Η Παράδοξη Οικονομική Στρατηγική του Ντόναλντ Τραμπ υπό τη Σκιά του Κινεζικού Οικονομικού Θαύματος

Λέξεις: Δ.Α.

1. Αυταρχικός Νεοφιλελευθερισμός

Ας μην γελιόμαστε: ο Ντόναλντ Τραμπ έχει όχι μόνο μια αυταρχική πολιτική γλώσσα, αλλά έχει επιβάλει και μια αυταρχική πολιτική στη δημόσια σφαίρα — από τις μαζικές απολύσεις στο δημόσιο, τον έλεγχο των πανεπιστημίων και της έρευνας, την καταστολή σε αμερικανικές πόλεις και τα πανεπιστήμια, την εξωτερική πολιτική και την περιφρόνηση των διεθνών θεσμών, μέχρι την καλλιέργεια ενός κλίματος μαζικής πειθάρχισης και μαζικού φόβου στα όρια ή καθ’ υπέρβαση των συνταγματικών ελευθεριών. Ταυτόχρονα, η θητεία του σφραγίζεται από έναν σκληρό νεοφιλελεύθερο προσανατολισμό: με το υπερυπουργείο των απολύσεων το DOGE και το περίφημο φορολογικό νομοσχέδιο, που ευνόησε πρωτίστως τις μεγάλες επιχειρήσεις και τους πλούσιους. Αυτά είναι γνωστά και αδιαμφισβήτητα· ωστόσο, η αντίθεση σε αυτήν την αυταρχική και νεοφιλελεύθερη στροφή δεν πρέπει να μας «τυφλώνει» ως προς την ουσία της οικονομικής του πολιτικής.

2. Κρατικός Παρεμβατισμός (Δασμοί και Επιχειρήσεις)

Ο Τραμπ χρησιμοποιεί δασμούς που ανέρχονται πλέον σε 18%. Το μέσο ποσοστό δασμών για όλα τα εισαγόμενα αγαθά στις ΗΠΑ ανέρχεται περίπου στο 18,2% — το υψηλότερο επίπεδο από τη δεκαετία του 1930. Θυμάμαι ότι μιλώντας με διάφορους εντός της αριστεράς στην Ελλάδα πριν αναλάβει την προεδρία στην πλειοψηφία τους εξέφραζαν την απορία τους είτε για την επίπτωση στον πληθωρισμό όσο και εάν τελικά θα πραγματοποιήσει την υπόσχεσή του για μια σκληρή κρατική μερκαντιλιστική παρέμβαση με στόχο να προστατευτούν οι αμερικανικές βιομηχανίες. Μια ένδειξη ηγεμονίας ίσως της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Πάμε παρακάτω όμως.

Στη δεύτερη θητεία του, ο Τραμπ φαίνεται να προχωρά ακόμη πιο μακριά. Το κράτος δεν περιορίζεται πλέον στο να προστατεύει τις αγορές μέσω δασμών· μπαίνει το ίδιο στο παιχνίδι ως μέτοχος.

α. Η κυβέρνηση απέκτησε μερίδιο σχεδόν 10% στην Intel, με αντάλλαγμα στήριξη στην παραπέουσα βιομηχανία των τσιπακίων, η οποία έχασε το τρένο της Τεχνητής Νοημοσύνης γιατί δεν επένδυσε σε αυτή.

β. Το Πεντάγωνο έγινε ο μεγαλύτερος μέτοχος της MP Materials, κρίσιμης για την παραγωγή σπανίων γαιών.

γ. Σχέδια βρίσκονται σε εξέλιξη για εμπλοκή του κράτους στην παραγωγή της πυρηνικής ενέργειας. Η πολλαπλάσια και αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας λόγω των Data Centers της τεχνητής νοημοσύνης, σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα που προκαλεί ο πόλεμος Ρωσίας–Ουκρανίας, έχει στρέψει την προσοχή στην εγχώρια παραγωγή εμπλουτισμένου ουρανίου. Η Centrus Energy, η μοναδική αμερικανική εταιρεία που παράγει σήμερα εμπλουτισμένο ουράνιο βάσει συμβολαίου με το Υπουργείο Ενέργειας, και η BWX Technologies συγκαταλέγονται στους βασικούς υποψήφιους για κρατική στήριξη. Παράλληλα, σε νέους «παίκτες» όπως η Oklo, που αναπτύσσει μικρούς πυρηνικούς αντιδραστήρες (SMRs), γνωρίζουν εκρηκτική άνοδο στη χρηματιστηριακή αγορά, θέλει επίσης να αποκτήσει μερίδιο η αμερικανική κυβέρνηση.

