Η καλή και η ανάποδη

Στη “Δίκη” του Κάφκα ο κατηγορούμενος δεν έχει δικαίωμα να διαβάσει τη δικογραφία. Στη Δίκη της Ελλάδας, δεν έχει δικαίωμα να μάθει τι ακριβώς και σε ποιον χρωστάει. Στη “Δίκη” του Κάφκα, η αναβολή είναι η ελπίδα του κατηγορούμενου, παρατηρούσε ο Μπένγιαμιν. Στη Δίκη της Ελλάδας, η αναβολή είναι η τιμωρία του. Και τα αυτόγραφα, διαχρονικά, τα μόνα συμβόλαια που υπογράφονται με το λαό.

Σε αναζήτηση της ασφαλούς εκείνης πληροφορίας που θα μου επέτρεπε να καταλάβω τι δεν είναι πολύ πατριωτικό και τι δεν είναι καθόλου, αν υπάρχει ή αν δεν υπάρχει plan B, θυμήθηκα μία δήλωση του καθηγητή Κωνσταντίνου Τσουκαλά: «Δεν είναι δυνατόν να κυριαρχεί ένα σύστημα, το οποίο τελικά καταλήγει να συνιστά ύβρι έναντι όλων των αξιακών προδιαγραφών του νεωτερικού ευρωπαϊκού πολιτισμού και του Διαφωτισμού. Δεν είναι δυνατόν αυτή η ύβρις να επικρατεί επ’ άπειρον. Θα υπάρξει και νέμεσις». Ο αυτονόητος προβληματισμός του θα θύμωνε κι άλλο τους Ευρωπαίους τραπεζίτες με την Ελλάδα και τα εγκλήματά της εναντίον της ανθρωπότητας, τη δημοκρατία και τη φιλοσοφία. Υποθέτω γιατί είναι από εκείνα που δεν παραγράφονται και δεν διαπραγματεύονται. Με την κατάσταση να διαφαίνεται δραματική, εξάλλου, στην παγκόσμια οικονομία, όλο και περισσότερες φωνές εκφράζουν την πεποίθηση πως ο καπιταλισμός είναι η συμφορά που μας βρήκε. Ο Βάλλερσταϊν, μάλιστα, προβλέπει ότι δεν θα είναι η εξέγερση των αδυνάτων που θα φθείρει το σύστημα, αλλά οι δικές του αντιφάσεις και η αδυναμία του να διατηρήσει υψηλά επίπεδα κερδών και προνομίων. Γιατί, ωστόσο, φαντάζουν πρόωρες όλες οι αναγγελίες κατάρρευσής του;

Ο Καστοριάδης στην «Άνοδο της ασημαντότητας» εντόπιζε την κρίση του δυτικού κόσμου στο ότι έχει πάψει να θέτει πραγματικά τον εαυτό του υπό αμφισβήτηση. Ένα από τα λίγα δεινά που δυσκολευόμαστε ακόμα να καταλογίσουμε στο τραπεζικό-πολιτικό σύστημα είναι ακριβώς ότι δεν διαλέγεται, δεν συγκρούεται και δεν εξετάζει εναλλακτικές. Ήδη εντός της εβδομάδας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ετοιμάζεται να προτείνει επιτέλους την επιβολή του φόρου Τόμπιν στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, η Γαλλία επεξεργάζεται σχέδιο για το ελληνικό χρέος, οι Κινέζοι είναι έτοιμοι να βοηθήσουν. Από την άλλη, είναι εξίσου ξεκάθαρο ότι το μόνο πράγμα που γνωρίζει το σύστημα είναι οι συνθήκες επιβίωσής του, όπως υπογράμμιζε ο Μπροντιγιάρ. Στο δικό του παιχνίδι επιβάλλει τους πιο ακίνδυνους και τους πιο επωφελείς για εκείνο όρους. Κι αν το καλοσκεφτείτε, δεν ακούγεται άδικο. Δεν φαίνεται να του λείπουν οι λύσεις. Απεναντίας, του περισσεύουν τα συμφέροντα. Μπορεί λοιπόν η αμφισβήτηση να μην είναι πραγματική και ουσιαστική, όλο εντούτοις και κάτι κινείται στο εσωτερικό του που το διασώζει στις μη-συνειδήσεις του πλανήτη.

Ο Αιμέ Σεζέρ παρατηρούσε κάποτε ότι κατά βάθος: «αυτό που ο πολύ αξιότιμος, πολύ ανθρωπιστής, πολύ χριστιανός αστός δεν συγχωρεί στον Χίτλερ, δεν είναι το έγκλημα καθεαυτό, το έγκλημα ενάντια στον άνθρωπο, δεν είναι η ταπείνωση του ανθρώπου γενικά. Είναι το έγκλημα ενάντια στο λευκό άνθρωπο, είναι το γεγονός ότι ταπείνωσε το λευκό άνθρωπο και πως εφάρμοσε εντός της Ευρώπης αποικιοκρατικές πρακτικές που μέχρι τώρα τις βίωναν μονάχα οι Άραβες της Αλγερίας, οι κούληδες των Ινδιών και οι νέγροι της Αφρικής». Η κρίση στην Ευρωζώνη σε συνδυασμό με την κρίση χρέους στην Αμερική του αιχμάλωτου Ομπάμα, προμηνύουν επιστροφή σε ξεχασμένα ναρκοπέδια εάν η πορεία δεν αντιστραφεί. Παλιά, φυσικά, που οι περισσότεροι ανήκαν στο κίνημα « Δε με νοιάζει, δε βαριέσαι», καθόλου δεν τουςενδιέφερε που το 1988 για παράδειγμα ο Τρίτος κόσμος πλήρωνε σε τόκους και εξοφλήσεις χρεών 50 δις δολάρια περισσότερα από όσα είχε λάβει, χωρίς να υπολογίζεται σε αυτά η λεηλασία του. Ήξεραν το σύστημα απ’ την καλή. Δεν το είχαν γνωρίσει απ’ την ανάποδη.

Ο κόσμος που πλήττεται, παρ’ όλα αυτά, όχι μόνο δεν μπορεί να φανταστεί τον εαυτό του χωρίς αυτό, αλλά δυσκολεύεται να φανταστεί κι ένα τέλος που δεν θα προκληθεί εξαιτίας του. Η στροφή στον κομμουνισμό αποκλείεται από τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού που ο καπιταλισμός εκμεταλλεύτηκε, διασκέδασε και αποχαύνωσε. Οι αγανακτισμένοι τίποτα κρίσιμο δεν αμφισβητούν. Ζητούν απλώς από τον Θεό τους επιείκεια, λογική και δικαιοσύνη, αρετές που και δεν διαθέτει, και δεν τον πολυαπασχολούν. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ανάγκες σε υλικά στον Λευκό Πύργο δεν σταματούν ποτέ: Από χαρτί υγείας, είδη κάμπινγκ, απορρυπαντικά και μαρκαδόρους, μέχρι ζάχαρη, καφέ, φαγητό και ποτήρια-πιάτα-κουτάλια-πιρούνια με το φόβο να κατηγορηθούν από τα παπαγαλάκια ότι μαζί τα φάγανε. Οι απαιτήσεις τους από την πρώτη κιόλας στιγμή προδίδουν την βαθύτερη επιθυμία τους που δεν είναι άλλη από το δικαίωμα στο περιττό που χάνουν. Και παρόλο που πολλοί γραφιάδες στον Τύπο ηθικολογούν και τους μέμφονται, ολόκληρος Σέξπιρ έλεγε στον Βασιλιά Ληρ ότι «ως και ο τελευταίος ζητιάνος έχει και κάτι περιττό από το πιο άθλιο πράγμα. Περιορίστε τη φύση στις φυσικές ανάγκες και ο άνθρωπος γίνεται ζώο. Δεν καταλαβαίνετε ότι μας χρειάζεται έστω κι ένα κάτι παραπάνω για να είμαστε άνθρωποι;».

Την έβδομη μέρα που ο παλιός Θεός δημιουργούσε τον άνθρωπο, ο νέος μπορεί και τον εξαφανίζει. Είναι ολοφάνερο ποιος είναι πιο ισχυρός αλλά και σκέτη ματαιοδοξία όπως έλεγε ο Επίκουρος να πιστεύουμε πως οι Θεοί ασχολούνται, εντέλει, μαζί μας. Ο μέσος εγωκεντρικός πολίτης, που ξεσπαθώνει στο μικρόφωνο, ούτε που φαντάζεται ότι δεν τον λαμβάνουν υπόψη τους. Ο Βενιζέλος βίωσε το πρώτο σοκ. Εκεί που πήγε, μας είπε, ασχολούνται με αριθμούς. Το μέγεθος μετράει αλλά όχι στα νούμερα της ανεργίας. Όλα, όμως, είναι θέμα συνήθειας και προτεραιοτήτων. Το Μεσοπρόθεσμο θα κατευνάσει την οργή.

Στη δική μας Δίκη, ο Νίτσε θα κατέθετε ότι: «Σκοπός της τιμωρίας είναι να κάνει καλύτερους εκείνους που τιμωρούν». Δεν ξέρω πόσοι Ευρωπαίοι ηγέτες-δικαστές θα μπορούσαν να μας εξηγήσουν τι εννοεί. Προς το παρόν, τους επιστρέφουμε τη δυσπιστία, αντιστεκόμαστε στον επαναστατικό μας φασισμό και υπερασπιζόμαστε απέναντι στη διαφθορά τους τη δική μας, απέναντι στα πλούτη τους τη ζωή μας, το κάτι παραπάνω που μας κάνει ανθρώπους σύμφωνα με τον Σέξπιρ. Κάποια στιγμή, παρά ταύτα, όταν θα τελειώσουν τα παγκόσμια τεστ αντοχής στη λιτότητα και χωρίς τα χαστούκια του Πάγκαλου, να τον κοιτάξουμε τον καθρέφτη. Μπορεί να θέλει κάτι να μας πει απ’ την καλή. Η ανάποδη πλευρά του, για την ώρα, είναι ο δικός μας ιδιότυπος πατριωτισμός.