15 χρόνια μετά: Θυμόμαστε τον Δεκέμβρη του 2008

Τη νύχτα που δολοφονήθηκε ο Αλέξης την θυμάμαι και νομίζω πως κανείς μας δεν θα την ξεχάσει. Ήμουν 8 χρονών και ενώ θα έπρεπε να κοιμάμαι, στο σπίτι επικρατούσε μία ένταση, η τηλεόραση ήταν ανοιχτή στην διαπασών.

Μόλις “έσκασε” η είδηση.

“Επεισόδια στα Εξάρχεια, περιπολικό έπεσε πάνω σε αντιεξουσιαστές, ενημέρωση από την αστυνομία ακόμη δεν υπάρχει”, “πληροφορίες αναφέρουν πως ένας από τους δύο αστυνομικούς πυροβόλησε τα άτομα”,  “πληροφορίες αναφέρουν για σοβαρά τραυματισμένο μαθητή στα Εξάρχεια, μεταφέρεται στο νοσοκομείο”, “πληροφορίες αναφέρουν πως ο μαθητής ηλικίας 15 ετών είναι νεκρός”, “οι πληροφορίες επιβεβαιώθηκαν”, “θέλουμε να πιστεύουμε πως το επεισόδιο θα λήξει εδώ, αν και οι Αρχές δεν είναι αισιόδοξες”.

Εγώ καθόμουν στην γωνία του καναπέ, κουλουριασμένη, δεν πολυκαταλάβαινα. Οι γονείς μου δίπλα. Θυμάμαι η μαμά μου, φυσούσε τον καπνό του τσιγάρου με μανία και όταν πετούσε την γόπα στο τασάκι έβαζε στο στόμα το επόμενο. Ο μπαμπάς μου, μιλούσε με φίλους του από την Αθήνα. Η αδερφή μου ήταν μόλις 14 σε μία δύσκολη και μοναχική εφηβεία, μπαινόβγαινε στο δωμάτιο της, χωρίς να μιλά και έριχνε κλεφτές ματιές στα έκτακτα δελτία ειδήσεων.

Στο σπίτι επικρατούσε σιωπή, για περίπου μία ώρα. Μετά η μαμά ακούστηκε με λυγισμένη φωνή “το σκότωσαν το παιδί, θα καεί όλη η χώρα”, εκείνη την στιγμή η αδερφή μου ρωτούσε επίμονα τους γονείς μου γιατί τον σκότωσαν. Έμειναν όλο το βράδυ αγκαλιασμένοι στους καναπέδες, δεν έμαθα ποτέ τι της εξηγούσαν, όμως τι να εξηγήσεις σε ένα έφηβο παιδί που μόλις πληροφορήθηκε την δολοφονία ενός συνομήλικου του;

Tην επόμενη ημέρα πήγαμε στο σχολείο, οι δάσκαλοι μας ήταν αμήχανοι, κανείς δεν το συζητούσε μπροστά μας. Όταν γυρίσαμε στο σπίτι οι τηλεοράσεις έδειχναν τις πορείες στους δρόμους και τα απομεινάρια της προηγούμενης νύχτας. Χιλιάδες βγήκαν στους δρόμους, ακόμη και οι γονείς μας. Οι μεγάλες πόλεις καιγόντουσαν για 20 περίπου ημέρες, κάθε βράδυ, νεοκλασικά κτίρια και αυτοκίνητα δέχονταν μία ασταμάτητη λάβα οργής. Κάθε μέρα και περισσότεροι έξω, σπασμένες βιτρίνες, συνθήματα με spray “αυτές οι μέρες είναι του Αλέξη” και μία χώρα παγωμένη με ορθάνοιχτες τηλεοράσεις, να κοιτά την εξέγερση που “έσκασε” με τον πιο λάθος τρόπο.

