Μυαλά και κάγκελα

του Βαγγέλη Δόνιου

Το μυαλό λειτουργεί με πολλούς τρόπους, για διάφορους σκοπούς και με ποικίλα αποτελέσματα. Οι δυνατότητές του είναι πολύ περισσότερες από αυτές που μπορούμε να διαχειριστούμε, εμείς οι ιδιοκτήτες αυτών των μαραφετιών του οργανισμού μας, ο καθένας για τον εαυτό του. Ωστόσο, ο βαθμός στον οποίο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το μυαλό μας είναι τέτοιος, που αρκεί για να καταφέρουμε τόσα πράγματα, όσα δε θα μπορούσαμε σχεδόν ούτε να φανταστούμε. Αρκεί να το ξέρουμε βέβαια…

Το βασικό είναι να χρησιμοποιούμε τον εγκέφαλό μας εμείς οι ίδιοι, και όχι κάποιος τρίτος. Όταν κάποιος άλλος φτάνει στο σημείο να θέλει να χρησιμοποιήσει το δικό μας μυαλό, αυτό μπορεί να σημαίνει τρία πράγματα: ότι ξέρει να χρησιμοποιεί πολύ καλά το δικό του, ότι δεν έχει καλό(τουλάχιστον για εμάς) σκοπό, και ότι θέλει και προσπαθεί να διατηρήσει την διαφορά της δυνατότητας χρήσης του μυαλού εις βάρος μας και προς όφελός του.

Η ίδια η λέξη άνθρωπος, σε όλες τις γλώσσες του κόσμου έχει τις ρίζες της στην υποτιθέμενη προέλευση μας, δηλαδή το χώμα. Η ελληνική γλώσσα είναι ίσως η μόνη στην οποία η λέξη αυτή έχει τις ρίζες της στον προορισμό μας. «‘Ανω θρώσκω» σημαίνει «κοιτάω ψηλά», και άνθρωπος είναι αυτός που κοιτάει ψηλά, κοιτάει μπροστά, προσπαθεί συνεχώς να εξελίσσεται. Είναι τραγικό το πόσο έχουμε παρεκκλίνει από κάθε διάθεση για εξέλιξη, και αγκαλιάζουμε όλο και περισσότερο την φιλοσοφία του βολέματος και του ελαμωρετώρα.

Επικίνδυνα πολλοί άνθρωποι, επιδιώκουν να τρυπώσουν σε κάποια θέση που θα τους εξασφαλίσει έναν σίγουρο μισθό, ένα σίγουρο ωράριο, μία σίγουρη δουλειά, μία σίγουρη καρέκλα,  και όλοι κυνηγούν το στάνταρ. Το πρόβλημα είναι πως όταν κυνηγάς το στάνταρ, γίνεσαι αργά ή γρήγορα και εσύ στάνταρ. Μηδενίζεις κάθε ευκαιρία να αλλάξεις, νεκρώνεις όλα τα στοιχεία του εαυτού σου που θα μπορούσαν να σε κάνουν κάθε μέρα και καλύτερο, και αρχίζεις να θυσιάζεις τα πάντα προκειμένου να κερδίσεις την πολυπόθητη σταθερότητα, χωρίς να καταλαβαίνεις πως είναι μεταμφιεσμένη στασιμότητα. Πίσω από αυτή την μεταμφίεση κρύβεται ο τρίτος, που με την ίδια ευκολία και απάθεια που πατάμε εμείς τα πλήκτρα του τηλεκοντρόλ για να κάνουμε ζάπινγκ, εκείνος τηλεκατευθύνει το μυαλό μας. Και το χειρότερο είναι πως εμείς οι ίδιοι του παραχωρούμε αυτό το δικαίωμα.

Ο απαίδευτος νους είναι χωράφι που το καλλιεργεί ο κάθε επιτήδειος, και θερίζει αυτά που εμείς δεν μάθαμε να σπέρνουμε, αφήνοντας μας απλά να σέρνουμε το άροτρο. Κανείς δεν μας ψεκάζει βλακεία με αεροπλάνα και ελικόπτερα, όλα γίνονται με πιο απλό και ύπουλο τρόπο. Στερώντας μας το ελιξίριο της γνώσης, που ποτέ δεν ήταν και δεν πρόκειται να γίνει κρυφό από κανέναν. Αυτό το ελιξίριο λέγεται παιδεία, και είναι κάτι πολύ πιο απλό από ότι νομίζουν οι περισσότεροι. Παιδεία είναι αυτό που μένει, όταν ξεχάσεις όσα έμαθες στο σχολείο. Η κριτική σκέψη και η άρνηση αποδοχής του οτιδήποτε μας σερβίρει ο καθένας ίσως να μην είναι τελικά και τόσο δύσκολο πράγμα, για να τα δούμε αρκεί να κοιτάξουμε γύρω μας. Σε όλους εκείνους που τα παίρνουν στο κρανίο όταν ακούνε για άρθρα 16 η 136, όταν βλέπουν βλακείες στην τηλεόραση, όταν διαβάζουν βιβλία διαστρεβλωμένης ιστορίας, όταν ακούνε για δικτάτορες που είπαν κάποιο όχι, όταν ζουν πολέμους που υποτίθεται πως γίνονται στο όνομα της ειρήνης.

Όλοι μπορούμε να αλλάξουμε. Το ζήτημα είναι κατά πόσο είμαστε διατεθειμένοι να το κάνουμε. Στο κάτω κάτω της γραφής, ο πρώτος και ο τελευταίος που μας κρίνει, είναι πάντα ο ίδιος μας ο εαυτός, και τουλάχιστον σ’ αυτόν δεν πρέπει να λέμε ψέματα. Όταν ξέρουμε ότι μπορούμε να κάνουμε κάτι, οφείλουμε τουλάχιστον να προσπαθήσουμε, και αν διστάσουμε και πιστέψουμε πως δεν θα τα καταφέρουμε, αρκεί να σκεφτούμε ανθρώπους όπως ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ο Τόμας Έντισον, ο Σάιξπηρ, ο Στήβεν Χώκινγκ, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, ο Ιούλιος Βέρν και τόσοι άλλοι, με τους οποίους έχουμε ένα κοινό στοιχείο: Έχουμε στην διάθεσή μας και εμείς 24 ώρες κάθε μέρα.