Φυλλομετρώντας 25 χρόνια

Γύρω από τον χώρο που λέμε «του βιβλίου» αυτά τα 25 χρόνια, πολλά άλλαξαν, μαζί τους και εμείς, στον τρόπο που επιλέγουμε, διαβάζουμε και συζητούμε για τα βιβλία.

Λέξεις: Εύη Καρκίτη Εικόνα: Γιάννης Τζιμπρές

Γυρίζοντας πίσω 25 χρόνια μνήμη πέφτει πάνω στο προσωπικό.

Θυμάμαι να ψάχνω μια επιθεώρηση βιβλίου με αφιέρωμα στο αστυνομικό στον Ραγιά που βρίσκονταν ακόμη στην Τσιμισκή -τότε ακόμη συζητούσαμε για το αν τα αστυνομικά είναι λογοτεχνία ή αναγνώσματα για να περνάει η ώρα-, ένα περιοδικό για το ντιζάιν που αγόρασα από του Μόλχο, τα πρώτα χρόνια του «Ιανού», τα «Αποσπάσματα Ερωτικού Λόγου» του Μπαρτ που πήρα από κιόσκι στο φεστιβάλ βιβλίου, τις διεθνείς εκθέσεις, που έφεραν μερικούς από τους συγγραφείς που δεν περίμενα ποτέ από κοντά να συναντήσω, την πρώτη ολονυκτία ποίησης στο Underground Εντευκτήριο, βιβλία που αγόρασα στις δύο το πρωί από τον «Λοξία» και πολλά ακόμη, μικρά και δικά μου, ίσως και δικά σας. Σε πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη, οι αναμνήσεις του ενός, εισχωρούν στις αναμνήσεις του άλλου, τα βήματα μας συχνά διασταυρώνονται.

Για να παρουσιάσω μνήμες και αλλαγές σε λίγες γραμμές, συζήτησα με ανθρώπους που τις έζησαν έντονα και από μέσα, όπως είναι ο εκδότης του περιοδικού «Εντευκτήριο», ο ποιητής Σταύρος Ζαφειρίου, φίλοι που εργάζονται ή κάποτε εργάστηκαν σε βιβλιοπωλεία και άλλους φίλους που τα επισκέπτονται πολλές φορές τον μήνα.

Η σχέση του πωλητή των βιβλίων με τον πελάτη του συνηθίσαμε, στη Θεσσαλονίκη, να είναι στενή, μια σχέση σχεδόν φιλική, ένα διάλειμμα μέσα στη μέρα, το οποίο δεν θα κατέληγε απαραιτήτως σε αγορά. Παρά την γκρίνια -όχι πως είναι αδικαιολόγητη- ότι η σχέση αυτή κατέληξε σε ένα πράγμα άνευρο και απρόσωπο, σε ένα «καλημέρα» και ένα «μισό λεπτό να δω στον υπολογιστή αν έχουμε το βιβλίο», εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι στα βιβλιοπωλεία της πόλης, με αληθινό πάθος για αυτό που κάνουν, ενημερωμένοι, που μπορούν να πουν μια γνώμη εμπεριστατωμένη, που μπορούν να προτείνουν. Είναι ολοένα και λιγότεροι, όμως υπάρχουν. Θα τους βρείτε στον «Βιβλιορυθμό», στο «Σαιξπηρικόν» που μετακόμισε πρόσφατα σε νέα διεύθυνση, στη «Μυθιστορία», στο «Δημιουργικό Βιβλιοπωλείο», που είναι αφιερωμένο στο παιδικό βιβλίο, στο «Κέντρο βιβλίου», το «Κεντρί», στις «Ακυβέρνητες πολιτείες», στο «Κατώι» της Μητροπολίτου Ιωσήφ, στον «Κωνσταντινίδη», στο βιβλιοπωλείο του «Μιετ».

