Υπάρχει διέξοδος από το νεοφιλελεύθερο αδιέξοδο στην Ευρώπη;

του Γρηγόρη Ζαρωτιάδη

Στο διήμερο 28-29 Νοεμβρίου 2013 συμμετείχα σε συνέδριο με θέμα «Το μέλλον της Ευρωζώνης: από την κρίση στη σταθεροποίηση, μεταρρυθμίσεις και ανάπτυξη;» που διοργανώθηκε στο Μπρνο, δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Τσεχίας και άτυπη πρωτεύουσα της Μοραβίας.

Μέσα από μια ανοικτή συζήτηση και θαρραλέα αντιπαράθεση μεταξύ νεοκλασικών και ετερόδοξων, μεταξύ υποστηρικτών του κοινού νομίσματος και ευρώ-σκεπτικιστών, θα μπορούσε κανείς να βγάλει το εξής συνολικό συμπέρασμα: δεν υπάρχουν μονόδρομοι! Εν τέλει η συζήτηση περιστράφηκε γύρω από το τελευταίο στοιχείο του τίτλου… το ερωτηματικό.

Τα κοινωνικοοικονομικά ερωτήματα δεν επιδέχονται μονοσήμαντες απαντήσεις, παρά εναλλακτικές, ανάλογα με το βαθμό εξυπηρέτησης και / ή επιβάρυνσης συγκρουόμενων κοινωνικοοικονομικών συμφερόντων. Ο βίαιος περιορισμός τους σε έναν ευνουχιστικό ψευδοαντικειμενισμό, σε μια υποτιθέμενα αναντίρρητα ορθή, τεχνοκρατική απάντηση, αδικεί, αν μη τι άλλο, την πραγματικότητα και τη στοιχειώδη νοημοσύνη μας.

Κατά τη συζήτηση σε συνέχεια της εισήγησής μου με τίτλο «Υπάρχει διέξοδος από το νεοφιλελεύθερο αδιέξοδο στην Ευρώπη;», συνάδελφος κατέφυγε στην τελική επίκληση της συντηρητικής επιχειρηματολογίας, αγαπημένη επωδό της ντόπιας κυβερνητικής προπαγάνδας: «… και πού θα βρείτε τα λεφτά;» Μάλιστα διατύπωσε το ερώτημά του με όρους παγκόσμιων συνθηκών: κανένα από τα διεθνή, χρηματοπιστωτικά κεφάλαια δεν θα επενδύσει σε ένα εναλλακτικό πρόγραμμα παραγωγικής ανασυγκρότησης, κοινωνικά και περιβαλλοντικά ισόρροπης ανάπτυξης της Ελλάδας.

Πριν προλάβω να απαντήσω ως όφειλα, έτερος συνάδελφος αντερώτησε στον προηγούμενο: «… μα γιατί, επενδύει κανείς σήμερα; Υπάρχει ρεύμα προσέλκυσης παραγωγικών επενδύσεων στην Ελλάδα σήμερα;…»

Από την πλευρά μου αρκέστηκα στο να συμπληρώσω τα εξής: καταρχήν το «χρήμα» είναι το μέσο συναλλαγής και όχι συντελεστής παραγωγής! Βεβαίως, όσο λιγότερο αυτάρκης είναι μια περιοχή, τόσο μεγαλύτερη ανάγκη έχει των διεθνώς αναγνωρισμένων μέσων συναλλαγής για να ανα-στήσει την παραγωγή της, για να «εισάγει» μέσα παραγωγής και λειτουργικά μέσα (ενέργεια, πρώτες ύλες, ενδιάμεσα προϊόντα). Η Ελλάδα δεν είναι όμως ούτε η μόνη, ούτε η λιγότερο αυτάρκης περιοχή του κόσμου. Ούτε βεβαίως πρόκειται για την παγκόσμια πρωτοτυπία μιας περιοχής που να βρίσκεται στα πρόθυρα ολοκληρωτικής κοινωνικοοικονομικής κρίσης. Το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει αντιμετωπίσει τέτοιες καταστάσεις ποικιλοτρόπως στο άμεσο και στο μακρινό παρελθόν. Αυτά που χρειάζονται είναι εγγυήσεις και προοπτικές που να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Ουσιαστικές εγγυήσεις και πραγματικές προοπτικές μπορεί  να παραθέσει μόνο μια κυβέρνηση που υλοποιεί ένα δημοκρατικά νομιμοποιημένο, κοινωνικά και ιστορικά δικαιωμένο, αναπτυξιακό πρόγραμμα. Όσο δύσκολο ή φιλόδοξο και αν είναι, αρκεί να το «υιοθετήσει» η κοινωνία.

Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος του συντονισμένου «lock-out» από πλευράς του διεθνώς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Ας μην ξεχνάμε βεβαίως ότι δεν υπηρετεί το κεφάλαιο το νεοφιλελευθερισμό, αλλά το αντίθετο… Για αυτό ακριβώς υπάρχει και ο πολύ πιο πιθανός κίνδυνος της συνολικής αποστροφής του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου από μια χώρα που βρίσκεται σε κοινωνική και πολιτική κατάρρευση, απόρροια των νεοφιλελεύθερων εμμονών. Όποια από τις δύο εκδοχές και αν προκύψουν δεν θα διαρκέσουν επ’ άπειρον, για τον απλούστατο λόγο ότι όσο δύσκολο είναι για μια κοινωνία να αναπτυχθεί χωρίς διεθνές συνάλλαγμα, άλλο τόσο αδύνατο είναι για το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο να διατηρηθεί αν δεν επενδυθεί. Εκείνο που έχει σημασία λοιπόν είναι ποιος και πως είναι κύριος της κατάστασης, για λόγους κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και για λόγους οικονομικής βιωσιμότητας. Εν τέλει, όσο μου επιτρέπουν οι γνώσεις μου, ποτέ ο αστικός φιλελευθερισμός δεν πρόταξε συνολικά και απόλυτα την χρηματοπιστωτική κερδοσκοπία μπροστά από την πολιτική επιλογή… Αυτό είναι μάλλον η θλιβερή συμβολή του νεοφιλελευθερισμού!

Τα συμπεράσματα του καθενός… Όμως, δεν μπορούμε παρά να συνομολογήσουμε ότι το ερώτημα ξανανοίγει. Και αυτή, δίχως καμία διάθεση ειρωνείας, ήταν η μεγαλύτερη συνεισφορά του εν λόγω συνεδρίου.