To Πανεπιστήμιο στην πρώτη γραμμή

Το βιβλίο του καθηγητή φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νάντ, Philippe Forest (Εκδόσεις Πόλις, μετάφραση Λίζυ Τσιριμώκου, επιμέλεια Γιάννης Μπαλαμπανίδης) θεωρώ πως είναι το ιδανικό δοκίμιο που πρέπει να μελετήσει κάθε νέος και ειδικά κάθε άνθρωπος που υπηρετεί σε κάποια από τις βαθμίδες εκπαίδευσης.

Tα χρόνια που περνάμε είναι δύσκολα. Μετά την πανδημία, ο πόλεμος … κι όμως πρέπει να κρατήσουμε την ελπίδα ζωντανή ότι η Παιδεία κι ο Πολιτισμός είναι ικανοί να διαμορφώσουν εκ νέου αυτό το ζοφερό περιβάλλον και τις προεκτάσεις που βιώνουμε την τελευταία διετία. Για να τα καταφέρουν όμως πρέπει να μην αλλοτριωθούν. Οι μόλις ογδόντα σελίδες με ταξίδεψαν στα παιδικά μου χρόνια, με έφεραν αντιμέτωπο με το παρόν και συνόψισαν πολλά απ΄ όσα σκέφτομαι για το μέλλον.

Η Λογοτεχνία αποτέλεσε το πάθος μου από τα σχολικά χρόνια. Η μετέπειτα διαδρομή μου με έφερε σε επαφή με τις θετικές επιστήμες και εδώ και χρόνια προσπαθώ να σταδιοδρομήσω στον τομέα της έρευνας και καινοτομίας ακαδημαϊκά. Επομένως μπορώ να αφουγκραστώ τον πλούτο των όσων περιγράφει ο συγγραφέας σε πολύ μεγάλο βαθμό. Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε σε αυτό ακριβώς το σημείο πως τόσο στη Γαλλία, όσο και στην Ελλάδα αρκετές ουσιαστικές αλλαγές που αφορούν τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα δρομολογήθηκαν και πραγματοποιήθηκαν όσο αυτά ήταν κλειστά. Μία κοιτίδα ανεξαρτησίας και ανιδιοτέλειας στρέφεται προς την άκρατη επαγγελματοποίηση (professionalisation). Ως έναν βαθμό θεμιτό, αν αναλογιστούμε και τους καιρούς που ζούμε, ωστόσο εδώ η αίσθηση του ορίου χάνεται, η εμπιστοσύνη του φοιτητικού συνόλου κλονίζεται και η κοινότητα των καθηγητών μοιάζει αδύναμη να αντιδράσει.

Μεγάλο μέρος της ανάλυσης αφορά την εξ αποστάσεως διδασκαλία (“επιβλήθηκε” αναφέρεται χαρακτηριστικά) και τις ψηφιακές εξετάσεις που αρκετές φορές θυμίζουν “ξαφνικό θάνατο”. Φυσικά οι διά ζώσης παραδόσεις δεν μπορούν να αντικατασταθούν σε απόλυτο βαθμό, όπως δεν μπορεί να καλυφθεί και το χάσμα της επικοινωνίας, αυτό που ορίζεται ως κοινωνικοποίηση. Κι όμως μία σεβαστή πλειοψηφία σπουδαστών θεωρούν “πως υπάρχει μόνο ό,τι είναι αναρτημένο στο Διαδίκτυο”. Σώζουν το υλικό, αλλά στην πορεία η γνώση εξαχνώνεται και τελικά εκφυλίζεται. Ο ρόλος του διδάσκοντα υποβαθμίζεται. Πολύ σημαντικό είναι επίσης το κομμάτι των “προσωπικών δεδομένων”. Μπορεί εδώ να μη δίνεται η έμφαση που του πρέπει, αλλά το “αποδέχομαι” εκχωρεί κάθε φορά όλα μας τα στοιχεία στην εκάστοτε πλατφόρμα ή εφαρμογή. Και σαν μην έφταναν όλα αυτά, όταν οι μαθητές επιστρέφουν… κάμερες στα αμφιθέατρα. Εύστοχη είναι η αναφορά στην Κίνα και η παραπομπή σε σκοτεινά καθεστώτα.

“Ο Φασισμός παίρνει κατά περιόδους διάφορες μορφές. Οι σημερινές ποτέ δεν μοιάζουν με τις χθεσινές”. Η παραίτηση κι ο φόβος πάντα του αφήνουν χώρο και περιθώρια να επανακάμψει. “Το μέσο πολλές φορές είναι το μήνυμα”. Ο γραφών δε διστάζει να συγκρουστεί ακόμα και με τους συντηρητικούς συναδέλφους του. Είναι ελεύθερο πνεύμα. Εκτιμά πως μέσω της καλόπιστης κριτικής θα αφυπνίσει συνειδήσεις. Κάνει την αυτοκριτική του, αναλογίζεται τις ευθύνες του. “Προσποιηθήκαμε, η αλήθεια θέλει σθένος”. Δεν απορρίπτει σε κανένα σημείο την τεχνολογία. Η τελευταία όμως όταν δε χρησιμοποιείται ορθά χάνεται η ισορροπία.

Ο δεύτερος μεγάλος πυλώνας του έργου του αφορά την έρευνα. Τα κονδύλια είναι γεγονός πως έχουν συρρικνωθεί δραματικά. Αν δεν καταφέρεις να κερδίσεις μία υποτροφία για τη διατριβή σου, αναγκαστικά πρέπει να εργάζεσαι παράλληλα. Με ενδιαφέρον άκουγα μία φίλη από την Καλιφόρνια να μου μιλάει για το Διδακτορικό της στη Φιλοσοφία. Στην Ευρώπη όμως ανάλογοι τομείς δε θεωρούνται προτεραιότητας. Το Πανεπιστήμιο σε μεγάλο βαθμό καταλήγει απλά συνέχεια του σχολείου. Το επίπεδο των μαθητών – φοιτητών συνεχώς υποβαθμίζεται. Ζούνε με τις ψευδαισθήσεις τους. Ο Φορέστ πασχίζει να αλλάξει όλο αυτό πιστός στις αρχές του. Αρνείται πως το βιβλίο είναι κάτι παρωχημένο. Στρέφει τα δικά του παιδιά σε βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία και εκδόσεις κόντρα στο ρεύμα που διαμορφώνεται.

Μιλάμε επομένως για εκδημοκρατισμό κι εξέλιξη ή για μαζικοποίηση και οπισθοχώρηση; Συναντάει το έργο του Τζόρτζιο Αγκάμπεν που μίλησε για “ψηφιακή δικτατορία” και “τεχνολογική βαρβαρότητα”. Ο ίδιος καταλήγει στον όρο “ψηφιακή τυραννία”. Είναι άραγε πιο ήπιος; Η ουσία μοιάζει να είναι η ίδια κι η διαδρομή προδιαγεγραμμένη εκτός κι αν τώρα ενωθούμε όλοι σε παγκόσμια κλίμακα. Αυτές οι φωνές πρέπει να επικρατήσουν στον δημόσιο διάλογο. Το Πανεπιστήμιο που όλοι μας λιγότερο ή περισσότερο έχουμε αγωνιστεί για να έχει αυτή την μορφή και να αποτελεί κέντρο ανταλλαγής απόψεων και κουλτούρας, δεν εκποιείται…

Δείτε επίσης: