Η περιπέτεια των αναπλάσεων της ελληνικής πόλης

της Βιβιάνας Μεταλληνού

Σε ένα τόπο τόσο δυνατό και στερημένο συνάμα όπως η Θεσσαλονίκη, είναι απόλυτα φυσικό όταν δίνεται η ευκαιρία να κάνουμε κάτι, να το κάνουμε πάντα στον υπερθετικό βαθμό. Γιατί στην μοναδική αυτή ευκαιρία να κάνεις κάτι, προσπαθείς να αποθηκεύσεις στη στιγμή, μια αιωνιότητα προσμονής της πόλης. Όμως, πρέπει να κρατάμε πάντα στο μυαλό μας ότι…» Η ομορφιά βρίσκεται στο να μην επιβάλλεις το σχεδιασμό σου στον περίγυρο. (Jose Antonio Martinez Lapena, Iσπανός αρχιτέκτονας)

Έτσι, προσπαθώντας να λύσουμε την κυκλοφοριακή συμφόρηση τα απογεύματα της επιστροφής στην αρχή της παλιάς παραλίας, αντί να σκεφτούμε την αλλαγή του πηγαιμού, από το σπίτι στη δουλειά δηλαδή, που θα έλυνε μονομιάς και το πρόβλημα της επιστροφής, εμείς βγάλαμε στον αέρα μια…. υποθαλάσσια αρτηρία, που παγίδευσε μια ολόκληρη πόλη σε μια μακρόχρονη περιπέτεια- ευτυχώς με αίσιο, για την πόλη, τέλος.

Αντί να στοχεύσουμε, για την ανάπλαση των γειτονιών, στην επίλυση του προβλήματος της παρόδιας –παράνομης κατά το πλείστον- στάθμευσης, προωθήθηκαν έργα εύκολα, μεγάλης κλίμακας και απόλυτου χειρισμού, όπως η ανάπλαση της νέας παραλίας, η πλακόστρωση κάθετων κεντρικών δρόμων του ιστορικού κέντρου, ή η διερευνητική πεζοδρόμηση τμήματος της οδού Αγίας Σοφίας . Έτσι εκδιώχθηκαν μεν τα αυτοκίνητα από αυτές τις περιοχές, χωρίς καμιά πρόβλεψη μετεγκατάστασης τους, τινάζοντας στα κάγκελα τους κατοίκους των περιοχών «ανάπλασης» και επιβαρύνοντας ακόμα περισσότερο τις παράπλευρες, όχι τόσο προνομιούχες πλέον περιοχές που τις περιβάλλουν.

Στην ουσία λοιπόν, γίνεται για χρόνια ένα και το αυτό πράγμα: Επιλέγεται ένα σημείο για παρέμβαση, ανακοινώνεται παραπλανητικά σαν ανάπλαση, προγραμματίζεται και σχεδιάζεται μόνο αυτό το «τυχερό» σημείο, χωρίς οργανική σύνδεση με το σύνολο της πόλης που επηρεάζεται, χωρίς πρόβλεψη για την παροχή των αναγκαίων υποδομών που θα εξασφαλίσουν την επιτυχία της τελικής παρέμβασης, χωρίς απορρόφηση των παράπλευρων «απωλειών» που προκύπτουν από τις επεμβάσεις.

Όταν πριν χρόνια, σε μια κατάμεστη αίθουσα του ΜΜΤ, ο Χ. Αθεμπίγιο, Γενικός Διευθυντής, για δεκαετίες ολόκληρες, του Στρατηγικού Σχεδιασμού της Βαρκελώνης, ξεδίπλωσε το πρόγραμμα των αναπλάσεων που υλοποιούνταν από γειτονιά σε γειτονιά στην πόλη του, υπό τη γενική επιδοκιμασία των παρευρισκομένων, εκείνο που για πολλές φορές επανέλαβε για να αποτυπωθεί σαν κεντρικό μήνυμα ήταν ότι για κάθε τετραγωνικό μέτρο ορατής ανάπλασης επίγειου χώρου της πόλης, η αναγκαία παρέμβαση που το συνόδευε –χωρίς να φαίνεται- ήταν ασύγκριτα πολλαπλάσια. Γιατί αστική ανάπλαση σημαίνει ανάκτηση του ελεύθερου δημόσιου χώρου που καταπατιέται από την «ατομική ελευθερία» των δημοτών του και για να γίνει αυτό, η δουλειά είναι μεγάλη.