Μεγαλώνοντας, η μνήμη της επετείου της δολοφονίας του καθιερώθηκε. Βγαίναμε όλοι στους δρόμους, πιστεύοντας πως η αστυνομική καταστολή θα σταματήσει. Κάθε χρόνο οι θάνατοι από αστυνομική βία είναι στο προσκήνιο. “Κλάψαμε” κι άλλα παιδιά, απλώς έτυχε να είναι Ρομά οπότε “δεν άνοιξε ρουθούνι” παρά μόνο από λίγους που ξαναβγήκαν στους δρόμους με την ίδια οργή. Δεχθήκαμε επιθέσεις επειδή πήγαμε σε μία συναυλία στο πανεπιστήμιο, μας χτύπησαν επειδή βγήκαμε βόλτα στο πάρκο εν μέσω καραντίνας. Ο Δεκέμβρης του 2008, σημάδεψε όλες τις γενιές που ακολούθησαν.  Ο Επαμεινώνδας Κορκονέας, πο δολοφόνος του Αλέξη κυκλοφορεί ελεύθερος. Οι δολοφονίες συνεχίστηκαν. Τον Οκτώβρη του 2021 ο 18χρονος Ρομ Νίκος Σαμπάνης από 36 σφαίρες αστυνομικών. Τον Δεκέμβριο του 2022 ο 16χρονος Ρομ Κώστας Φραγκούλης εκτελέστηκε με μια σφαίρα στο κεφάλι από όπλο αστυνομικού. Το Νοέμβρη του 2023 ο 17χρονος Ρομ Χρήστος Μιχαλόπουλος πυροβολήθηκε εν ψυχρώ από αστυνομικό.

O Mάριος Λώλος κάλυψε φωτογραφικά τα επεισόδια εκείνης της νύχτας κι όλων των υπόλοιπων που ακολούθησαν για 20 ημέρες. 

«Εκείνο το βράδυ με πήραν τηλέφωνο “σκοτώθηκε μαθητής”, ρώτησα “που ρε παιδιά”, κατέβηκα στα Εξάρχεια και γινόταν χαμός! Καμμένοι κάδοι, μολότοφ σε όλους τους δρόμους, καιγόταν το πλαίσιο στην Στουρνάρη, τα παιδιά συγκρουόντουσαν με την αστυνομία. Το 2008 για τον κλάδο μας, ήταν ένα κομβικό σημείο. Η κοινωνία κατάλαβε πως εμείς είμαστε εργαζόμενοι και όχι ρουφιάνοι, περάσαμε στην πλευρά των διαδηλωτών και κάναμε την δουλειά μας με αξιοπρέπεια. Επιτέλους γίναμε τα μάτια της κοινωνίας!

Οι μέρες που ακολούθησαν ήταν πρωτόγνωρες για όλους. Η πρώτη αντίδραση των μαθητών ήταν πως σκοτώσανε τον φίλο τους, είχαν τρομερή φαντασία στις πορείες τους, από τα συνθήματα μέχρι τον παλμό τους. Έβλεπες την οργή στα μάτια τους, ήταν τεράστια έκπληξη, κανείς δεν φανταζόταν πως θα υπάρχει ένα τόσο έντονο μεγάλο μαθητικό κίνημα που έβραζε, δεν υπήρχαν δείγματα.

Με αφορμή την δολοφονία του Αλέξη, είδαμε μία τεράστια έκρηξη των παιδιών, αυτή λοιπόν η ένταση συνεχίστηκε για μέρες, τα παιδιά ήταν στο δρόμο και πάλευαν γιατί δεν άντεχαν άλλο, ούτε την δολοφονία του φίλου τους αλλά ούτε και το σύστημα της εκπαίδευσης και εντατικοποίησης στα σχολεία. Θεωρώ πως οι μαθητές είναι οι πιο σκληρά εργαζόμενοι μέχρι σήμερα, “εργάζονται” τις περισσότερες ώρες απ’ όλους.

