Ένα ταξίδι από τη Λέσβο στο Παρίσι

του Παναγιώτη Λογγινίδη

Αν και ο χειμώνας είναι η εποχή του ξεγυμνώματος της φύσης, σε αντίθεση με το καλοκαίρι για τους ανθρώπους -και αυτό πρέπει να το δούμε σοβαρά-κάτι λάμπει στο Τελλόγλειο, μία έκπληξη απροσδόκητη στο γκρίζο του σαλονικιώτικου ουρανού που αποφάσισε να κατασκηνώσει πάνω από τα κεφάλια μας τον τελευταίο μήνα, ακολουθώντας τη μαυρίλα της εποχής. Όπως αναφέρει και ο καθηγητής Πανταζόπουλος στην έκθεση «το βάσανο του κενού είναι αβάσταχτο», πολύ περισσότερο εάν δε μπορείς καν να το αντιληφθείς, προσθέτω εγώ.

Αφιέρωμα λοιπόν στον Tériade, κοινώς Στρατή Ελευθεριάδη, τον άνθρωπο από τη Λέσβο που αποφάσισε ότι το Παρίσι του 1920 ταιριάζει πολύ με τα ρούχα του, όχι αυτά που φαίνονται αλλά αυτά που κάποιος ντύνει το μυαλό του και την ψυχή του, ανάλογα με τη ζέστη της εποχής στην οποία ζει. Και παρ’όλες τις απέραντες δυσκολίες των χρόνων 1910-1950, μάλλον στην εποχή μας κάνει πολύ περισσότερο κρύο.

Μπαίνοντας στο Τελλόγλειο, ένας άλλος κόσμος σε περιμένει να συνομιλήσετε φλύαρα, να μην κρύψετε κανένα από τα μυστικά σας που σας κάνουν δήθεν μοναδικούς και τα κρύβετε μάλιστα όπως οι φιλάργυρες γριές τα λεφτά κάτω από το στρώμα τους. Προς έκπληξη λοιπόν των οφθαλμών μας είναι όλοι στο Τελλόγλειο: Ο Matisse, o Picasso, o Changall, ο Laurens, ο Μiro, o Giacometti και ο Léger. Και είναι όλοι στραμμένοι προς μία κατεύθυνση, αυτή της ανθρώπινης οπτικής αισιοδοξίας που ξεπερνά τη μιζέρια της κάθε εποχής, που υπερβαίνει τα επαναλαμβανόμενα προβλήματα της καθημερινότητας και της ιστορίας, που αποδεικνύει ότι η τέχνη δεν εξαρτάται από πολυτέλειες και άφθονα υλικά αγαθά αλλά ξεπερνάει τη στείρα βλακεία, την καταστρεπτική βία και τις μάζες που ακολουθούν τυφλά τις εντολές των λίγων λες και η αλήθεια είναι μία ή προκύπτει από μοναδικές συμπεριφορές. Ο καθένας με τη δική του καλλιτεχνική οπτική, με διαφορετικά χαρακτηριστικά και υπό τη μπαγκέτα του μαέστρου Τεριάντ, στήνουν έναν χορό εξαιρετικό σαν αυτό των πανηγυριών των ελληνικών νησιών, που σε καλούν να μπεις στον κύκλο χωρίς να σε αποκλείουν από ό,τι εσύ θέλεις να χορέψεις.

