Ένα ιερό τέρας βραβεύεται στο Βορρά επεισοδιακά

Του Γιώργου Τούλα 

Λίγο πριν το μεσημέρι της Δευτέρας η κίνηση είναι λιγοστή στο εξαιρετικά ήσυχο Σιέν της Νορβηγίας. Πατρίδα του Ερρίκου Ίψεν. Στο θέατρο που έχει το όνομά του και στεγάζεται σε ένα παλιό εργοστάσιο χαρτιού, υποδειγματικό παράδειγμα κρατικής επένδυσης στον πολιτισμό, ήρθε η στιγμή να ανέβει στη σκηνή ένας από τους πιο επιδραστικούς ευρωπαίους διανοούμενους. Ο Πέτερ Χάντκε. Δεν έχουν περάσει πολλές ώρες από τη χθεσινή του εμφάνιση στο Όσλο που προκάλεσε ασυνήθιστες για τη νορβηγική κοινωνία διαδηλώσεις εις βάρος ενός ανθρώπου του πνεύματος. Ένα πλήθος ανθρώπων με πλακάτ ήταν εκεί χθες και διαδήλωνε εναντίον του. Αφορμή η παλαιότερη παρουσία του στην κηδεία του Σλόμποταν Μιλόσεβιτς και η -για πολλούς- αμφιλεγόμενή του στάση στον πόλεμο της πρώην Γιουγκοσλαβίας.

Στο Σιέν τα πράγματα είναι πιο ήσυχα. Η διακριτική παρουσία της αστυνομίας στο χώρο ήταν μάλλον περιττή. Πλάι στο κανάλι του νορβηγικού φιορδ ο Χάντκε ανέβηκε στη σκηνή, κάθισε σε μια σκανδιναβικού τύπου παλαιά πολυθρόνα και άρχισε να ξετυλίγει το κουβάρι των σκέψεών του. Ο Χάντκε είναι εδώ για να παραλάβει το μεγάλο βραβείο του Ιδρύματος Ίψεν για αυτή τη χρονιά. Ένα βραβείο αξίας 300 χιλιάδων ευρώ με το οποίο έχουν τιμηθεί ιερά τέρατα του ευρωπαϊκού θεάτρου από το 2008 που θεσπίστηκε. Όπως η Αριάν Μνουσκίν και ο Πήτερ Μπρουκ. Φέτος η απόφαση να τιμηθεί ο Χάντκε προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις. Ο ίδιος για να τις κατευνάσει υποσχέθηκε να δώσει ένα μέρος των χρημάτων για τη δημιουργία ενός παιδικού σταθμού στο Κόσσοβο.

Δεν ήταν η πρώτη φορά. Το 2006 όταν ήταν να κερδίσει το μεγάλο γερμανικό βραβείο Χαίνε σφοδρά επεισόδια ξέσπασαν στο Αμβούργο και το Βερολίνο, ενώ μεγάλο μέρος της γερμανικής διανόησης θεώρησε την απόφαση της βράβευσης βέβηλη. Και η βράβευση ακυρώθηκε. 

Ποιος είναι όμως στα αλήθεια ο Πήτερ Χάντκε που η wikipedia δεν διστάζει με ευκολία να συμπεριλάβει πλάι στο όνομα του τον χαρακτηρισμό ”φασίστας”; Γεννημένος στην Κάρινθια της Αυστρίας, στη νότια πλευρά των Άλπεων ο Χάντκε γιος μιας Σλοβένας γυναίκας που μεγάλωσε στο Ανατολικό Βερολίνο και η αυτοκτονία της το 1972 τον σημάδεψε φοίτησε σε ένα καθολικό σχολείο και αφιερώθηκε στα γράμματα. Συγγραφέας, θεατρικός συγγραφέας, ποιητής, σεναριογράφος, ακτιβιστής δεν σταμάτησε ποτέ με το έργο του να προκαλεί και να στοιχειώνει στην ευρωπαϊκή σκέψη. Βραβεύεται διαρκώς από το 1973 ενώ εκτός από το εξαιρετικά πλούσιο έργο του στα γράμματα ο κόσμος τον γνωρίζει για τα σενάρια του στις ταινίες του Βέντερς. Ο “Φόβος του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι”, η “Λάθος κίνηση” και φυσικά τα αξεπέραστα “Φτερά του έρωτα”.

