολογίας (2008) στο επιστηµονικό πεδίο της Κοινωνιολογίας της Θρησκείας. Από το 2016 διδάσκει στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο, ως Συνεργαζόµενο Εκπαιδευτικό Προσωπικό, στο προπτυχιακό πρόγραµµα «Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισµό», και από το 2011 εργάζεται στο Πάντειο Πανεπιστήµιο ως ερευνητής σε ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράµµατα. Έχει διδάξει το µάθηµα «Μορφές σύγχρονης θρησκευτικής βίας» στο Πάντειο Πανεπιστήµιο (Τµήµα Κοινωνιολογίας) στο πλαίσιο της απόκτησης ακαδηµαϊκής εµπειρίας και έχει εκπονήσει µεταδιδακτορική έρευνα µε θέµα «Μορφές αθεΐας στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία» (2020).

Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα περιλαµβάνουν την κοινωνιολογία της θρησκείας και της αθεΐας (θρησκευτικές κοινότητες, θρησκευτικές ταυτότητες), την κοινωνιολογία της νεολαίας, τη ριζοσπαστικοποίηση και τις ποιοτικές µεθόδους έρευνας. Είναι µέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώµατα του Ανθρώπου.