Η Κριμαία μέσα από τα μάτια τους

της Χριστίνας Παρασκευοπούλου

Όλοι γνωρίζουμε σε έναν βαθμό τι συμβαίνει αυτόν τον καιρό στην Ουκρανία. Μια χώρα που μέχρι τώρα δεν είχε θέση στον χάρτη και παραβλεπόταν διαρκώς απέκτησε επιτέλους μια παρουσία στην κοινή γνώμη, αν και ίσως όχι κάτω από τις καλύτερες συνθήκες. Και καθόλη τη διάρκεια των κλιμακούμενων γεγονότων, από το ξέσπασμα των επεισοδίων μέχρι την ανατροπή της εξουσίας και το πιο τρανταχτό από όλα, το δημοψήφισμα για την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία, ο τύπος μας τροφοδοτούσε καθημερινά με απόψεις για την κατάσταση της χώρας. Οι ενέργειές της, οι άνθρωποί της, όλα εμφανίστηκαν κάτω από το στόχαστρο της Δύσης, που άρχισε να μιλάει για δεύτερο ψυχρό πόλεμο, μόλις έγινε λόγος για κυρώσεις από τις ΗΠΑ. Πολλοί καταδίκασαν το δημοψήφισμα σαν παράνομο και κατηγόρησαν την Ρωσία για εισβολή και κατάκτηση εδαφών. Ίσως και να είχαν δίκιο. Αλλά το ζήτημα που παραμένει είναι η κάπως μονόπλευρη παρουσίαση των γεγονότων και η φαινομενική επιλεκτικότητα στην προβολή των απόψεων στον τύπο.

Στις 27 Μαρτίου ψηφίστηκε από την Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών μια μη δεσμευτική απόφαση με την οποία καταδικάζει το δημοψήφισμα στην Κριμαία και την προσάρτησή της στη Ρωσία, κυρήσσοντάς τα άνομα. 100 χώρες υποστήριξαν την απόφαση ενώ 11 την καταψήφισαν, με 58 χώρες να απέχουν εντελώς από την διαδικασία. Η απόφαση είναι περισσότερο συμβολική για να αναδείξει την μη αναγνώριση της προσάρτησης από τα έθνη, θεωρήθηκε όμως από πολλούς πλήγμα απομόνωσης για την Ρωσία, αν και η χώρα δεν αναφέρεται κάπου ρητά στην απόφαση. Μέσα σε όλο αυτό το κλίμα δεν μου έφευγε από το μυαλό τι μπορεί να σκέφτονται οι ίδιοι οι κάτοικοι της Κριμαίας, τους οποίους εν τέλει η απόφαση αφορά περισσότερο, καθώς μετά από όλες τις πολιτικές ομιλίες, υποστηρίξεις και κυρώσεις, εκείνοι θα βιώσουν τις συνέπειες του αποτελέσματος. Δεν μπορώ να πω αν το σωστό στην δεδομένη κατάσταση είναι η προσάρτηση ή μη της περιοχής στην Ρωσία, με ό,τι αυτό συμπεριλαμβάνει, ούτε αν η θέληση του λαού πρέπει να μετράει περισσότερο από τον διεθνή νόμο. Μπορώ όμως να παραθέσω τις απόψεις.

Μιλώντας με άτομα που προέρχονται από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης αλλά και τα παιδιά τους που τώρα ζουν στην Ελλάδα, είδα ότι οι γνώμες για το ζήτημα της Κριμαίας είναι τόσο αντίθετες όσο και ακραίες. Για κάποιους όμως τα πράγματα φαίνονται ξεκάθαρα. Όπως ανέφερε η Λίζα, 22 χρονών, με καταγωγή από την Ρωσία, «Δεν υπάρχει γνώμη. Η ιστορία λέει ότι η Κριμαία ανήκε στη Σοβιετική Ένωση και επί Χρουστσόφ, επειδή ήταν Ουκρανός και θέλησε να πάρει ψήφους, δόθηκε σαν δώρο στην Ουκρανία. Όταν διαλύθηκε η Σοβιετική Ένωση, δεν την ζήτησαν πίσω οι Ρώσοι, ενώ δεν την είχαν δώσει οι ίδιοι, και είχε ήδη χαρτογραφηθεί». Τα πράγματα για εκείνη, όπως και για μια μεγάλη μερίδα Ρώσων και Ουκρανών, είναι απλά, καθώς θεωρεί πως ένα παλιό λάθος διορθώθηκε και δεν αναγνωρίζει την παρέμβαση της Ρωσίας σαν εισβολή. «Λόγω των τελευταίων γεγονότων, όταν έφυγε ο Γιαννουκόβιτς και ανέλαβαν την κυβέρνηση οι ναζί, άρχισαν να φέρονται πολύ άσχημα στους Ρώσους, και οι Ρώσοι μόνοι τους ζήτησαν να γυρίσει πίσω η Κριμαία. Δεν λέω βέβαια ότι ο Πούτιν, που τους είχε τόσα χρόνια ξεχασμένους, έχει δίκιο. Αλλά μόνοι τους το ήθελαν», είπε χαρακτηριστικά.