δ. Ο Υπουργός Εμπορίου Χάουαρντ Λάτνικ υπαινίχθηκε ακόμη και πιθανή συμμετοχή στην Lockheed Martin, ανοίγοντας τη συζήτηση για τον ρόλο του κράτους στην αμυντική βιομηχανία. ε. Ο Τραμπ ανακοίνωσε την απόλυσή της διοικήτριας της Fed, Lisa Cook, στις 25 Αυγούστου 2025, επικαλούμενος λανθασμένα συμπληρωμένα στοιχεία σε αιτήσεις στεγαστικών δανείων· παρά το ότι η Cook δεν έχει κατηγορηθεί ποινικά. Κάποιοι θρηνούν ακόμα για την κατάρρευση της θεσμικής ανεξαρτησίας της Ομοσπονδιακής Τράπεζας από το 1913.

Η στρατηγική του Τραμπ παραπέμπει σε μορφές «κρατικού καπιταλισμού», όπου το κράτος δεν περιορίζεται στον ρόλο του ρυθμιστή αλλά αναδεικνύεται σε άμεσο μέτοχο και συμμέτοχο στα κέρδη. Παράλληλα, ο πρόεδρος δεν διστάζει να προχωρήσει σε απευθείας πολιτικοποίηση των αγορών, με συνεχείς και ανοιχτά απειλητικές παρεμβάσεις για τη μείωση των επιτοκίων, απολύοντας όχι μόνο τη διοικήτρια Lisa Cook αλλά στοχοποιώντας επανειλημμένως τον ίδιο τον πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας τον Jerome Powell. Έτσι, προσπαθεί να μετατρέψει ένα θεσμό που θεωρούνταν “θεμέλιο της οικονομικής ανεξαρτησίας” (με πολύ μεροληψία υπέρ των αγορών) σε προέκταση της εκτελεστικής εξουσίας.

3. Περί Οικονομικής Ανάπτυξης: Το Maddison Πρότζεκτ

Το Maddison Project πρόκειται για ένα ερευνητικό εγχείρημα που στοχεύει στη συγκέντρωση και τεκμηρίωση ιστορικών οικονονομικών δεδομένων, όπως το ΑΕΠ και το ΑΕΠ κατά κεφαλή, εξετάζοντας την οικονομική ανάπτυξη σε βάθος αιώνων. Ξεκίνησε τον Μάρτιο του 2010 ως συνέχεια του έργου του οικονομικού ιστορικού Angus Maddison και φιλοξενείται από το Groningen Growth and Development Centre του Πανεπιστημίου του Groningen στην Ολλανδία. Τι δείχνουν τα δεδομένα:

Ότι στην παγκόσμια οικονομική ιστορία με τεράστια διαφορά το πιο επιτυχημένο οικονομικό μοντέλο στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι το μοντέλο της Κίνας. Από το 1978 όταν ο Τενγκ Σιαοπίνγκ άρχισε τις μεταρρυθμίσεις μέχρι το 2022 που έχουμε στοιχεία, δηλαδή για 45 χρόνια, ο Μέσος Ρυθμός Οικονομικής Ανάπτυξη Κατα Κεφαλήν [GDP Growth Rate (%)] ήταν 5.74%. Δεν υπάρχει ΠΟΥΘΕΝΑ στην ιστορία κάτι συγκρίσιμο για τόσο μεγάλο διάστημα.

Η περίοδος Φράνκλιν Ρούζβελτ (1933-1944), μια περίοδος κρατικής παρέμβασης και πολεμικής οικονομίας (το αντίστοιχο της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας) είχε έναν μέσο ρυθμό ανάπτυξης 6.22% και καλύπτει περίπου 12 χρόνια. Αλλά τέτοιες αντίστοιχες δεκαετίες υπάρχουν και στην Κίνα όπως αυτή του Hú Jintao (2003-2012) με 7.45% ή και του Σι Τζινπίνγκ (2013-2022, δίχως το 2020 του Covid), ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης είναι εκεί περίπου στο 6,2%.

Στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες ξεχωρίζουν η διετία της Νέας Οικονομικής Πολιτικής του Λένιν (2022-2023) με ρυθμό ανάπτυξης 16.5% αλλά είναι μια διετία, η 20ετής εποχή Στάλιν (1924-1953) με ρυθμούς 5.6% και η 30ετής εποχή Τίτο στη Γιουγκοσλαβία με το πείραμα της αυτοδιαχείρισης (1948-1979) με μέσο ρυθμό ανάπτυξης 5.42% και είναι ίσως το πλησιέστερο Παράδειγμα, οικονομικά και χρονικά, στην Κίνα.

Στις δυτικές χώρες ξεχωρίζουν τα 14 χρόνια του συντηρητικού καγκελάριου Κόνραντ Αντενάουερ (1950-1963) στη Γερμανία με ρυθμό ανάπτυξης 7,01% κάτω από ειδικές συνθήκες ανοικοδόμησης αλλά και πάλι μιλάμε για 14 χρόνια όχι 45 χρόνια.