Τις πρώτες ημέρες, η αστυνομία ήταν αμυντική, το επόμενο διάστημα όμως έγινε εντελώς επιθετική, κάνοντας μαζικές προσαγωγές μαθητών. Εγώ τότε ήμουν πρόεδρος του Σωματείου των Φωτορεπόρτερ, είχαμε εκδώσει μία ανακοίνωση, περί συνεργασίας μας με την ομάδα δικηγόρων δίνοντας φωτογραφίες τις στιγμές των προσαγωγών στον δρόμο, έτσι ώστε να χρησιμοποιηθούν στα πιθανά δικαστήρια που θα γινόταν κατά των μαθητών, σαν στοιχεία. Οι φωτογραφίες μας ελευθέρωσαν δεκάδες μαθητές και φοιτητές εκείνες τις ημέρες κι αυτό φυσικά σήμαινε την στοχοποίηση μας απέναντι στην αστυνομία. Όλοι οι φωτορεπόρτερ λειτουργούσαμε με την λογική του να αποδοθεί η δικαιοσύνη, είμαστε αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας, την φωτογραφίζουμε και λογοδοτούμε απέναντι της, γι αυτό και συνεργαστήκαμε με την ομάδα δικηγόρων. Δεν γίνεται η αστυνομία να προσαγάγει πιτσιρικάδες και να τους φορτώνει στην πλάτη 15 μολότοφ, πέτρες και βαριοπούλες. Τον Δεκέμβρη του 2008, οι διαδηλωτές προχώρησαν σε ελευθεριακές πράξεις οι οποίες και αποτέλεσαν παρακαταθήκη για τα επόμενα χρόνια. Είδαμε καταλήψεις στην Λυρική και στην ΓΣΕΕ, πιτσιρίκια έπαιζαν ποδόσφαιρο τα χαράματα. Υπήρχαν σε όλη την χώρα εικόνες εξέγερσης, δεν αγκαλιάστηκε από την εργατική τάξη και τα Χριστούγεννα έλαβε τέλος με το κάψιμο του δέντρου στο Σύνταγμα. Για να συνεχιστεί μία εξέγερση πρέπει να αγκαλιαστεί από όλα τα κοινωνικά στρώματα, έτσι παρέμεινε μία φοιτητική-μαθητική υπόθεση. Όμως εκείνες οι μέρες του 2008 ήταν η παρακαταθήκη για τις διαδηλώσεις κατά των μνημονίων το 2012, υπήρχαν αγωνιστικές μνήμες συλλογικότητας. Η εξέγερση του Δεκέμβρη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ιστορία της χώρας.

Οι μαθητές ήταν στον δρόμο από τη νύχτα που δολοφονήθηκε ο Αλέξης μέχρι το κάψιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου, 20 ημέρες! Ήταν μία πανελλαδική, είδαμε όλο το μαθητικό κίνημα σε όλη την χώρα να βγαίνει στους δρόμους για συνεχόμενες μέρες. Εκείνο το βράδυ όλα ξεκίνησαν από το σημείο της δολοφονίας του Αλέξη και κορυφώθηκε πέριξ των Εξαρχείων, όλο το βράδυ είχε συγκρούσεις. Την επόμενη ημέρα, Κυριακή, πραγματοποιήθηκε μία τεράστια πορεία στην ΓΑΔΑ, όπου κι εκεί έγιναν επεισόδια, την Δευτέρα πραγματοποιήθηκε μία τεράστια συγκέντρωση στην Γλαύκωνος η οποία απαρτίζονταν με την συμμετοχή κόσμου διαφορετικών ηλικιών, η αστυνομία ήταν εξαφανισμένη, είχαν καεί κτίρια υπήρχε μία γενικευμένη οργή. Οι μέρες που ακολούθησαν είχαν μαθητικά πρωινά συλλαλητήρια, όπου κατέληγαν στις Πανεπιστημίου και Σταδίου και συγκρουόντουσαν με την αστυνομία.