«Έπρεπε να φτάσει στο ύστατο σημείο για να γίνει» ανέφερε η Αντωνία, 30 χρονών, μιλώντας για την παρέμβαση της Ρωσίας και την προσάρτηση της Κριμαίας, θεωρώντας πως κάτι τέτοιο ήταν αναμενόμενο από την στιγμή που η περιοχή πρωτοπέρασε στην Ουκρανία. Ο πατέρας της Αντωνίας είναι Έλληνας και η μητέρα της Ρωσίδα, και όπως λέει «Κι οι γονείς μου είναι απολύτως υπέρ να γυρίσει η Κριμαία, η μητέρα μου λατρεύει τον Πούτιν».

Ο κ. Σέργιος, 78 χρονών, και πρώην κάτοικος της Ουκρανίας, που έζησε την περίοδο που η Κριμαία πρωτοδόθηκε σε αυτήν, μου μίλησε για το υπόβαθρο, λέγοντας πως «Στην Κριμαία η πλειοψηφία είναι Ρώσοι και πάντα ένιωθαν Ρώσοι. Μιλούσαν την ρώσικη γλώσσα, και θεωρούσαν τον εαυτό τους αναπόσπαστο κομμάτι της Ρωσίας. Δεν έπρεπε ποτέ να χαριστεί και δεν υπήρχε βάση για να γίνει κάτι τέτοιο». Με κοίταξε χαμογελώντας όταν μου είπε, συμπληρώνοντας «Δεν μπορείς όμως να τα γράψεις αυτά. Δεν θα τα καταλάβουν». Γι’ αυτό ακριβώς θεώρησα πως έπρεπε.

Υπάρχουν βασικές πολιτισμικές διαφορές μεταξύ της Ουκρανίας, σαν χώρα του πρώην ανατολικού μπλοκ, και της Δύσης. Ζώντας για χρόνια υπό την φτερούγα της Ρωσίας σαν κυρίαρχης χώρας της Σοβιετικής Ένωσης, κάποιοι καταπιέστηκαν από τους περιορισμούς της και κατέφυγαν στην Δύση, η οποία παρείχε ευκαιρίες και ελευθερίες, ενώ άλλοι αφομοιώθηκαν από την κουλτούρα που κυριάρχησε στις χώρες τους με την επιρροή της Ρωσίας, καταλήγοντας να την θεωρούν συγγενές έδαφος. Όπως υποστήριξε και η Θεοδώρα, καθηγήτρια ρώσικης γλώσσας με καταγωγή από την Ουκρανία «Οι κάτοικοί μας θέλουν να περάσουν στην Ρωσία, δεν θέλουν να μπουν στην Ευρώπη. Υπάρχει κόσμος που θέλει να πάει με την Ευρώπη, αλλά αυτό είναι πιο πολύ στη δυτική Ουκρανία».

Θέτοντας το ζήτημα ότι το να μεταβιβάζεται με δημοψήφισμα μια περιοχή δεν είναι σύμφωνο με το διεθνές δίκαιο, η Όλγα, 40 χρονών, εκπαιδευτικός με καταγωγή από την Ρωσία, απαντάει ότι η Κριμαία ήταν αυτοδιοικούμενη και αυτόνομη περιοχή. Ερωτούμενη αν πιστεύει πως είναι σωστός ο τρόπος με τον οποίο έγινε η επαναπροσάρτηση στην Ρωσία, συμπληρώνει «Όχι, βέβαια, δεν είναι σωστό. Αλλά το λάθος έγινε από τότε που ο Χρουστσόφ χάρισε την περιοχή. Από αυτό ξεκίνησαν και κύλησαν όλα. Εκείνο ήταν λάθος, κι έτσι κι αυτό είναι λάθος, από εκεί ξεκίνησε η υπόθεση».

Μιλώντας μαζί της, αναρωτήθηκα κατά πόσο η θέληση και η γνώμη του κόσμου έχει να κάνει με το προσωπικό συμφέρον, εκτός από το συμφέρον της χώρας. Όπως μου είπε η Όλγα «Είχα πρόσφατα δύο Ουκρανές μαθήτριες, μετανάστριες που δούλευαν εδώ 10-12 χρόνια. Και χαρακτηριστικά, η μία υποστήριζε τη Ρωσία γιατί μόλις είχε βγάλει ρώσικο διαβατήριο και είχε συγγενείς εκεί, ενώ η άλλη ήθελε να μπει η χώρα στην Ευρώπη, γιατί έληγε η βίζα της και δεν έχει ένσημα και δεν μπορεί να συνεχίσει να πληρώνει. Είναι ό,τι βολεύει τον καθένα».