Στα χρόνια που μεσολάβησαν, όμως, χάσαμε πολλούς χώρους που ήξεραν πώς να υποστηρίξουν το καλό βιβλίο ή άλλαξαν θέση αλλάζοντας παράλληλα και τον χαρακτήρα τους. Η αλλαγή διεύθυνσης του «Ραγιά» σηματοδότησε και μια νέα εποχή για το βιβλιοπωλείο, η απώλεια του βιβλιοπωλείου «Μόλχο» μας στοίχησε και όχι μόνον αυτή, έκλεισε ο «Παρατηρητής», η «Γωνιά του βιβλίου», η «Σύγχρονη εποχή», ο «Μαλλιάρης» και το «Κατώι του βίβλιου» στην Αριστοτέλους, ο «Παπασωτηρίου», ο «Ελευθερουδάκης» που ήρθε για λίγο, ο «Λοξίας» που πήγε μερικά καταστήματα πιο κάτω, η «Πυξίδα» που έβγαλε πρόσφατα πωλητήριο…

Ξεχωριστή είναι η περίπτωση του «Ιανού» που έγραψε τη δική του ιστορία στην πόλη. Ίσως όταν άνοιξε το πρώτο κατάστημα στην οδό Αριστοτέλους κανείς να μην μπορούσε να προβλέψει την εξέλιξη, με καταστήματα σε διάφορες περιοχές της Θεσσαλονίκης, και τελικά στην Αθήνα, αναπτύσσοντας παράλληλα πολλές δραστηριότητες στο χώρο του πολιτισμού. Έδωσε στίγμα από την αρχή. Χώρος σε ευρωπαϊκά πρότυπα, τραπεζάκια και καρέκλες για να διαβάσεις ώστε να διαλέξεις βιβλία με την ησυχία σου, πατάρι για εκθέσεις και εκδηλώσεις. Ο «Ιανός» έδωσε έμφαση στις βιβλιοπαρουσιάσεις, υιοθετώντας το μοντέλο με τους ομιλητές που πλαισιώνουν τον συγγραφέα, ο οποίος είχε την ευκαιρία να συζητήσει με το κοινό του, να δεχτεί ερωτήσεις και αν θέλει να διαβάσει αποσπάσματα από το βιβλίο του επιχειρώντας τη σύνδεση του αναγνώστη με τον δημιουργό.

Στα χρόνια που μεσολάβησαν είδαμε το βιβλίο να βγαίνει από το βιβλιοπωλείο και τις βιβλιοθήκες και να πηγαίνει σε άλλους χώρους. Το Φεστιβάλ Βιβλίου, που η πόλη δεν έπαψε να παρακολουθεί, ήταν μια από τις πρώτες κινήσεις που πήγαν το βιβλίο στα σημεία που η πόλη έκανε και κάνει ως σήμερα την βόλτα της, μετακομίζοντας πρόσφατα από την περιοχή του Λευκού Πύργου, στο αναπλασμένο κομμάτι της νέας παραλίας.

Αργότερα είδαμε το βιβλίο να πηγαίνει σε μπαρ, καφέ και θέατρα, με λογοτεχνικές βραδιές, παρουσιάσεις βιβλίων, σεμινάρια για την λογοτεχνία και την τέχνη, όπως αυτά του συγγραφέα Θανάση Τριαρίδη, αλλά και άλλες εκδηλώσεις, πολλές από τις οποίες είχαν έναν φρέσκο, τολμηρό χαρακτήρα, μακριά από την πεπατημένη. Δημιουργήθηκαν επίσης χώροι που είχαν κάτι νέο να προτείνουν, ανατρέποντας τα δεδομένα, όπως «Underground Εντευκτήριο», με τη δική του αισθητική σφραγίδα, που έδωσε χώρο στην ποίηση και σε μια ανήσυχη πεζογραφία, φιλοξενώντας γνωστούς και προτείνοντας λιγότερο γνωστούς λογοτέχνες, δημιουργώντας μια νέα συνθήκη για να συναντηθούν με το κοινό, μέσω εκδηλώσεων που σε κάποιες περιπτώσεις πήραν τη μορφή θεσμού. 