Έτσι λοιπόν, όταν ένας στενός, γερασμένος δρόμος, όπως π.χ. η Λώρη Μαργαρίτη, εντάσσεται στο πρόγραμμα αναπλάσεων του Δήμου Θεσσαλονίκης, δεν μπορεί να μην περιλαμβάνεται στις προτάσεις της επέμβασης ο τρόπος μετεγκατάστασης των 20 αυτοκινήτων που βρίσκονταν σταθμευμένα εκατέρωθεν των πεζοδρομίων της , ιδιοκτησίας των κατά γενική ομολογία χαμηλών οικονομικών δυνατοτήτων κατοίκων της. Η αδιαφορία στην απάντηση αυτών των προτεραιοτήτων, αντανακλά την αυθάδεια των νέων κατασκευών, που με τον τρόπο αυτό δεν προσφέρουν τίποτα στην ανάδειξη της λειτουργίας της πόλης, την οποία και επαγγέλλονται…

Η απουσία βαθύτερου προβληματισμού για την βελτίωση της εικόνας της πόλης, αποδεικνύεται και από την επόμενη παράμετρο των πληγών της Θεσσαλονίκης- την ένταξη των σημείων συλλογής των απορριμμάτων ανά περιοχή- ή πιο απλά, τι κάνουμε με τους αδέσποτους, ξεχειλισμένους, βρώμικους και μονίμως χάσκοντες κάδους των σκουπιδιών μας…

Η συζήτηση για τα απορρίμματα απασχόλησε επί μακρόν την πόλη, με υψηλούς τόνους , διεθνή προβολή και απίστευτη συμμετοχή. Αντί να προκύψει μια καινοτόμος απόφαση σε όλα τα επίπεδα, η κόπωση κάλυψε όλες τις ευκαιρίες με κατάληξη να αναλάβει η ΕΕΑΑ την υλοποίηση της ανακύκλωσης στο δήμο Θεσσαλονίκης, βγήκαν και δυό σποτάκια στην τηλεόραση και τελειώσαμε και με αυτό…

Δεν θα ξεχάσω ποτέ το τηλεφώνημα του Θανάση, Κυριακή πρωί κάπου κοντά στα περασμένα Χριστούγεννα -…» Και στο ΑΜΥΝΤΑΙΟ βλέπω βυθισμένους κάδους απορριμμάτων, βρε αδερφέ!!!..» Και η πιλοτική εφαρμογή της πεζοδρόμησης της Αγίας Σοφίας, κράτησε ως κόρην οφθαλμού τους πράσινους τενεκέδες της να πηγαινοέρχονται πίσω από τα πενιχρά ξύλινα περιθώρια των ζωνών πρασίνου, που αναπτύχθηκαν μέσα στην άσφαλτο, τη βαμμένη κόκκινη για τους πεζούς…

Ο τόπος προσφέρει πάντα την ένδειξη για τα ίχνη που πρέπει να ακολουθήσεις για να πετύχεις τη συμπόρευση. Κάθε δημόσιος χώρος στην αναβάθμισή του οφείλει να ανταποκριθεί στις ποιότητες που αναμένονται από αυτόν, σε σχέση με τη χρήση του και τον προορισμό του στον τόπο όπου εντάσσεται.

Μια μικρή αναφορά οφείλεται και για τα υλοποιούμενα θεματικά πάρκα της Νέας Παραλία, που αρχίζουν να εμφανίζουν σιγά-σιγά το μέγεθος τα επέμβασης που περικλείουν. Ένα καθοριστικό έργο ταυτότητας της Θεσσαλονίκης και ένας από τους ελάχιστους ανοιχτούς χώρους της πόλης μεταλλάσσεται ανησυχητικά σε μια αστική σύνθεση σημαντικά κατώτερη από τα στάνταρντ, που η ίδια, με την σημαντική συλλογή βραβείων που συγκέντρωσε, διαμόρφωσε.