Η γνώμη των απλών πολιτών σίγουρα καθορίζεται από κάτι παραπάνω από το εθνικό συμφέρον, καθώς η ζωή του καθενός επηρεάζεται άμεσα από μια δραστική αλλαγή όπως η προσάρτηση της περιοχής του σε μια διαφορετική χώρα. Εφόσον το δημοψήφισμα υπερψηφίστηκε με 95% των κατοίκων να τάσσονται υπέρ του «γυρισμού» της Κριμαίας στην Ρωσία, το ζήτημα δεν έχει να κάνει με το τι θέλουν οι πολίτες, αλλά τι είναι και νομικά θεμιτό. Η Ελίνα, νομικός 29 ετών, που έζησε στο παρελθόν στην Ουκρανία, δήλωσε πως «Όλα έχουν να κάνουν με την επιρροή. Η Ρωσία πάντα ήταν η κυρίαρχη χώρα στην Σοβιετική Ένωση και ακόμα και μετά την διάλυσή της και την απόκτηση της ανεξαρτησίας από κάθε χώρα, πολιτικά όλες τους ήταν ακόμα υπέρ της Ρωσίας. Τώρα, με την επέκταση της ΕΕ, η Ρωσία άρχισε να χάνει την πολιτική της επιρροή στην περιοχή, με τελευταίο παράδειγμα την Ουκρανία. Αν επέτρεπε να περάσει η Ουκρανία στην ΕΕ, ο “εχθρός” θα ήταν ακριβώς στα σύνορα. Έτσι η Ουκρανία έγινε το πεδίο πολέμου μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας σαν το τελευταίο κομμάτι που έμεινε».

Κοιτώντας την κατάσταση από πλευράς διεθνούς δικαίου, στο οποίο καταφεύγουν όλα τα κράτη σε θέση παρόμοια με της Ουκρανίας, η Ελίνα δήλωσε πως σύμφωνα με τον διεθνή νόμο, μόλις υπογραφούν συνθήκες και οριστούν σύνορα, κανένας δεν μπορεί να τα αλλάξει αυθαίρετα. «Γιατί δεν μπορεί η Ελλάδα να πάει στην Τουρκία και να ανακτήσει κάποιες από τις πρώην ελληνικές πόλεις; Γιατί έχουν υπογραφεί συμφωνίες και έχουν χαρτογραφηθεί οι περιοχές. Έτσι, η Ρωσία, όπως και η Αμερική που έχει εμπλέξει τον εαυτό της, δεν έχουν καμία δουλειά εκεί». Η Ρωσία μπήκε στην Κριμαία επικαλούμενη λόγους καταπολέμησης του ναζιστικού καθεστώτος που ανέλαβε τα ηνία στην Ουκρανία μετά το «πραξικόπημα», θέλοντας όπως δήλωσε να βοηθήσει τους πολλούς Ρώσους πολίτες που βρίσκονταν εκεί και υπέφεραν από τις απαγορεύσεις που επιβλήθηκαν. «Ναι, έχουν αναλάβει εθνικιστές αυτή τη στιγμή την Ουκρανία» είπε η Ελίνα, «αλλά υπάρχουν πολλές χώρες αυτή τη στιγμή όπου εθνικιστές αναλαμβάνουν την εξουσία και δεν βλέπω την Ρωσία ή την Αμερική να επεμβαίνουν. Δεν πιστεύω πως μάχονται ενάντια στον εθνικισμό, απλά κατακτούν το έδαφος μιας άλλης χώρας. Υπάρχουν νόμιμοι τρόποι να αντιμετωπίσεις τον εθνικισμό, όπως να επιβάλεις κυρώσεις».

Οι κυρώσεις βέβαια, σε ένα περιβάλλον που έχει να κάνει σχεδόν αποκλειστικά με πολιτικά συμφέροντα, θα ήταν ίσως ένας ακόμη αμφισβητήσιμος τρόπος αντιμετώπισης. Το σίγουρο είναι πως βλέπουμε μια αλλαγή στην κατάσταση των πραγμάτων, με δύο άκρα να ξαναδημιουργούνται στο ευρωπαϊκό πεδίο, και θύματα σε οποιαδήποτε περίπτωση θα πέσουν μόνο οι πολίτες, όποια πλευρά κι αν υποστηρίζουν. Όπως σημείωσε η Ελίνα «Κατά τη γνώμη μου, ζούμε την περίοδο του δεύτερου Ψυχρού Πολέμου και το πώς θα καταλήξουν όλα είναι ακόμα δύσκολο να το προβλέψει κανείς».