Ένα αμείλικτο, σπαραχτικό «γιατί»

Λέξεις: Στρατής Μπουρνάζος

Εικόνα: Κώστας Τζούμας / EUROKINISSI

Η εκταφή είναι κάτι πολύ οδυνηρό. Πολύ περισσότερο, όταν πρόκειται για το παιδί σου που έχει βρει τραγικό θάνατο στα είκοσί του. Και φτάνει σε ακραίο σημείο, όταν την επιδιώκει ο ίδιος ο γονιός, αναζητώντας σπαρακτικά την αλήθεια.

Στην περίπτωση των Τεμπών όλα τα σχετικά αιτήματα έχουν απορριφθεί. Βασικό σκεπτικό του εφέτη ανακριτή Σωτήρη Μπακαΐμη (όπως έγινε γνωστό από την απόρριψη του αιτήματος Τηλκερίδη), είναι ότι το αίτημα συνδέεται με τον «ισχυρισμό μερίδας διαδίκων ότι στην εμπορική αμαξοστοιχία μεταφερόταν παράνομη ποσότητα διαλυτών υδρογονανθράκων και η εκταφή ζητείται να λάβει χώρα προς επίρρωση του ισχυρισμού αυτού», ισχυρισμός ο οποίος κατά τον ανακριτή είναι αστήριχτος από συνδυασμό στοιχείων, όπως αναλύσεις του Γενικού Χημείου του Κράτους και εκθέσεις πραγματογνωμοσύνης.

Πρώτο και μείζον πρόβλημα του σκεπτικού, η «λήψη του ζητουμένου»: ένα από τα σοβαρά ζητούμενα της έρευνας (τα αίτια της πυρκαγιάς) θεωρείται λυμένο οριστικά. Αντί να ερευνηθεί περαιτέρω, κάτι στο οποίο θα μπορούσαν να βοηθήσουν τα ευρήματα της εκταφής, θεωρείται δεδομένο. Έτσι, τα υπάρχοντα στοιχεία, επιχειρήματα και ενδείξεις, αντί να συνδυαστούν με όποια νέα προέκυπταν, χρησιμοποιούνται ως ακλόνητες βεβαιότητες, ως φραγμός που αποκλείει την περαιτέρω διερεύνηση. Δεύτερο πρόβλημα: παρά τα λεγόμενα του ανακριτή, το αίτημα εκταφής δεν συνδέεται αποκλειστικά και μονοσήμαντα με την άποψη περί παράνομου φορτίου.

Σε μια υπόθεση με πολλά ασαφή σημεία και σαφείς απόπειρες συγκάλυψης, με αντικρουόμενα επιχειρήματα και ερμηνείες, με την κοινή γνώμη πεισμένη ότι πολλά σκοτεινά υπάρχουν, όποια στοιχεία προέκυπταν από την εκταφή θα ήταν όχι απλώς καλοδεχούμενα αλλά και αναγκαία. Βεβαίως, είναι αφελές ή υποκριτικό να πιστεύουμε ότι τα τυχόν νέα στοιχεία θα έλυναν αυτομάτως το ζήτημα. Πιθανότατα θα ήταν και αυτά ελλιπή (με όλες τις ενέργειες και παραλείψεις έχουν προηγηθεί) και θα υπόκειντο σε ερμηνείες. Θα αποτελούσαν ωστόσο ψηφίδες, τις οποίες οφείλουμε με κάθε να αναζητήσουμε, ακόμα και αν δεν το ζήταγαν οι γονείς.

Η άρνηση αυτή, επιπλέον, με δεδομένες τις ποικίλες λαθροχειρίες και παλινωδίες της κυβέρνησης, ενισχύει την αίσθηση ότι υπάρχει κάτι σοβαρό που επιχειρείται να κρυφτεί· κι αυτό εντείνει τόσο τα εύλογα ερωτήματα όσο και τις αχαλίνωτες υποψίες. Γι’ αυτό και ο ανακριτής, ανεξάρτητα από την άποψή του, από το αν έκρινε ότι η παράνομη μεταφορά ξυλολίου συνιστά πιθανή ή απίθανη περίπτωση, είχε και στις δύο περιπτώσεις ισχυρούς λόγους να συναινέσει στην εκταφή. Είτε για να προκύψουν ενδείξεις που συνηγορούν στην ύπαρξη, είτε για να προκύψουν ενδείξεις που συνηγορούν στην ανυπαρξία. Και τα δύο ενδεχόμενα έχουν σημασία. Και, ασφαλώς, την –προσωρινή– κρίση του όφειλε να μην την καταστήσει βεβαιότητα

Δεν γνωρίζω τους λόγους της απόρριψης και δεν μπόρεσα να μάθω, όπως μου υπέδειξε εύστοχα ένας φίλος, ποια είναι η κρατούσα πρακτική σε ανάλογα αιτήματα. Σε κάθε περίπτωση, όμως, τα Τέμπη, για λόγους που σχετίζονται με το πλήθος και την ηλικία των νεκρών, τις σαφείς πολιτικές (πέρα από τις ποινικές) ευθύνες, αλλά και την «επικοινωνιακές» αθλιότητες της κυβέρνησης, δεν είναι μια οποιαδήποτε υπόθεση. Δεν είμαι βέβαιος ότι τα αιτήματα απορρίφθηκαν επειδή υπάρχει κάτι σκοτεινό που γνωρίζουν κάποιοι κυβερνητικοί ή και δικαστικοί και επιδιώκουν να το συγκαλύψουν. Ο λόγος θα μπορούσε να είναι ακόμα και μια τυπολατρική λογική ή επίδειξη εξουσίας. Η προσωπική μου εκτίμηση, πάντως, είναι ότι η απόρριψη συνδέεται με τον φόβο –στους ανώτατους και βαθείς κυβερνητικούς και δικαστικούς κύκλους– ότι η εκταφή ενδεχομένως θα αποκαλύψει κάτι «δυσάρεστο» για τους ίδιους, καθώς και ότι μπορεί, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμά της, να αποτελέσει πηγή αναταραχής και διαμαρτυρίας.

Δεν μπορώ να είμαι βέβαιος για την παραπάνω εκτίμηση, είμαι βέβαιος όμως για τις ολέθριες συνέπειες της απόρριψης, όπως η γιγάντωση του αισθήματος αδικίας, αναλγησίας και συγκάλυψης. Κι όλα αυτά καταλήγουν σε ένα πελώριο γιατί. Ένα γιατί σπαραχτικό, γεμάτο πόνο και αίμα. Και με οδηγούν στο πλευρό του Πάνου Ρούτσι, που ζητάει, με τρόπο συμμετρικά αντίστροφο της Αντιγόνης, όπως το έγραψαν ωραία η Ναταλί Χατζηαντωνίου και ο Μάνος Λαμπράκης, όχι την ταφή, αλλά την εκταφή.

ΥΓ. Είναι προφανές νομίζω από όσα γράφω ότι δεν θεωρώ πως κάθε σχετικό αίτημα πρέπει να γίνεται αυτομάτως δεκτό.

Πιστεύω όμως ότι πρέπει να εξετάζονται με ιδιαίτερη ευαισθησία και προσοχή, ιδίως όταν πρόκειται για ένα τόσο τραγικό γεγονός και συλλογικό πένθος όπως τα Τέμπη. Και, επιπλέον, όταν η εικόνα της συγκάλυψης έχει ισχυρά ερείσματα στην πραγματικότητα και αποτελεί πεποίθηση της κοινής γνώμης.

*Ο Στρατής Μπουρνάζος είναι επιμελητής βιβλίων και ιστορικός, δρ Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.