Η διαίρεσή της σε «αστικά δωμάτια» που αποκόπτουν τη συνέχεια του ενιαίου μετώπου στην ακμή του νερού και οι σημαντικές επεμβάσεις στο υπάρχον πράσινο που έχουν συμβεί, σηματοδοτούν αρνητικό πρόσημο στα μέχρι τώρα τοπία που διαμορφώνονται.

Η περιβαλλοντική διαχείριση του υπαίθριου χώρου σε μια πόλη που στερείται σημαντικά το πράσινο έχει ιδιαίτερη σημασία. Με την ενεργειακή προσαρμογή των κατασκευών επιτυγχάνεται σε μεγάλο βαθμό ένας περιβαλλοντικός σχεδιασμός που είναι πλέον επιτακτικός . Στην περίπτωση των νέων πάρκων της Νέας Παραλίας, με την εμπειρία του πρώτου τμήματος που υλοποιήθηκε, θα έπρεπε να είχε ήδη οδηγηθεί στην ενεργειακή επικαιροποίηση των υλικών των επιστρώσεων, καθώς και στην προσπάθεια για προστασία του υπάρχοντος πρασίνου. Στην περιοχή του παλιού Κυβερνείου, σημερινού Λαογραφικού Μουσείου που υδροδοτείται υπόγεια από του παλιό ρέμμα του Κυβερνείου, υπήρχε μια ιδιάζουσα, ποικιλόμορφη και πυκνή υψηλή βλάστηση, η οποία εξαφανίσθηκε απολύτως από τη δημιουργούμενη πλατεία των Γλυπτών, με τους ψηλούς τοίχους κατά μήκος των πεζοδρομίων και το υπερβολικό χτίσιμο σε όλη την έκταση του χώρου. Όσο ολοκληρώνονται τα Δωμάτια, τόσο φτωχαίνει το πράσινο στην νέα παραλία, τόσο ορθώνονται τοίχοι ή λόφοι που αποκόπτουν την αμεσότητα της πόλης με τη θάλασσα και ανατρέπουν τη σχέση ζωής που είχε αναπτυχθεί για χρόνια στην πόλη.

Είναι μια παρέμβαση που είναι σχεδιασμένη από τη θάλασσα προς την πόλη και στρέφει την πλάτη της σε αυτή, γεγονός που έχει γίνει αντιληπτό από τους κατοίκους και συγκεντρώνει σωρευτικά τις αντιδράσεις τους. Πρόσφατα, ολοκληρώθηκε η τσιμεντόστρωση των διαδρόμων και στο πάρκο της Άνοιξης, που ήταν ένα από τα λίγα που διατηρούσε μια εξαιρετική επίστρωση από πατημένο λεπτόκοκκο χώμα, σπονδή στην εφαρμογή του καθαρού μοντέλου της οικιακής προσομοίωσης που υπηρετεί η πρόταση των Δωματίων.

Το θέμα των αναπλάσεων της ελληνικής πόλης με την ευρύτερη παιδευτική έννοια του όρου, είναι καταρχήν πολιτικό ζήτημα. Η ανοίκεια σημερινή της εικόνα έχει προβληματίσει σε μεγάλο βαθμό όλο και περισσότερες ομάδες πολιτών που ενδιαφέρονται για μια ουσιαστική αλλαγή και η ανάγκη ενός φιλικού προς το περιβάλλον σχεδιασμού έχει πλέον εγγραφεί αποφασιστικά στις συλλογικές προτεραιότητες. Η ανταπόκριση των υπευθύνων αναμένεται..

*Βιβιάννα Α. Μεταλληνού (Αρχιτέκτων Ιστορικός Περιβάλλοντος, Ιδρυτικό μέλος Δικτύου Κινήσεων Θεσσαλονίκης 2009, Αγ. Μηνά 18, 54624 Θεσσαλονίκη, e-mail: [email protected])

**Η φωτογραφία είναι του Κωνσταντίνου Τσακαλίδη της Stereosis