Ταυτόχρονα όμως σε συνοικίες της Αθήνας αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας σημειωνότανν εξεγέρσεις. Βλέπαμε πανό στις διαδηλώσεις πανό από όλη την Αθήνα, δεν θα ξεχάσω ποτέ την φλόγα και το πάθος που έβλεπα στα μάτια των παιδιών. Ακόμη και τα αιτήματα τους ήταν συνειδητοποιημένα, ώριμα. Το αντιεξουσιαστικό κίνημα στήριξε την εξέγερση και ήταν λογικό ο Αλέξης είχε τέτοια ιδεολογία το σύνθημα ήταν ένα “σκοτώσανε έναν δικό μας”. Οι φοιτητές ήταν πιο λόγιοι, δεν είχαν τόση οργή μέσα τους, αλλά συμμετείχαν σε όλες τις κινητοποιήσεις. Η υπόλοιπη κοινωνία σοκαρίστηκε και πάγωσε τις πρώτες ημέρες μετά μπήκαν και πάλι σε μία καθημερινότητα όπως συμβαίνει απέναντι σε όλα τα μεγάλα γεγονότα. Βλέπαμε γονείς να συμμετέχουν στις μαθητικές διαδηλώσεις.

Η συγκεκριμένη επέτειος για εμένα, αποτελείται από ανάμεικτα συναισθήματα. Εκείνες τις ημέρες μπήκαμε όλοι στην διαδικασία να σταματήσουμε να ρίχνουμε το ανάθεμα στη νέα γενιά. Η νέα γενιά αν βρει τα κατάλληλα ερεθίσματα μπορεί να ξαναβγεί μπροστά, όπως έκανε και τότε! Ωστόσο, στεναχωριέμαι πολύ, γιατί η εξέγερση του τότε, η φλόγα του “ως εδώ”, είχε ημερομηνία λήξης, τα Χριστούγεννα πραγματοποιήθηκαν κανονικά και κατά την γνώμη μου κάτω από μία τέτοια συνθήκη θα έπρεπε να αναβληθούν.

Στεναχωριέμαι γιατί φτάνοντας στο σήμερα, δολοφονούνται απροκάλυπτα νέα παιδιά από την αστυνομία και επειδή είναι Ρομά δεν ανοίγει στόμα. Η διάκριση του αστυνομικού απέναντι στον πολίτη είναι σαφέστατη, οι αστυνομικοί δεν λογοδοτούν για τις πράξεις τους, αισθάνονται πως είναι ατιμώρητοι κι από την στιγμή που πραγματικά είναι ατιμώρητοι υπερβαίνουν τους κανόνες εμπλοκής, πάντα και από πάντα. Όλες οι ΕΔΕ δεν προχωράνε, με έχουν χτυπήσει άπειρες φορές, έχω προχωρήσει σε ΕΔΕ και καμία δεν έχει βρει αυτούς που με χτύπησαν.

Από εκείνες τις ημέρες κρατάω την οργή, το πάθος, τον θυμό, την φαντασία και την συλλογικότητα».

O Nίκος Σταματίνης ήταν λίγα μέτρα μακριά από το σημείο της δολοφονίας του Αλέξη εκείνο το βράδυ.

«Η κρατική δολοφονία του Αλέξη έτυχε να γίνει κυριολεκτικά κάποια μέτρα μακριά από το σημείο που βρισκόμουν εκείνο το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου του 2008. Πρώτοι μήνες της φοιτητικής μου ζωής. Μπήκα σε εκείνη την αίθουσα έχοντας μία συγκεκριμένη εικόνα για τον κόσμο. Βγήκα αποκτώντας μία τελείως διαφορετική.

Τα πρώτα τηλεφωνήματα ήρθαν μαζί με κάποιες πρώτες συγκεχυμένες πληροφορίες. Κάτι είχε γίνει στα Εξάρχεια. Όχι κάτι απλό από αυτά που συνέβαιναν κάθε τόσο. Είχε γίνει κάτι σοβαρό. Το μυαλό μας βέβαια δεν μπορούσε να πάει στο ότι απλά ένας Κορκονέας σήκωσε το όπλο του και πυροβόλησε εν ψυχρώ έναν μαθητή.