Ποιος είναι όμως ο λόγος που ο σπουδαίος αυτός διανοούμενος αποτελεί σήμερα το κόκκινο πανί της Ευρώπης; Τι έκανε χθες βράδυ τους κατοίκους της φιλήσυχης Νορβηγίας να βγουν στο δρόμο; Ο Χάντκε στη διάρκεια του πόλεμου της Γιουγκοσλαβίας έκρινε πως η στάση της Δύσης και των ΜΜΕ της απέναντι στη χώρα ήταν πέρα για πέρα υποκριτική. Οι δηλώσεις και τα κείμενά του την εποχή εκείνη πήραν ξεκάθαρη στάση υπέρ των έργων και των ημερών του Σλόμποταν Μιλόσεβιτς, ο οποίος τον κάλεσε μάλιστα να παρακολουθήσει τη δίκη του, πράγμα που δεν έκανε. Παραβρέθηκε όμως στην κηδεία του προκαλώντας την παγκόσμια κατακραυγή μέρους της κοινής γνώμης και μιας μεγάλης μερίδας διανοουμένων και Αράβων, όπως ο Σαλμάν Ρουσντί που τον κατηγόρησαν για φασίζουσες άποψης και άφεση αμαρτιών σε υπόθεσης όπως η σφαγή της Στρεμπένιτσα και η γενοκτονία των Μουσουλμάνων.

Η μέρα στο Σιέν κυλά ήρεμα. Ο Χάντκε καταπονημένος και με τσακισμένη φωνή μιλά στο ακροατήριο. Μιλά για τον Ίψεν, για τον Παζολίνι, για τις ακρότητες, για τη ζωή του στα 72 του χρόνια. Είναι ήρεμος. Έχω διαβάσει την ομιλία του από το πρωί που μας δόθηκε και έχω το χρόνο να παρατηρώ περισσότερο τις εκφράσεις του. Μιλά για δυο πυγολαμπίδες στο χώμα που τις παρατηρούσε δυο νύχτες να στέκονται εκεί. Να μην πετούν. Λίγο αργότερα στο διάλειμμα τον συγχαίρουμε. Για πιο πράγμα με ρωτά; Για τις σκέψεις που μοιραστήκατε μαζί μας, του απαντώ. Αν είναι για τις σκέψεις και όχι για το τι είμαι το δέχομαι, λέει γελώντας.

Ζει πολλά χρόνια τώρα στη Σαβίλ, στις γαλλικές έξοχες σε ένα μικρό σπίτι με κήπο και μηλιές. Χωρίς εξοικείωση με την τεχνολογία παρατηρεί όσα συμβαίνουν και παίρνει ακόμα θέση με όποιους κινδύνους εγκυμονεί. Το έργο του εμπεριέχει συχνά την πρόκληση. Η στάση του στο γιουγκοσλαβικό επισκίασε συχνά το εξαιρετικής βαρύτητας έργο του. Στη σκηνή μετά από κείνον ανέβηκαν μια σειρά σπουδαίοι κριτικοί και συγγραφείς και μίλησαν για κείνον. Για τη ζωή, τις αποφάσεις και τη δαιδαλώδη, αιρετική σκέψη του. Το μοναδικό τρόπο που διεισδύει στα πράγματα. 

Βγαίνω έξω στα ήρεμα φθινοπωρινά χρώματα του Φιορδ. Πιο μπερδεμένος για κείνον από ό,τι μπήκα.