Ο Τεριάντ είναι μία από τις μεγαλύτερες μορφές των ευρωπαϊκών γραμμάτων και τεχνών. Ο «Βούδας των Παρισίων» κατάφερε κάτι μοναδικό στα ευρωπαϊκά πολιτισμικά χρονικά: να πείσει όλους τους πρωτοπόρους καλλιτέχνες να του εμπιστευτούν ό,τι πιο πολύτιμο διέθεταν, την πρωτοποριακή τους αλήθεια, την καλλιτεχνική τους μοναδικότητα και τελικά την αποκάλυψη του ψυχικού τους μυστικού. Και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό του αφέθηκαν ώστε το σπίτι του στο Saint Jean Cap-Ferrat, κοντά στη Νίκαια, να είναι φτιαγμένο από τα υλικά των χεριών των μεγαλύτερων καλλιτεχνών της παγκόσμιας κληρονομιάς: τα βιτρό από τον Matisse, τα φωτιστικά από τον αδελφό του Giacometti, τα βάζα και τις κούπες από τον Picasso, τα αγάλματα από το Laurens και τους πίνακες από το Chagall. Εκδότης τέχνης και συλλέκτης, χωρίς μεγάλη προσπάθεια, έργων των μεγαλύτερων καλλιτεχνών του προηγούμενου αιώνα, πέταξε τον ακαδημαϊσμό των σφιχτόκωλων καθηγήτων στα σκουπίδια και έμεινε ανοιχτός να παρακολουθεί το ρεύμα της τέχνης που μέσα από το ντανταϊσμό και την ψυχανάλυση οδήγησε στο σπουδαίο υπερρεαλισμό, το ρεύμα που επηρεάζει τις ζωές μας ακόμα και σήμερα. Το περιοδικό του, το Cahiers d’Art, σημαντικό εργαλείο στην προπαρασκευή του υπερρεαλισμού δίνει τη θέση του στο Minotaure και έπειτα στο πολύ σπουδαίο Verve, ένα περιοδικό που φαντάζει στις ημέρες μας σαν τη Βίβλο των ευρωπαϊκών τεχνών, με τη διαφορά ότι ανοίγει τα μυαλά στη φαντασία, στο διάλογο και στην παραγωγή ιδεών.

Σκέψου λοιπόν να πηγαίνεις σε ένα βιβλιοπωλείο, να αγοράζεις ένα περιοδικό και το εξώφυλλο να περικλείει ό,τι ανώτερο έχει καταφέρει η ανθρώπινη σκέψη σε συνδυασμό με τα πραγματικά ανθρώπινα όρια. Μάλιστα τόσο σπουδαία ήταν η συμβολή του Τεριάντ στην τέχνη ώστε το Grand Palais, διακόπτοντας τον κύκλο των εκθέσεών του, αφιέρωσε μία έκθεσε το 1973 στο μεγάλο Λέσβιο άνδρα.

Δεύτερος πρωταγωνιστής της έκθεσης, που μοιράζεται τον καναπέ στο σαλόνι του Τελλόγλειου είναι προς έκπληξη όλων μας, ο μεγάλος Θεόφιλος. Καθόλου τυχαίο ότι κατάγεται από τη Λέσβο, τον τόπο όπου ο ήλιος και το φεγγάρι συμβασιλεύουν αρμονικά και η ελιά χωρίς να το πολυσκεφτεί δίνεται στον ήλιο, στον άνεμο, σε όλα τα στοιχεία ικανά να διαλύσουν το κορμί της, όπως λέει και ο Ελύτης, συμπληρώνοντας την τριπλέτα των Λέσβιων σπουδαίων ανθρώπων.

Ο Θεόφιλος φαίνεται να κυριαρχεί στην αίθουσα παρ’όλα τα μεγαθήρια που τον περιτρυγιρίζουν. Πληθωρικός με τις ογκώδεις ανθρώπινες φιγούρες, ο φτωχός αυτός αυτοκράτορας της ευρωπαϊκής τέχνης, αποτελεί μοναδική περίπτωση ζωγράφου που καταφέρνει να ξεπεράσει ρεύματα και τεχνοτροπίες απλά με μία κίνηση του πινέλου που ταυτίζεται με την ψυχή του. Καμία επιτήδευση, παρά πανανθρώπινο ένστικτο μέσα από μία μεσογειακή, νησιώτικη ματιά. Ο άνθρωπος που έκανε τη φουστανέλα καθημερινό του ένδυμα, που περιπαίχτηκε από τους συντοπίτες του ως τρελός και αποφάσισε να ζήσει μοναχικά αποδεχόμενος τη μοναδικότητά του καταφέρνει κάτι μοναδικό με τους πίνακές του: να ξυπνήσει απότομα τις αισθήσεις μας, να ταυτίσουμε τους αιώνες της ταυτότητάς μας και τις σχιζοφρενικού τύπου αντιθέσεις της με τα γκροτέσκα πρόσωπα στις τοιχογραφίες του, να μας θυμίζει συνεχώς ότι μόνο η παρθένα ματιά στα πράγματα, η αφέλεια που πρέπει να κουβαλάμε όλοι μέσα μας μπορεί να ξεκουράσει για λίγο την ταλαιπωρημένη από τις συνεχείς απαιτήσεις ψυχή μας. Απελευθερωμένος από κάθε είδους αντιξοότητες και συμβάσεις, κατανοεί γρήγορα ότι δε μοιάζει με κανέναν και δεν του μοιάζει κανείς. Μιλάει τη γλώσσα των πουλιών και μεγαλώνει όπως τα φυτά, με χρονική συνέπεια και κυκλική ανθοφορία. Αυτός είναι ο Θεόφιλος, ο άνθρωπος που το μεγαλείο του και το μεγαλείο των πινάκων του είναι η απλότητα, η λιτότητα αλλά και η εξιστόρηση με έναν τρόπο πιο πλούσιο από αυτόν της φλαμανδικής φλυαρίας των κολοσσιαίων πινάκων.