 Η απότομη ενηλικίωση θα ερχόταν μαζί με τις πιο συγκεκριμένες πληροφορίες.

Ακολούθησαν πορείες, επεισόδια, φωνές, οργή. Παράλληλα, ακολούθησαν και τσακωμοί στα οικογενειακά τραπέζια των Χριστουγέννων και η συνειδητοποίηση του ότι ο ευγενικός τύπος που έτρωγες μαζί του κάθε Χριστούγεννα ξόδευε τις αναλυτικές του ικανότητες στο τι δουλειά είχε στα Εξάρχεια ένας 15χρονος και όχι στο πώς διάολο θα χειριστούμε ότι ένας αστυνομικός σκότωσε εν ψυχρώ έναν έφηβο.

Και μετά όταν γυρίζαμε και βρίσκαμε πάλι τις παρέες μας και τους συνομήλικους μας, βρίσκαμε μαζί και ένα καταφύγιο. Μιλούσαμε με ανθρώπους που καταλάβαιναν πόσο σοβαρό ήταν αυτό που είχε συμβεί και πόσο ήταν χρέος όλων μας να αποδείξουμε στο κράτος ότι η ζωή του Αλέξη μετρούσε.

Από πολύ νωρίς αρχίσαμε να σκεφτόμαστε με όρους γενιάς, είχαμε γίνει η γενιά του Γρηγορόπουλου και ήταν η σειρά μας να δράσουμε συλλογικά και να πάρουμε από πολύ νωρίς, κάποιοι ανήλικοι ακόμα, το δικό μας μερίδιο στην ιστορία. Δεν γνωρίζαμε ότι μετά θα παίρναμε και άλλες ετικέτες: η γενιά της κρίσης, η γενιά της πανδημίας. 

Περίπου 15 χρόνια μετά, τα πάντα μοιάζουν διαφορετικά και η γενιά μας γεύεται τη μία πίκρα πίσω από την άλλη, έχοντας όμως ακόμα σε μεγάλο κομμάτι της έναν ριζοσπαστισμό (όπως και αν αυτός εκφράζεται). Πολλοί από όσους ζήσαμε από κοντά τον Δεκέμβρη του ‘08, συνεχίζουμε να πορευόμαστε και τώρα άλλες φορές μαζί και άλλες κοντινά αλλά παράλληλα. 

Κάποιες φορές όμως φαντάζει σαν να νιώθουμε ότι εκπληρώσαμε το χρέος μας στην ιστορία και ότι τώρα είναι η σειρά των επόμενων. Και αυτό νομίζω ότι δεν είναι καθόλου πραγματικό».

Ο Χρήστος Δεμέτης τότε ήταν 25 ετών, τα Εξάρχεια ήταν η γειτονιά που σύχναζε. 

«Πυροβόλησαν 16χρονο στα Εξάρχεια; Τι λες ρε μαλάκα; Ποιος το λέει;”. Κατεβάσαμε τα ποτήρια και τα πληκτρολόγια του PlayStation και κοιτάξαμε αγχωμένοι τον Γιώργο. Η γιορτή του Νίκου είχε ξαφνικά αναβληθεί. “Δεν ξέρω ρε μαλάκες, μου λένε από Εξάρχεια πως γίνονται επεισόδια και πριν πυροβόλησαν ένα παιδί”.

Η νύχτα είχε παγώσει, το αλκοόλ είχε φύγει από το αίμα, το αίμα ανέβαινε στο κεφάλι λίγο πιο γρήγορα. Το 2008 δεν υπήρχαν τα social που υπάρχουν τώρα, δεν υπήρχε το διαδίκτυο όπως το ξέρουμε. Υπήρχαν τα δελτία ειδήσεων, υπήρχαν τα παραποιημένα βίντεο του MEGA, οι αντικρουόμενες πληροφορίες, η θολή εικόνα. Υπήρχαν sms από τα στέκια μας, από αυτοοργανωμένους χώρους, εκείνοι που έλεγαν πως απλώς, σκότωσαν ένα μικρό παιδί που δεν είχε κάνει τίποτα. “Κάτι πλαστικά μπουκάλια έριξαν κάποιοι. Τίποτα άλλο”.