Το περιοδικό «Εντευκτήριο» εδώ και 25 χρόνια αποτελεί μια φιλόξενη στέγη για καταξιωμένους και την ίδια ώρα εφαλτήριο για νέους δημιουργούς, ενώ το στίγμα του υπάρχει και στην εκδοτική του δραστηριότητα. Αξιόλογα βιβλία είδαμε επίσης και εξακολουθούμε να βλέπουμε από τις εκδόσεις «University studio Press», «Gutenberg» , «Ζήτη», «Νησίδες», τα παιδικά «Κίρκη» με την Άννα Χατζημανώλη στο τιμόνι, «Σαιξπηρικόν», «Λογότεχνο» και αρκετά ακόμη.

Η Διεθνής Έκθεση βιβλίου έφερε τα δικά της δεδομένα βάζοντας ως στόχο να ανοίξει ένα παράθυρο στο κόσμο, οργανώνοντας πλήθος εκδηλώσεων, παρουσιάσεων, συζητήσεων, εργαστηρίων, προβολών. Ο θεσμός της τιμώμενης χώρας που εγκαινίασε την πέμπτη χρονιά της λειτουργίας της έδωσε την ευκαιρία στο κοινό να συναντήσει συγγραφείς που μέχρι τότε ήταν δύσκολο να βρεθούν στην Θεσσαλονίκη. Οι χώρες που τιμήθηκαν ήταν η Γαλλία, η Γερμανία, η Κίνα, οι χώρες της Μέσης Ανατολής, η Σερβία, η Μ. Βρετανία και το Ισραήλ.

Τα τελευταία χρόνια είδαμε να αναπτύσσονται οι «Λέσχες ανάγνωσης» και στη Θεσσαλονίκη είναι ενεργές τουλάχιστον 12 λέσχες.

Τέλος, ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που άλλαξαν στον χώρο του βιβλίου και σε ότι σχετίζεται μαζί του τα τελευταία 25 χρόνια είναι η απήχηση και η αποδοχή των λογοτεχνών της Θεσσαλονίκης, κυρίως των πεζογράφων, όπως είναι ο Θωμάς Κοροβίνης, ο Ισίδωρος Ζουργός, η Σοφία Νικολαϊδου με τρόπο που ίσως δεν μπορούσαν να διανοηθούν οι παλαιότεροι,

10 πράγματα που αξίζει να θυμάσαι:

1. Την υπέροχη κόκκινη πόρτα του βιβλιοπωλείου «Μόλχο» που θυσιάστηκε στην ανακαίνιση λίγο πριν το οριστικό κλείσιμο του βιβλιοπωλείου. 2. Τον Παναγιώτη Ραγιά, που τόσο αγάπησε η πόλη. 3. Το ζαχαροπλαστείο στην οδό Ανθέων το οποίο υπήρξε ένα από τα τελευταία λογοτεχνικά στέκια της Θεσσαλονίκης 4. Τον «Λοξία», ανοιχτό και έτοιμο για συζήτηση και μετά τις 12 τα μεσάνυχτα. 5. Τις «παιδικές γωνίες» όλες τις χρονιές της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης. 6. Τις εξομολογήσεις ποιητών, πεζογράφων και διανοούμενων της πόλης στις εκδόσεις του «9.58» 7. Τις ολονυκτίες για την ποίηση στο Underground Εντευκτήριο 8. Τα λογοτεχνικά περιοδικά της πόλης και τις φωνές που φιλοξενήθηκαν σε αυτά. 9. Τον Έρικ Χομπσπαουμ στην Θεσσαλονίκη τον Οκτώβριο του 2004 10. Τον Κάρλος, τον πολύχρωμο τεράστιο παπαγάλο στο Κατώι του βιβλίου.