Τί είναι μια πολυκατοικία;

Λέξεις – Εικόνες: Νίκος Βράντσης

Το ερώτημα “Τί είναι μια πόλη;” δεν μπορεί να απαντηθεί. Είναι ένα θέμα που μπορεί να καταπιεί όποιον προσπαθήσει να το δαμάσει χωρίς μέθοδο ή συγκεκριμένη προδιάθεση. Όμως υπάρχει ένα άλλο ερώτημα, πιο πυρηνικό, το οποίο μπορεί να ανταποδώσει ευκολότερα την προσπάθεια ενός ερευνητικού βλέμματος: Τί είναι μια πολυκατοικία;

Το καμάρι του λειτουργισμού, που πύκνωσε τον χώρο, γέμισε το κενό, στέγασε ορφανές ανάγκες και δημιούργησε νέες, έφερε κοντά ανθρώπους άγνωστους μεταξύ τους και τους έκανε απρόθυμους γείτονες, που έκτοτε φτιάχνουν ή δεν φτιάχνουν σχέσεις εκεί όπου είναι αναγκασμένοι να υπάρξουν παράλληλα και ενίοτε να συναντηθούν. Η πολυκατοικία είναι η βασική ύλη της πόλης. Το βασικό της στοιχείο. Στοιχείο που πολλοί αντιπαθούν.

Δεν είναι λίγοι όσοι θρηνολογούν για τα ίχνη του νεοκλασσικού κόσμου που σβήστηκαν ξαφνικά, απότομα, ριζοσπαστικά & σκόπιμα για να γεννηθούν πάνω στα χαλάσματά τους αυτά τα νέα λιγότερο όμορφα, σκληρόδερμα στοιχεία. Οι πολυκατοικίες θεωρούνται ενσαρκώσεις προβλημάτων, αιτίες κρίσεων, δομές άκρατου ατομικισκού όπου εκκολάπτεται η αστική μοναξιά· δομές που παραβιάζουν τον δημόσιο χώρο και συγκροτούν την αβίωτη, μεταπολεμική μητρόπολη· κατασκευές υποδεέστερες ως προς την αισθητική τους ποιότητα αλλά και τον τύπο ανθρώπου που παράγουν. Η πληθυσμιακη εγγύτητα και ο ίλιγγος που προκαλεί η πυκνότητα σωμάτων σε μικρές εκτάσεις, η αδυναμία να εμποδίσει κανείς ερεθίσματα, οσμές, φωνές, δικαιολογούν την διάχυτη επιφυλακτικότητα, αντιπάθεια και ενίοτε αηδία που αισθάνεται ο σύγχρονος άνθρωπος. Κατοικούμε χώρους που μάθαμε να αντιπαθούμε.

Μπορεί αυτό να αλλάξει; Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την πολυκατοικία αλλιώς; Όχι μόνο σαν βάρβαρο αντικαταστάτη μιας πιο εκλεπτυσμένης γενιάς κτηρίων, μα ως λειτουργική δομή που κάλυψε αδέξια την ανάγκη της στέγασης αναρίθμητων ανθρώπων που βρέθηκαν σκόπιμα ή τυχαία, υπό εξαναγκασμό ή από επιλογή στα μητροπολιτικά κέντρα; Όχι μόνο ως εκκολαπτήριο μοναξιας, καταφύγιο μαραμένων ζωών, άθροισμα χώρων στους οποίους αποσύρεται ο πληθυσμός ηττημένος από την δημοσιότητα, μα και ως δυνατότητα!

Ας ξεκινήσουμε να παρατηρούμε τους χώρους που την συγκροτούν. Η πολυκατοικία είναι ένα μεσοδιάστημα. Δεν ανήκει απόλυτα ούτε στην ιδιωτικότητα, ούτε στην δημοσιότητα. Διαθέτει χώρους που ανήκουν σε ένα πληθυσμό μικρότερο () του ιδιωτικού βίου ή της οικογένειας. Μέσα σε μια πολυκατοικία βρίσκονται μαζί πρωταγωνιστικά και δευτερεύοντα υποστοιχεία. Ιεραρχία που προέκυψε σταδιακά από την συνήθεια και τις καθορισμένες πορείες των ενοίκων. Η πόρτα εισόδου της πολυκατοικίας έχει μικρότερη σημασία από την πόρτα του διαμερίσματος, η σκάλα μικρότερη σημασία από το ασανσέρ, η ταράτσα μικρότερη σημασία από το διαμέρισμα. Η πολυκατοικία περιβάλλεται από μια συνήθεια που διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύεται και επομένως τον τρόπο με τον οποίο κατοικείται – και αντιστρόφως. Και αν αποσυναρμολογήσουμε τα κομμάτια αυτής της συνήθειας;

Είδη αποσυναρμολόγησης: – Αποσυναρμολόγηση της σχέσης των χώρων της πολυκατοικίας. – Αποσυναρμολόγηση των χειρονομιών που φτιάχνουν την συνήθεια με την οποία κατοικούμε την πολυκατοικία. – Αποσυναρμολόγηση των σχέσεων των ανθρώπων που την κατοικούν.