Κάποιον πυροβόλησαν στα Εξάρχεια.

— Constantin Pilavios (@cpil) December 6, 2008

Ο Γιάννης Μπαϊρακτάρης τότε ήταν 16 χρονών.

«Θυμάμαι σχεδόν κάθε στιγμή από εκείνο το Σάββατο. Ήμουν 16 ετών και πήγαινα Δευτέρα λυκείου. Το απόγευμα της 6^ης Δεκεμβρίου 2008 είχα πάει στο σινεμά που υπήρχε τότε στο Μπουρνάζι μαζί με δύο πολύ καλούς μου φίλους. Επιστρέφοντας από τη βόλτα μας πετύχαμε στην πλατεία Αγίου Αντωνίου στο Περιστέρι αρκετούς συμμαθητές μας, οι οποίοι ήταν αρκετά αναστατωμένοι.

Κάτι είχε συμβεί. Ήταν λες και οι λέξεις, όμως, δεν έβγαιναν εύκολα από το στόμα τους. Την ίδια ακριβώς στιγμή «έπεφταν» τηλεφωνήματα στα κινητά όλων μας, με φίλους και συγγενείς να μας ενημερώνουν πως «στα Εξάρχεια ένας συνομήλικός μας δολοφονήθηκε από σφαίρα αστυνομικού». Κάποιοι από όσους ήμασταν εκεί μπήκαν απευθείας στο μετρό και κατέβηκαν στο κέντρο της Αθήνας. Εγώ γύρισα σπίτι και καρφώθηκα μπροστά στον υπολογιστή, διαβάζοντας ενημερωτικές σελίδες και scrollάροντας στα social media, για να μάθω όσο γίνεται περισσότερα για τα όσα συνέβαιναν.

Ήταν πολύ έντονα τα συναισθήματα εκείνης της ημέρας. Αυτό που κυριαρχούσε, όμως, ήταν ο θυμός. Ένα παιδί στην ηλικία μας είχε δολοφονηθεί τόσο άδικα. Μπορεί όλα αυτά τα χρόνια στο σχολείο να μας «προγραμμάτιζαν» και να μας μιλούσαν για μια «τέλεια» κοινωνία, όπου κυριαρχούσε το δίκαιο, όμως όλο αυτό ήταν μια δυνατή σφαλιάρα. Η γενιά μας κατάλαβε με τον πιο βίαιο τρόπο τότε, πως τα πράγματα είναι τελικά πολύ διαφορετικά. Είχαμε «παγώσει» μπροστά στη συνειδητοποίηση πως αυτό ήταν το τέλος μιας εποχής και ψάχναμε τρόπους να αντιδράσουμε.

Παράλληλα, στο λύκειό μας εκείνη την περίοδο είχαμε κατάληψη, η οποία ήταν σχεδιασμένη να λήξει και το σχολείο να λειτουργήσει κανονικά τη Δευτέρα 8 Δεκεμβρίου. Κάτι τέτοιο, προφανώς δε συνέβη. Τη Δευτέρα ήμασταν όλοι εκεί και συζητούσαμε τα όσα είχαν γίνει. Η κατάληψη συνεχίστηκε για σχεδόν τρεις εβδομάδες ακόμη, όπως και σχεδόν σε κάθε σχολείο εκείνη τη χρονιά. Σύσσωμη η μαθητική κοινότητα κατέβαινε στις μαθητικές πορείες με το μήνυμα να είναι ένα: «Εμείς θα πούμε την τελευταία λέξη, αυτές οι μέρες είναι του Αλέξη».