Εθνογραφώντας τη δυτική «έξοδο» της πόλης

Των Αντωνιάδου Χρυσούλα, Βροχάρη Νατάσα, Καραμπατάκη Μαρία, Κωνσταντή Ιουλία, Mελιόπουλος Γιώργος, Τζανάκη Κατερίνα

Η «δυτική είσοδος» στοιχειώνει τη φαντασία πολλών κατοίκων της Θεσσαλονίκης. Τι σηματοδοτεί η περιοχή που ξεκινά από το Βαρδάρη και τελειώνει στο σταθμό των ΚΤΕΛ; Τις γειτονιές του έρωτα; Τα φθηνά κινέζικα προϊόντα; Μια χοάνη για τους ανεπιθύμητους της πόλης, επικίνδυνη περιοχή για όλους τους «φυσιολογικούς»; Το μελλοντικό Eldorado «ανάπλασης» σύμφωνα με τα πρότυπα εξευγενισμού (gentrification) των μετανεωτερικών πόλεων; Τις μνήμες του εβραϊκού γκέτο; Πώς μοιράζονται και πώς αντιδιαστέλλονται αυτές οι νοηματοδοτήσεις;

Συμμετείχαμε στην προσπάθεια του αστικού πειράματος της Parallaxi «West side story» κατόπιν παρότρυνσης και με τη συμβολή του Επίκ. Καθηγητή Γιώργου Αγγελόπουλου. Είμαστε μεταπτυχιακές/οί φοιτήτριες/ές του Τομέα Νεώτερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας ακολουθώντας την κατεύθυνση της Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας. Η ανθρωπολογική αυτή δουλειά βρίσκεται σε εξέλιξη. Σημείο εκκίνησής μας αποτελεί η πρόσληψη του χώρου ως πεδίου έκφρασης κοινωνικών σχέσεων παρά ως εργαλείο πλουτισμού. Σχέσεων που εξ ορισμού συνιστούν διακυβεύματα.

Διακρίναμε τρεις «ζώνες» στην περιοχή της δυτικής εισόδου. Η πρώτη «ζώνη» συνιστά ένα τρίγωνο που τα βόρεια και νότια σύνορα του είναι η οδός Μοναστηρίου και η νέα εθνική οδός, το ανατολικό του άκρο είναι το συγκρότημα των δικαστηρίων και το δυτικό του άκρο το πάρκινγκ – αλάνα των οδών Ταντάλου-Σαπφούς. Στην περιοχή αυτή υπάρχουν λίγοι μόνιμοι κάτοικοι, συγκεντρώνεται η συντριπτική πλειοψηφία των «κινέζικων μαγαζιών», λίγες βιοτεχνίες και όσες εστίες του αγοραίου έρωτα δεν μεταφέρθηκαν απέναντι από το ΦΙΞ.

Η δεύτερη ζώνη τοποθετείται δυτικότερα της πρώτης, έχει περισσότερους κατοίκους, αρκετές καινούργιες οικοδομές και το μόνο δρόμο με αγορά γειτονιάς (οδ. Αναγεννήσεως) που υπάρχει σε όλη τη δυτική είσοδο. Στη ζώνη αυτή υπάρχουν ακόμα ελάχιστα δείγματα προπολεμικών κτηρίων της περιοχής Χιρς, πολλά πρακτορεία μεταφορών και μικρές επιχειρήσεις. Η ζώνη αυτή ουσιαστικά αποτελεί μια κοινωνική ενότητα με τα λίγα οικοδομικά τετράγωνα που υπάρχουν απομονωμένα ανάμεσα στις γραμμές του Ο.Σ.Ε. και την οδό Μοναστηρίου στο τμήμα των οδών Αγ. Πάντων και Βλαχάκη.

Στην τρίτη ζώνη ιστορικά τοποθετείται η κυρίως περιοχή των «ξυλάδικων», τα απομεινάρια της εβραϊκής συνοικίας Χιρς που υπήρξε και γκέτο στην περίοδο του Β’ Π.Π. και το εμβληματικό αλλά παρακμάζον συγκρότημα του εμπορικού κέντρου City Gate. Η περιοχή αυτή έχει λίγους κατοίκους που όμως ζουν σε καινούργιες οικοδομές, δημόσιες υπηρεσίες και αρκετές αντιπροσωπίες – αποθήκες – βιοτεχνίες. Εδώ υπάρχει και το μοναδικό δημοτικό σχολείο της περιοχής.

