Διαφάνεια αμοιβών στην Ευρωπαϊκή Ένωση για την εξάλειψη των ανισοτήτων

Η ισότητα αμοιβών μεταξύ ανδρών και γυναικών αποτελεί εδώ και δεκαετίες κεντρικό αίτημα στις διαβουλεύσεις των Οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρά τις προόδους που έχουν σημειωθεί έως τώρα, το μισθολογικό χάσμα παραμένει σημαντικό, επηρεάζοντας σημαντικά την οικονομική ανεξαρτησία, αλλά και την εξέλιξη των γυναικών στην αγορά εργασίας.

Η πρόσφατη Οδηγία (ΕΕ) 2023/970, η οποία κυρώθηκε τον Μάιο του 2023, έρχεται να ενισχύσει τη διαφάνεια στις αμοιβές και να θέσει ένα σαφές πλαίσιο για την εξάλειψη των ανισοτήτων.

Θεωρητικό υπόβαθρο: Διαφάνεια για την εξάλειψη των ανισοτήτων

Η Οδηγία βασίζεται στην αρχή της «ίσης αμοιβής για ίση εργασία ή εργασία ίσης αξίας», όπως ορίζεται στο άρθρο 157 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το κεντρικό στοιχείο είναι η διαφάνεια: οι εργοδότες καλούνται να αποκαλύπτουν τις διαδικασίες καθορισμού των μισθών και να παρέχουν στους εργαζόμενους πληροφορίες σχετικά με τις αμοιβές συναδέλφων που εκτελούν την ίδια ή ισάξια εργασία. Στόχος της Οδηγίας αποτελεί η δυνατότητα σύγκρισης και ο πρακτικός εντοπισμός ανισοτήτων, ώστε να καταπολεμηθεί το αόρατο χάσμα αμοιβών, που συχνά συνδέεται με διακριτικές πρακτικές ή στερεοτυπικές αντιλήψεις για την αξία της εργασίας.

Στατιστικά στοιχεία: Χάσμα αμοιβών στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα

Σύμφωνα με την Eurostat, το 2023, οι γυναίκες εργαζόμενες στην Ευρωπαϊκή Ένωση κέρδιζαν κατά μέσο όρο 12% λιγότερο ανά ώρα από τους άνδρες εργαζόμενους. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι για κάθε 100 ευρώ που κέρδιζαν οι άνδρες, οι γυναίκες έλαβαν μόνο 88 ευρώ! Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί ετησίως σε έναν απολεσθέντα για τις γυναίκες εργαζόμενες. Σε ορισμένα κράτη-μέλη, όπως η Γερμανία, το χάσμα φτάνει στο 18%, ενώ σε άλλες χώρες, όπως το Λουξεμβούργο, μειώνεται κάτω από 5%, χάρη σε στοχευμένες πολιτικές και συλλογικές συμβάσεις που διασφαλίζουν τη διαφάνεια στις αμοιβές.

Στην Ελλάδα, τα διαθέσιμα δεδομένα είναι περιορισμένα. Ωστόσο, σύμφωνα με την UNICEF, το 2021 το χάσμα αμοιβών για παρόμοια εργασία ήταν 5,91%. Παρότι το ποσοστό φαίνεται χαμηλότερο από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι αντικατοπτρίζει τις λιγότερες δυνατότητες που φέρουν οι γυναίκες για ανέλιξη στο χώρο εργασίας και για μισθολογική εξέλιξη. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ακόμη και σήμερα τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς οι γυναίκες εξακολουθούν να υπαμείβονται αναλογικά με τους άνδρες συναδέλφους τους, ενώ έχουν επιφορτιστεί με τις ίδιες εργασιακές υποχρεώσεις. Επομένως, το φαινομενικά «μικρό» αριθμητικό χάσμα αποκρύπτει βαθύτερες ανισότητες — όπως η άνιση κατανομή σε θέσεις ευθύνης και η απουσία διαφάνειας στα ιδιωτικά συστήματα αμοιβών.

Πρακτική εφαρμογή: Τι σημαίνει για τις επιχειρήσεις

Η εφαρμογή της Οδηγίας απαιτεί από τις επιχειρήσεις μια συστηματική αναθεώρηση των διαδικασιών αμοιβών. Οι εργοδότες πρέπει να υιοθετήσουν αντικειμενικά κριτήρια αξιολόγησης της αξίας της εργασίας, όπως δεξιότητες, προσπάθεια, ευθύνες και συνθήκες εργασίας. Επιπλέον, η δημοσίευση ετήσιων στοιχείων για το χάσμα αμοιβών αποτελεί σημαντικό εργαλείο πίεσης, καθώς η διαφάνεια αυξάνει την ευθύνη των εταιρειών και ενισχύει τον δημόσιο έλεγχο. Ας λάβουμε ως παράδειγμα για να γίνει καλύτερα αντιληπτός ο σκοπός της παρούσης Ευρωπαϊκής Οδηγίας, μια εταιρεία με περισσότερους από 100 εργαζομένους. Για αρχή, η εργοδοσία οφείλει να εκπονήσει αναφορά διαφάνειας αμοιβών, στην οποία θα εμφανίζονται οι μέσες αμοιβές ανδρών και γυναικών ανά κατηγορία εργασίας, καθώς και οι όποιες αποκλίσεις. Εάν, τώρα εντοπιστεί χάσμα άνω του 5% χωρίς αντικειμενική αιτιολόγηση, η διοίκηση πρέπει να αναλάβει την εκπόνηση κάποιων μέτρων, όπως τον επαναπροσδιορισμό της μισθολογικής κατάστασης, την εκπαίδευση των υπευθύνων HR και την εφαρμογή πολιτικών ίσων ευκαιριών.

Παράλληλα, οι εργαζόμενοι έχουν το δικαίωμα να ζητούν πληροφορίες για την αμοιβή τους και να συγκρίνουν τις αποδοχές τους με αυτές των συναδέλφων τους. Αυτό φέρει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός δυναμικού πλαισίου, όπου η ισότητα δεν είναι μόνο νομική απαίτηση αλλά και καθημερινή πρακτική.

Συμπέρασμα

Η Οδηγία 2023/970 της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί σημαντικό βήμα προς την ουσιαστική ισότητα στον χώρο εργασίας. Η θεωρητική της βάση συνδέει νομικές και κοινωνικές διαστάσεις, ενώ η πρακτική εφαρμογή της απαιτεί οργανωμένη στρατηγική και ενεργή συμμετοχή των εργοδοτών και των εργαζομένων. Η διαφάνεια στις αμοιβές δεν είναι μόνο θέμα συμμόρφωσης με τον νόμο, αλλά και στρατηγική επιλογή για πιο δίκαιες, παραγωγικές και βιώσιμες επιχειρήσεις.