Ας ρίξουμε το βλέμμα μας στις σκάλες. Τί θα γινόταν αν αλλάζαμε τον σκοπό που νομίζουμε ότι εξυπηρετεί η σκάλα; Τί θα γινόταν αν στις σκάλες καθιερωνόταν ο θεσμός μικρών botellón; Τί θα γινόταν αν οι άνθρωποι των ορόφων δίνανε ραντεβού για έναν καφέ στα σκαλιά αραιά και που; Τί θα γινόταν αν στα σκαλοπάτια τοποθετούσαμε βιβλία και τα μετατρέπαμε σε ράφια; Ή αν βάζαμε φωτογραφίες κατοίκων της πολυκατοικίας; Ή αν ζωγραφίζαμε τους τοίχους; Εν ολίγοις, τί θα γινόταν αν η σκάλα από τόπος διαδρομής μετατρεπόταν σε τόπο συνάντησης;

-Ίσως άλλαζε η σχέση αντιπαράθεσης ανάμεσα στο ασανσερ και την σκάλα, που ανταγωνίζονται ως πορείες που ενώνουν το διαμέρισμα μα την πόρτα εξόδου. -Ο νέος τρόπος ερμηνείας και χρήσης της σκάλας θα προϋπέθεται αλλά και θα ενίσχυε τον αναστοχασμό. -Ίσως οι κάτοικοι των χαμηλών ορόφων να γνώριζαν τους πιο εύπορους στα δωμάτια με θέα.

Κάθε αποσυναρμολόγηση απαιτεί μια επανασυναρμολόγηση, ώστε από την κριτική να περάσουμε σε μια θετική αφήγηση. Αυτή η επανασυναρμολόγηση των χωρισμένων κομματιών μπορεί να μας επιτρέψει να δούμε τις δυνατότητες και τις λύσεις που θα μπορούσε η πολυκατοικία να προσφέρει σε σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σύγχρονος άνθρωπος. Ποια προβλήματα; Την βρωμιά, την μοναξιά, την μη-αξιοπρεπή διαβίωση, την κρίση της μεγάλης πόλης που είναι η άλλη όψη της κρίσης της υπαίθρου.

Σκεφτείτε για παράδειγμα τί θα γινόταν αν οι ένοικοι μιας πολυκατοικίας δια του διαχειριστή τους υπογράφαν τυπικές ή άτυπες συμφωνίες με έναν καλλιεργητή ώστε κάθε εβδομάδα να έχουν στην πόρτα τους μια σακούλα λαχανικά και φρούτα με ένα ελάχιστο κόστος το οποίο θα επιβάρυνε τα κοινόχρηστα. Θα στήριζαν έναν άνθρωπο της υπαίθρου. Θα έτρωγαν καλλίτερα. Θα τους δινόταν ίσως η αφορμή να στήσουν κάποια συλλογική κουζίνα ή ένα κοινό δείπνο.

Σκεφτείτε δραστήριοι ένοικοι να αναλάμβαναν να χαρτογραφήσουν τους κενούς χώρους που βρίσκονται στην πολυκατοικία τους. Έπειτα θα μπορούσαν να αποφασίσουν για νέες χρήσεις. Θα μπορούσαν να τους μετατρέψουν σε κουζίνες, παιδότοπους, ξενώνες ή κάτι άλλο.

Σκεφτείτε μια κοινή διαχείριση των απορριμάτων. Ένα κομπόστ στην ταράτσα που θα τροφοδοτούσε έναν λαχανόκηπο. Μια συλλογική καλλιεργήσιμη έκταση σε ένα κοινόχρηστο έπιπλο. Συναντήσεις στις σκάλες, στις ταράτσες που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την επιδημία της μοναξιάς. Φανταστείτε προσόψεις πολύχρωμες, πιλοτές κατάφυτες, πολυκατοικίες πιο όμορφες. Σκεφτείτε κατοίκους που θα συνέλλεγαν τα ίχνη των προηγούμενων κατοίκων, δημιουργώντας την ιστορία της πολυκατοικίας – που είναι και μέρος της ιστορίας της πόλης που χάνεται-, γνωρίζοντας το έτος ανέγερσης, τον κατασκευαστή, όσα κρύβονται μέσα σε μια πολυκατοικία.

Η πόλη εκτός από πρόβλημα να είναι και μέρος της λύσης. Για να βρούμε τις δυνατότητές της πρέπει πρώτα να την συγχωρήσουμε. Να παραμερίσουμε αυτήν την αρνητική προδιάθεση και να της ρίξουμε ένα πιο παιχνιδιάρικο και τρυφερό βλέμμα. Να την φανταστούμε αλλιώς! Να την κατοικήσουμε αλλιώς!