Η κρίση της ενημέρωσης την περίοδο του ιού

Πώς η κουβέντα καφενείου αντικαθιστά τον επιστημονικό λόγο

Λέξεις: Αλεσσάντρο Παναγιώτης Νεράντζης

Ο COVID 19 κυριαρχεί στις ειδήσεις καθημερινά. Ανθρώπινες ζωές και δουλειές χάνονται, η παγκόσμια οικονομία κινδυνεύει να καταρρεύσει, ατομικές ελευθερίες και δικαιώματα περιορίζονται. Σε αυτήν την παγκόσμια υγειονομική δημόσια κρίση, στην εποχή της μετα-αλήθειας, είναι ξεκάθαρη η ανάγκη για μια αξιόπιστη ενημέρωση.

Για μια ενημέρωση, που θα προέρχεται από πηγές της επιστημονικής κοινότητας, από γιατρούς και ερευνητές, που αυτές τις μέρες αγωνίζονται για το κοινό καλό, που μας τείνουν χέρι βοήθειας για την ομαλή έξοδο από την κρίση. Η Επιστήμη πρέπει να έχει κοινωνικό δημόσιο χαρακτήρα και στο επίκεντρο της τον Άνθρωπο.

Ο κόσμος έχει ερωτήματα, ανησυχεί και η αβεβαιότητα αυξάνει την ανάγκη για απαντήσεις. Ενώ, όμως, πολλές φορές οι απαντήσεις είναι πολύπλοκες και μη κατηγορηματικές, διαπιστώνουμε μια αλματώδη αύξηση θεωριών συνομωσίας και εύκολων λύσεων, μιας «κακής» πληροφόρησης, που δεν είναι τόσο απογοητευτική, όσο επικίνδυνη.

Από πού προέρχεται η πληροφόρηση μας και ποια είναι τα κίνητρα της κάθε πηγής; Μόνον η εξουσία, πολιτική και δικτυακή, φταίει για την κακή πληροφόρηση, ή και ο κάθε πολίτης έχει μερίδιο ευθύνης;

Εδώ και πάλι η Ιστορία επαναλαμβάνεται με μακάβριο τρόπο. Ενώ το μέλλον φαίνεται αβέβαιο, θα περίμενε κανείς ότι κατά την διάρκεια μιας από τις μεγαλύτερες και πλέον αναμενόμενες παγκόσμιες κρίσεις, θα υπήρχε μια συντονισμένη προσπάθεια για την αντιμετώπιση των προβλημάτων στο πεδίο της ενημέρωσης. Αυτό, όμως, που παρατηρούμε είναι ότι η επίσημη πληροφόρηση για τον κορονοϊό διαφέρει από χώρα σε χώρα. Από την αναγκαιότητα χρήσης της μάσκας και των τεστ μέχρι τον χρονοδιάγραμμα για την άρση των περιοριστικών μέτρων. Κι αυτό όχι γιατί οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει σε κάποια συμπεράσματα, αλλά για λόγους πολιτικούς.

Όπως σε κάθε κρίση, οι μάσκες πέφτουν. Άτομα, κυβερνήσεις και οργανισμοί δείχνουν το πραγματικό τους πρόσωπο. Από την μια υπάρχουν αυτοί που η δράση τους διακατέχεται από τις αξίες της αλληλεγγύης, προτάσσοντας την ανάγκη να ληφθούν μέτρα με βάση επιστημονικά πορίσματα, να προστατευτούν οι άνθρωποι, να θωρακιστούν τα δημόσια συστήματα υγείας, ακόμη και να υπάρξει μια ριζική αλλαγή της οικονομίας προς την Πράσινη Ενέργεια και την αειφόρο ανάπτυξη, σε πρακτικές, δηλαδή, που θα δώσουν λύσεις στα καίρια πιθανά μελλοντικά προβλήματα τις ανθρωπότητας. Και από την άλλη, υπάρχουν εκείνοι, που βλέπουν σε αυτή την κρίση μια ευκαιρία για να κερδοσκοπήσουν, να ψηφοθηρήσουν, να επιβάλλουν αυταρχικά μέτρα, να διασπείρουν ρατσιστικές ιδέες ή απλώς να παραπληροφορήσουν. Και είναι οι απόψεις αυτών των τελευταίων, που τείνουν να κυριαρχήσουν ιδιαίτερα σε ορισμένες χώρες, ενώ συζητούνται σε πολλές άλλες.

Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πλέον σχηματίσει μια εικόνα για τον κορωνοϊό και εκφράζουν απόψεις βασισμένοι στα λόγια καιροσκόπων πολιτικών, δημοσιογράφων του copy/paste, κάποιου προσωποποιημένου αλγόριθμου στο YouTube, ή της γειτόνισσας, που κάτι άκουσε. «Bullshit became the norm» ακούω από την άλλη άκρη της γραμμής την αμερικανίδα φίλη μου, που ζει στην Καλιφόρνια, αναφερόμενη στις… ανοησίες που ακούγονται από τα εθνικά ΜΜΕ των ΗΠΑ και τις καταστροφικές πολιτικές της κυβέρνησης Trump.

Ενδεικτικό είναι το γκάλοπ των οργανισμών Nights Foundation/Gallup. Σε πρόσφατη έρευνα το 57% των Αμερικανών που επιλέγουν συντηρητικά ειδησεογραφικά Mέσα πιστεύουν ότι o COVID-19 δεν είναι πιο θανατηφόρος από την εποχιακή γρίπη.

Τα νούμερα δεν ξαφνιάζουν όταν ο ίδιος ο Πρόεδρος των ΗΠΑ υπονόμευσε επανειλημμένα την απειλή του ιού.

Σύμφωνα με τον Trump «η θεραπεία δεν μπορεί να είναι χειρότερη από την ασθένεια», υποδηλώνοντας ότι ο θάνατος δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων δεν μπορεί να είναι ο παράγοντας που θα σταματήσει τους ρυθμούς της αμερικανικής οικονομίας.

Είναι γνωστό ότι ο Trump έχει εξαιρετικές φιλικές σχέσεις με ακροδεξιούς opinion makers και ραδιοφωνικούς παραγωγούς. Tα πάνελ των FOX NEWS  και ο δημοφιλής παρουσιαστής Rush Limbaugh, ο αυτοαποκαλούμενος Doctor of Democracy,  έχουν δημιουργήσει φανταστικούς εχθρούς με σκανδαλοθηρικά πρότυπα.

Τα προγράμματα αυτά απευθύνονται κατεξοχήν στο ακροατήριο των υποστηρικτών του Trump.

Ο πολιτικός λόγος εκφέρεται με όρους κουβέντας καφενείου. Και ακούγονται πάμπολλες θεωρίες συνομωσίας, μια από τις οποίες, που στάλθηκε σε εκατομμύρια χρήστες του Facebook, ισχυρίζεται ότι ο ιός εξαπλώθηκε λόγο του νέου δικτύου 5G.

Παρόμοια fake news, που κυκλοφορούν, μέσω των social media και στην Ελλάδα, είναι ενδεικτικά της εγκληματικής παραπληροφόρησης του κοινού, που απώτερο σκοπό έχουν την πολιτική πόλωση, την υποβάθμιση των δημοκρατικών αξίων και τελικά την ενίσχυση λαϊκίστικων, νεοφιλελεύθερων πολιτικών.

Η αλήθεια πολλές φορές δεν είναι μονοσήμαντη και πολλοί από εμάς συνειδητά ή όχι επιλέγουμε να ζούμε σε ζωντανή μετάδοση στο Truman Show. Μένει να επιβεβαιωθεί αν είμαστε αυτοί που ζούμε μπροστά ή πίσω από τις κάμερες.