Η εθνογραφική μας προσπάθεια δεν είχε ως στόχο μια «αντιπροσωπευτική» παρουσίαση της περιοχής, των κατοίκων και των προβλημάτων τους αλλά μια σε βάθος προσέγγιση προσωπικών εκδοχών της εμπειρίας της ζωής στη δυτική «είσοδο» της πόλης μας. Επιλέξαμε κατοίκους που ζουν εκεί και έχουν διαφορετικές καταβολές: ντόπιοι που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στα ξυλάδικα, Ρομά που εγκαταστάθηκαν εκεί εδώ και τριάντα χρόνια, μετανάστες από την Αν. Ευρώπη και τα Βαλκάνια που νοικιάζουν στην περιοχή εδώ και δύο δεκαετίες, νεόπτωχοι της κρίσης που μετοίκησαν σε φίλους και συγγενείς, μαγαζάτορες που δραστηριοποιούνται για 30 – 40 χρόνια στην περιοχή, Κινέζοι επιχειρηματίες. Δεν είχαμε την ίδια δυνατότητα πρόσβασης σε όλους αυτούς τους συμπολίτες μας. Το μεγάλο κενό επικοινωνίας, όπως έχει επισημανθεί και από άλλες έρευνες στην περιοχή, εντοπίζεται βασικά με τους κινέζους επιχειρηματίες.

Συνοψίζοντας όσα καταλάβαμε μέχρι σήμερα για την περιοχή, επισημαίνουμε τις ελλείψεις σε στοιχειώδεις αστικές υποδομές: φωτισμός, πεζοδρόμια, σχολεία, παιδικές χαρές, ποδηλατόδρομος που πραγματικά να λειτουργεί, καθαριότητα, κανόνες για τον αγοραίο έρωτα, χώροι πρασίνου. Επισημαίνουμε ακόμα τον πολιτισμικό πλούτο των κατοίκων της που από τη μια οδηγεί σε αδυναμίες κατανόησης αλλά και σε πρωτότυπες εκδοχές σύνθεσης και συνύπαρξης. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τη δυσκολία ενός κατοίκου και ιδιοκτήτη διαμερίσματος για τους «Κινέζους που στα σπίτια πιτσιλάν τους τοίχους με περίεργες σάλτσες» αλλά και το γέλιο που έβγαλε ένας άλλος κάτοικος που επέμενε ότι «και οι Κινέζοι άρχισαν να τρώνε σουβλάκια και γύρο…». Βρισκόμενοι σε μια παρά τη θέλησή τους συνύπαρξη ορισμένοι κάτοικοι αναστοχάζονται δημιουργικά: «Εγώ μεγάλωσα στη Σαουδική Αραβία και τη Νιγηρία. Ήμουν ο άσπρος στους μαύρους. Και εκεί μου έλεγαν ‘Λευκέ φάε μαύρο πιπέρι να γίνεις μαύρος όπως και εμείς.‘ Ήταν και αυτοί ρατσιστές αλλά λιγότερο από εμάς. Όμως επειδή δε μου άρεσε, δε θέλω να το κάνω. Όλοι μπορούμε να συμβιώσουμε!!»

Αν κάτι υπάρχει πάνω και πέρα από αυτά είναι η αίσθηση έλλειψης ενός κοινά συμφωνημένου μέλλοντος για την περιοχή. Με εξαίρεση τους λίγους γηγενείς κατοίκους οι υπόλοιποι στερούνται μιας ταύτισης με το χώρο και με τους σημερινούς κατοίκους της περιοχής. Η περιοχή δεν αδειάζει μόνο από κατοίκους και μαγαζιά, αδειάζει και από μνήμες και από σχέδια για το μέλλον: οι Κινέζοι στέλνουν τα λεφτά τους στην Κίνα ξεκαθαρίζοντας τις μελλοντικές τους προθέσεις, οι νεόπτωχοι έρχονται εκεί για να φύγουν το συντομότερο δυνατό («είμαι άνεργη… μένω τα τελευταία χρόνια με τη θεία μου»), οι ελλείψεις υποδομών πολλαπλασιάζονται («δεν έχει πάρκο και παιδική χαρά…»).

Η περιοχή κινδυνεύει να γίνει η «έξοδος» και όχι η είσοδος της πόλης. Κινδυνεύει να γίνει ένας χώρος όπου θα μένουν αυτοί που δεν μπορούν να μείνουν «μέσα» στην πόλη και όπου θα γίνονται αυτά που δεν μπορούν να γίνουν «μέσα» στην πόλη. Αν υπάρχει μια ελπίδα για ένα άλλο μέλλον βρίσκεται σε αυτούς που σήμερα συλλογικά επιμένουν για τη βελτίωση των συνθηκών: τους ανθρώπους του Συλλόγου κατοίκων, τους Ρομά που με αλληλεγγύη στέκονται δίπλα στους άστεγους, τους Κινέζους μαγαζάτορες που εναντιώθηκαν στους εμπόρους ναρκωτικών. Βρίσκεται στα χέρια αυτών που κατανοούν ότι «η υποβάθμιση είναι στοχευμένη ώστε να…. γίνει η περιοχή όπως τα Λαδάδικα». «Υπάρχουμε, θέλουνε δεν θέλουνε…» όπως μας είπε μια τρανς κάτοικος. Για όλα αυτά θα γράψουμε αναλυτικά τους επόμενους μήνες ελπίζοντας σε ευήκοα ώτα και εκτός της περιοχής.