Αυτός ο μεγάλος ζωγράφος, όπως τον χαρακτήριζε ο κοσμοπολίτης Τεριάντ, κατάφερνε μέσα από τις ζωγραφιές του να ξαναπλάσει τον κόσμο, με χρώματα αγνά, παρθένα και δροσερά. Χρώματα και σύμβολα μοναδικά που τόσα χρόνια αποτελούσαν τη μνήμη της Μεσογείου αλλά δε βρισκόταν κανείς να τα αποτυπώσει στην πρώτη τους μορφή, όπως κατάφερε συγκλονιστικά να κάνει ο Θεόφιλος.

Μεγάλη πρόκληση λοιπόν αυτή η έκθεση, σπάνιος θησαυρός σε έναν κρανίου τόπο. Αφού προετοιμαστείτε λοιπόν καταλλήλως, φέρετε τα κατάλληλα εφόδια και μη αντιστάσεις σε όλα, υποχρεούσθε να την επισκεφθείτε για το καλό όλων μας.

Περισσότερες πηροφορίες εδώ  

Οργανωμένες περιηγήσεις κοινού στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ. κάθε Τετάρτη, Σάββατο και Κυριακή.

Απαραίτητη η δήλωση συμμετοχής.

Ξεφυλλίζουμε μαζί το «ανοιχτό βιβλίο» του Tériade στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ.

Οι εκδόσεις  (Verve και Grand Livres) – επιτομή για την ιστορία της τέχνης του 20 ου αι. και ο Θεόφιλος, οι δύο σημαντικοί άξονες της εικαστικής δραστηριότητας του Tériade, υπογραμμίζουν τη συμβολή του στον πολιτισμό διατρέχοντας δύο εξαιρετικά επίκαιρους όρους: την ελληνική και ευρωπαϊκή ταυτότητα αλλά και τη διαδικασία αλληλο-νοηματοδότησης και επανατροφοδότησης, με την οποία ταυτίζεται ολόκληρη η ζωή τού σπουδαίου αυτού  Έλληνα.

Το Τελλόγλειο σας καλεί να ξεφυλλίσετε σελίδες από το «ανοιχτό βιβλίο» του Tériade, όπως έχει χαρακτηριστεί το Μουσείο του στη Βαρειά, από όπου προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος των έργων, που εκτίθενται στο πλαίσιο της έκθεσης: «Τιμή στον Tériade».

Επιμελητές του Ιδρύματος συνοδεύουν την επίσκεψή σας και συζητούν μαζί σας για τις ποικίλες πτυχές της έκθεσης. Θα τηρείται σειρά προτεραιότητας. Δηλώστε συμμετοχή στις περιηγήσεις του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών Α.Π.Θ. Για κάθε ένα εισιτήριο, ένα ακόμα δωρεάν.

Προϋποθέσεις Ομάδα έως 20 άτομα. Επικοινωνία – Κρατήσεις – Πληροφορίες : 2310-999074, από 1 Δεκεμβρίου 2014 από Δευτέρα έως Παρασκευή: 13.00 μ.μ. – 16.00 μ.μ. (ή εναλλακτικά: 2310-247111)

Ημέρες υλοποίησης Κάθε Τετάρτη: 18.00 – 19.00 μ.μ. Κάθε Σάββατο: 17.00 μ.μ. – 18.00 Κάθε Κυριακή: 12.00 μ.μ. – 13.00 μ.μ.

Εισιτήρια Για κάθε ένα εισιτήριο, ένα ακόμα δωρεάν. Για τις τιμές και τις ατέλειες βλ. τη σελίδα του Ιδρύματος. Δείτε ακόμα: http://teloglion.auth.gr/ και https://el-gr.facebook.com/teloglion