Αμηχανία

Σε μια πόλη που τα φέρνει – όπως ολόκληρη η Ελλάδα – δύσκολα βόλτα με το παρόν της η συντήρηση των μνημείων του παρελθόντος αποτελεί πολλές φορές δύσκολη υπόθεση. Καταλήγει, στις χειρότερες περιπτώσεις, μια δυσβάσταχτη πολυτέλεια. Ακόμη κι αν μιλάμε για μνημεία της πολύ πρόσφατης, νωπής νεοελληνικής ιστορίας. Πόσο δε, όταν ακόμα δεν έχει απαντηθεί το μεγάλο ερώτημα αν κάποια γεγονότα ανήκουν στη νεότερη ελληνική ιστορία. Και, αν ναι, πώς θα μπορούσαν να αφομοιωθούν σ’ αυτή.

Μιλάω βεβαίως για το εβραϊκό παρελθόν της Θεσσαλονίκης, που ρημάζει ξεχασμένο και εγκαταλελειμμένο. Και δεν πρόκειται για ένα ασυννέφιαστο, ανώδυνο παρελθόν. Αλλά ένα παρελθόν βαθιά τραυματικό, μιας και μιλάμε για τη μεγαλύτερη θηριωδία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: τον μαζικό αφανισμό, με τη χρήση για πρώτη φορά της σύγχρονης επιστήμης, βιομηχανίας, τεχνολογίας, για έναν τέτοιο σκοπό, έξι εκατομμυρίων ανθρώπων. Ανάμεσά τους, σχεδόν όλων των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Μια μαύρη τρύπα – το «Ολοκαύτωμα» – στην καρδιά του 20ου αιώνα που χάσκει γεμάτη ενοχλητικά ερωτηματικά για το ανθρώπινο γένος, που κατά τα άλλα θριαμβολογεί για τα τεχνικά του επιτεύγματα.

Πριν λίγο καιρό συμπληρώθηκαν και 100 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης. Μιας πόλης που έγινε, στο πέρασμα των αιώνων, μωσαϊκό πολιτισμών: δημιουργικό σταυροδρόμι Εβραίων, Τούρκων, Ελλήνων, πόσων άλλων που υπήρξαν ζωντανά της κύτταρα, που τη μπόλιασαν με την παρουσία τους με τρόπο αξεπέραστο, καταγεγραμμένο ανεξίτηλα σε κάθε της στενό. Αλλά που γιόρτασε αυτή την επέτειο μισαλλόδοξα, με στρατοκρατικές εκδηλώσεις και αναχρονιστικές, υπερπατριωτικές κορώνες. Εσωστρεφής, χαράζοντας με τρόπο εντελώς άτοπο και άστοχο σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης αυστηρές, αδιαπέραστες γραμμές ανάμεσα στους ελευθερωτές και όλους τους άλλους. Παρότι αυτούς τους άλλους τους βλέπεις, τους οσφραίνεσαι, τους νιώθεις σε κάθε της γωνιά, όσο κι αν τους ξορκίσεις με ατελείωτες παρελάσεις, παραδοσιακές φορεσιές και king size σημαίες.

«Στοά Σαούλ» βλέπουμε στην παρατημένη, ξεφλουδισμένη πρόσοψη. Και μια πόλη που δεν θέλει να ξέρει. Ένας ολόκληρος λαός, που δεν έχει αποφασίσει αν η γενοκτονία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης αποτελεί κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας του. Και στέκει αμήχανος – τουλάχιστον – μπροστά στο πολυπολιτισμικό παρελθόν του.