Η πολυκατοικία εναντίον της σύγχρονης εποχής

Μέσα στο καλοκαίρι του 2020 ξεκίνησα να διαβάζω ένα βιβλίο του διάσημου Αμερικανού ψυχολόγου Steven Pinker. Το όνομα του βιβλίου ήταν “Διαφωτισμός Τώρα” (Enlightenment now). Επρόκειτο για ένα δοκίμιο πάνω στα θετικά και τα αρνητικά χαρακτηριστικά της ζωής στην σύγχρονη εποχή.

Στην εισαγωγή του βιβλίου ο συγγραφέας μιλούσε για την εντροπία. Η εντροπία είναι ουσιαστικά ένας από τους τρεις θεμελιώδεις φυσικούς νόμους του σύμπαντος μας σύμφωνα με τον οποίο η ύλη έχει την τάση να αποσυντίθεται – ίσως θα λέγαμε να αποσυναρμολογείται ή να μεταβαίνει σε κατάσταση χάους ή καταστροφής. Με δεδομένο την ύπαρξη της εντροπίας στον κόσμο μας ο κύριος Pinker υποστήριζε ότι είναι απορίας άξιο και πάνω από όλα θαυμαστό πως ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει διαρκέσει τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να καταρρεύσει ολοσχερώς. Με λίγα λόγια έλεγε πως σαν είδος κάτι θα πρέπει να έχουμε κάνει σωστά τα τελευταία 5.000 χρόνια.

Το υπόλοιπο κομμάτι του βιβλίου ήταν ούτε λίγο ούτε πολύ φιλοσοφικά σχόλια πάνω σε έγκυρες στατιστικές οι οποίες έδειχναν ότι τις τελευταίες δεκαετίες, δηλαδή μετά από το τέλος του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, η ανθρώπινη ευτυχία, συλλογική ή προσωπική, έχει αυξηθεί κατακόρυφα σε όλες σχεδόν τις χώρες, η εγκληματικότητα και τα ποσοστά βίας έχουν μειωθεί δραματικά, οι απώλειες ανθρώπινων ζωών σε ένοπλες συγκρούσεις έχουν ελαχιστοποιηθεί, η δημοκρατία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο έχει επικρατήσει στα περισσότερα κράτη, τα δικαιώματα των ζώων κερδίζουν έδαφος καθημερινά, ο φονταμενταλισμός εξαφανίζεται και η ανεκτικότητα και η κατανόηση επεκτείνονται και τέλος ο χρηματικός αλλά και υλικός πλούτος κατά κεφαλήν έχει εκτοξευθεί παγκοσμίως σε σχέση με τα δεδομένα και τις συνθήκες ζωής του παρελθόντος.

Σε κάποιο σημείο ο συγγραφέας έθιγε το θέμα της κλιματικής αλλαγής και η άποψη που διατύπωνε ήταν ότι αν και πρόκειται για ένα τεράστιο και σημαντικό πρόβλημα που αφορά ολόκληρο τον πλανήτη, στην πραγματικότητα γίνονται όλο και περισσότερες προσπάθειες σε διεθνές και τοπικό επίπεδο προκειμένου η φύση και το οικοσύστημα μας να ανακάμψει και παράλληλα να προκύψει ένας βιώσιμος τρόπος ζωής, παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας και ύλης για τον πλανήτη.

Εν συντομία, ο Steven Pinker ήθελε να περάσει το μήνυμα πως σαν άνθρωποι έχουμε κάνει αξιοσημείωτη πρόοδο μέσα στις τελευταίες δεκαετίες. Ο μοντερνισμός, σαν τρόπος ζωής, και η σύγχρονη νοοτροπία έχουν αποφέρει θεαματικά αποτελέσματα ως προς τη βελτίωση της ανθρώπινης κοινωνίας και όλοι μας οφείλουμε να αναγνωρίσουμε αυτό το γεγονός.

Και κάπου εδώ θα στραφώ στην αρχιτεκτονική και την ελληνική πραγματικότητα. Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες, σαν λαός, είναι σαφές ότι ανήκουν στους πλέον αναχρονιστικούς, οπισθοδρομικούς, εθνικιστικούς και μισαλλόδοξους ανθρώπους μέσα στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Κατά την ταπεινή μου άποψη η αρχιτεκτονική στη χώρα μας παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στο φαινόμενο αυτό. Πιο συγκεκριμένα, οι ελληνικές πόλεις χαρακτηρίζονται από την ελληνική Μοντέρνα ανώνυμη αρχιτεκτονική της πολυκατοικίας η οποία κατά γενική ομολογία προκαλεί άσχημα συναισθήματα στην πλειοψηφία των πολιτών.

Αυτά τα άσχημα συναισθήματα που δημιουργούνται στον εσωτερικό κόσμο των ανθρώπων των ελληνικών πόλεων μεταφράζονται υποσυνείδητα σε μια απέχθεια για τη Μοντέρνα αρχιτεκτονική και κατά επέκταση για τη σύγχρονη εποχή. Οι άνθρωποι υιοθετούν αφηγήματα σύμφωνα με τα οποία ο μοντερνισμός έφερε την κατάντια, την παρακμή, την αλητεία, την αναρχία και την μιζέρια στην κοινωνία ενώ στα παλιά χρόνια οι πρόγονοι μας ζούσαν μια απλή και γοητευτική ζωή. Και πως άλλωστε να πει κανείς το αντίθετο όταν όλες σχεδόν οι εικόνες που δέχονται τα μάτια μας από τα αστικά κέντρα μας προκαλούν απογοήτευση και αισθητική φτώχεια.

Για εμένα είναι σαφές ότι η Ελλάδα χρειάζεται μια συμβολική αρχιτεκτονική αναγέννηση και παράλληλα η πολυκατοικία είναι ανάγκη να περάσει σε ένα επόμενο στάδιο όπου το αφήγημα που μεταδίδει η εμφάνιση της θα μεταποιηθεί.