Αυτός ο πόνος των άλλων δεν περνάει με κανενός είδους παστίλια

της Ελένης Χοντολίδου

…χαρισμένο στα παιδιά που χάθηκαν.

Προσκύνημα στο στρατόπεδο του Άουσβιτς και του Μπιρκενάου με την επίσημη αποστολή του Δήμου Θεσσαλονίκης από 7-9 Απριλίου για την “πορεία των ζώντων 2013’’, ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για νέους Εβραίους και όχι μόνον.

Έχοντας διαβάσει όλα τα λογοτεχνικά και επιστημονικά βιβλία, έχοντας δει όλες αυτές τις ταινίες και έχοντας μιλήσει για το Ολοκαύτωμα τόσο πολύ δημόσια και ιδιωτικά σε φίλους και φοιτητές νόμιζα ότι πηγαίνω προετοιμασμένη. Οι εικόνες γνωστές, οι πληροφορίες οι περισσότερες επίσης γνωστές. Τι περισσότερο;

Η ξενάγηση στο Μουσείο του Άουσβιτς και στο στρατόπεδο του Μπιρκενάου είναι μία ανεπανάληπτη εμπειρία. Ο πόνος είναι διάχυτος σε όλον τον χώρο και παρά το γεγονός ότι η πολύπαθη Κρακοβία ζει από το Άουσβιτς και το Εβραϊκό της παρελθόν και εξαργυρώνει τουριστικά το κάθε τι, έχοντας μετατρέψει τα στρατόπεδα σε τουριστικούς προορισμούς (και πώς αλλιώς θα μπορούσε να γίνει;), υπάρχει ένας σεβασμός στην ιστορία που έχει να αφηγηθεί ο κάθε ξεναγός. Εδώ, λοιπόν, σε αντίθεση με το Μουσείο του Yad Vashem στην Ιερουσαλήμ, το οποίο χτίστηκε επί τούτοις για μουσείο, έχουμε τα τούβλινα κτήρια τα ίδια (όχι στο επιβλητικό σε μέγεθος Μπίρκενάου, γιατί τα περισσότερα έχουν καταστραφεί από φυσική φθορά με τις καμινάδες τους να εξέχουν σπαρακτικά στο αχανές τοπίο με μόνη “καλλιτεχνική”-ιστορική παρέμβαση το βαγόνι στις ράγες προς τιμήν ενός κρατουμένου) που κάποτε “φιλοξενούσαν” τους Εβραίους, τους πολιτικούς κρατουμένους, τους ομοφυλόφιλους, τους ρομά, τους διανοητικά ανάπηρους. Στο Yad Vashem υπάρχει σαφής μουσειολογική αντίληψη και έχει επικρατήσει η άποψη της αφήγησης μικρών ασήμαντων ιστοριών ανθρώπων μεγάλων και μικρών, πριν, κατά τη διάρκεια και ίσως και μετά, εάν αυτό υπήρξε βεβαίως.

Στο μουσείο του Άουσβιτς οι σκάλες είναι λιωμένες, δεν έχει γίνει καμία παρέμβαση στα κτίρια (αυτό κι αν δεν είναι μουσειεολογική αντίληψη) και έχει επικρατήσει η άποψη της μεγάλης αφήγησης της ΜΙΑΣ και αφοπλιστικά τραγικής ιστορίας. Βιτρίνες που αναδεικνύουν τα τεκμήρια της φρίκης: μαλλιά, γυαλιά, βαλίτσες, παιδικά παιχνίδια, τεχνητά ανθρώπινα μέλη, σκεύη μαγειρικής και άλλα αντικείμενα των κρατουμένων. Μεγάλες φωτογραφίες με λεζάντες. Στόχος εδώ δεν είναι η συγκίνηση ή τουλάχιστον εγώ δεν συγκινήθηκα, όπως έχω συγκινηθεί πολλές φορές βλέποντας ταινίες ή διαβάζοντας βιβλία για το Ολοκαύτωμα. Το στομάχι μου με έπιασε, φυσικά, με διάφορες βάναυσες λεπτομέρειες όπως τα εισιτήρια χωρίς επιστροφή που αγόρασαν οι δικοί μας Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, η σπασμένη κούκλα στη βιτρίνα των παιδικών παιχνιδιών, τα ονόματα των κατόχων στις βαλίτσες καθώς δήθεν έτσι θα τις έβρισκαν μετά το μοιραίο “λουτρό”, τα ασφυκτικά κρεβάτια, ιδίως των γυναικών στο Μπιρκενάου, οι ασφυκτικοί θάλαμοι τιμωρίας μικροί σαν τηλεφωνικοί θάλαμοι στους οποίους έμπαιναν τέσσερις κρατούμενοι όλη νύχτα όρθιοι και την άλλη μέρα στην καταναγκαστική εργασία και, τέλος, οι νυχιές στους τοίχους των θαλάμων αερίων. Με τις κραυγές αυτών που βασανίστηκαν κι αυτών που βασανίζουν τραντάζοντας τον κόσμο με τη γλώσσα τούτη του θανάτου Η επίσκεψη στον μαρτυρικό αυτόν χώρο με έκανε ως γυναίκα και ως κλειστοφοβική, να σκεφτώ διάφορες ανθυπολεπτομέρειες όπως: πόσο συχνά πλένονταν, ήταν καθαρά τα ρούχα τους; Δεν κρύωναν; Πώς διαχειρίζονταν το πένθος τους και ταυτοχρόνως ήταν κρατούμενοι; Πώς κοιμόντουσαν σε τόσο στενά κρεβάτια οι κλειστοφοβικοί κρατούμενοι; Πώς αντιμετώπιζαν οι γυναίκες σε παραγωγική ηλικία τη μηνιαία ρήση τους; Και άλλα πολλά που εμείς θεωρούμε δεδομένα, υποθέτω για να παρακάμψω το αναπάντητο θεμελιώδες ερώτημα, αυτό του άδικου και βάρβαρου θανάτου εκατομμυρίων αθώων και ανυποψίαστων ανθρώπων.

Όμως θαρρώ, οι μόνοι που ίσως καταλάβουν θα’ ναι τα παιδιά, πλούσια απ’ την κληρονομιά μας πρώτη φορά, τα παιδιά σκληρά στη μνήμη, σκληρά σε μας, θα διαβάσουν ίσως έγκαιρα τ’ αδέξια μηνύματα των προτελευταίων ναυαγών διορθώνοντας τα λάθη, σβήνοντας τα ψέματα, ονοματίζοντας σωστά, χωρίς ρομαντισμούς τα παιδιά, χωρίς αναγραμματισμούς ηλικίας σημαδεμένα από την αστραπή τη γνώση της μοναξιάς της δύναμης που σε μας άργησε τόσο πολύ να `ρθει.

* οι στίχοι είναι αποσπάσματα από την Κατάσταση Πολιορκίας της Μαρίνας (Ρένας Χατζιδάκι)

**Οι φωτογραφίες είναι της Ελένης Χοντολίδου