Τα δεδομένα αυτά είναι δημόσια (οι υπολογισμοί δικοί μου) αλλά προφανώς καταρρίπτουν κάθε κλασικό φιλελεύθερο ή νεοφιλεύθερο επιχείρημα υπέρ της Υπεροχής της Αγοράς που ήταν πολύ δημοφιλή την δεκαετία του 1980 όταν η Σοβιετική Ένωση είχε μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης (-0.4%) στα 6 χρόνια του Γκορμπατσώφ (1985-1991).

Και γιατί οι ΗΠΑ θα πείτε είναι η πιο πλούσια μεγάλη χώρα στον κόσμο? Είναι απλό ξεκίνησε από άλλη υψηλότερη αφετηρία. Μάλιστα από την εποχή που έχουμε συνεχή δεδομένα για τις ΗΠΑ, από το 1800, στα χρόνια του πολύ μεγάλου Τόμας Τζέφερσον (1801-1808) -του τρίτου προέδου- οι ΗΠΑ είχαν μηδενικούς ρυθμούς ανάπτυξης (-0.05%).

Η προεδρία που είχε τους πιο ψηλούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης μετά του Φράνκλιν Ντελάνο Ρούζβελτ ήταν του Γουίλιαμ Μακ Κίνλει (5.0%). Ούτε του Ρέιγκαν ούτε του Κλίντον ούτε του Κένεντι και του Ομπάμα κ.ά. Η 2η αποτελεσματικότερη οικονομικά προεδρία στις ΗΠΑ ήταν εκείνη του Προέδρου των Δασμών” και γι’ αυτό ίσως είναι το ίδαλμα του Ντόναλντ Τραμπ.

Τα ιστορικά οικονομικά δεδομένα είναι αμείλικτα: Καταρρίπτουν την εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού που προβάλλει την ανεξέλεγκτη, πλήρως απορρυθμισμένη αγορά — δηλαδή το δόγμα της Άυν Ραντ και του Μίλτον Φρίντμαν.

4. Υπό τη Σκιά του Μακρόχρονου Οικονομικού Θαύματος της Κίνας

Η στρατηγική του Ντόναλντ Τραμπ —συνδυασμός δασμών και κρατικών μεριδίων σε κρίσιμες στρατηγικά επιχειρήσεις— επιχειρεί να κάνει ότι κάνει η Κίνα με τις επιχειρήσεις της σε μια πιο light αμερικανική εκδοχή.

Στην Κίνα, οι κρατικές επιχειρήσεις (SOEs) αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της οικονομίας: από την ενέργεια και τις κρατικές τράπεζες μέχρι την αεροδιαστημική και τις τηλεπικοινωνίες, το κράτος δεν είναι παρατηρητής αλλά ο κύριος παίκτης. Η κυβέρνηση, μέσω της επιτροπής SASAC, καθορίζει τη στρατηγική τους, χρηματοδοτεί με δάνεια από κρατικές τράπεζες και τις χρησιμοποιεί ως εργαλεία για την επίτευξη εθνικών στόχων. Παράλληλα, το Πεκίνο επεμβαίνει άμεσα και στον ιδιωτικό τομέα, όπως φάνηκε στην περίπτωση της Alibaba ή των ρυθμιστικών περιορισμών στις εταιρείες τεχνολογίας και εκπαίδευσης. Σχέδια όπως το Made in China 2025 δείχνουν πώς η κρατική παρέμβαση λειτουργεί όχι μόνο ως προστασία, αλλά και ως κατευθυντήρια πολιτική για την τεχνητή νοημοσύνη, στρατηγικές βιομηχανίες, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και την πράσινη μετάβαση.

Το αποτέλεσμα: To Deepseek πέρυσι και χθες τα νέα για το τσιπάκι της Alibaba που προσπαθεί να περιορίσει την εξάρτηση στην Τεχνητή Νοημοσύνη από την NVDIA και τις ΗΠΑ.

Ο Τραμπ, χωρίς να το παραδέχεται, υιοθετεί μια πιο περιορισμένη αλλά αναγνωρίσιμη εκδοχή αυτού του μοντέλου. Η ρητορική του είναι αντικινεζική, αλλά η πρακτική του δείχνει ότι οι ΗΠΑ, υπό την ηγεσία του, πλησιάζουν περισσότερο από ποτέ στο κινεζικό μοντέλο, όπου το κράτος παίζει σημαντικό αν όχι πρωταγωνιστικό ρόλο στην οικονομία είναι μέτοχος και παρεμβαίνει στη χάραξη πολιτικής στις επιχειρήσεις. Το αποτέλεσμα είναι μια ιδιότυπη light αμερικανική εκδοχή κρατικού καπιταλισμού. Θα επιτύχει σε αυτό;