Μπροστά στο επόμενο τσουνάμι

Λέξεις: Αχιλλέας Χεκίμογλου

Το φθινόπωρο του 2008, όταν έσκασε η Lehman Brothers που πυροδότησε τη μεγάλη κρίση των στεγαστικών δανείων, ήμουν νέος ρεπόρτερ στο Βήμα, υπηρετώντας το κοινωνικό ρεπορτάζ (“ελεύθερο” στην δημοσιογραφική αργκό). Ωστόσο, επειδή μεγάλωσα σε σπίτι οικονομολόγων και δούλευα και από πιτσιρικάς, πάντα το ένα μου μάτι κοιτούσε την οικονομία και τις επιχειρήσεις.

Αρκετοί τότε θεωρούσαν ότι η Lehman ήταν μακριά μας. Η αίσθηση που είχα, όμως, ήταν ότι θα μας επηρεάζε και με το παραπάνω. Όμως, πολλοί δεν ήθελαν να το ακούν. Έτσι, αξιοποίησα τη μέθοδο του μακαρίτη του παππού μου.

Επειδή ο παππούς ήταν στην αντίσταση με την ΟΠΛΑ, φακελωθηκε ως κομμουνιστής (χωρίς φυσικά να είναι), με αποτέλεσμα, όταν άνοιξε το δικηγορικό του γραφείο στη Θεσσαλονίκη, να υπάρχει άνθρωπος της ασφάλειας στο θυρωρείο που έδιωχνε τους πιθανούς πελάτες – τότε που η Ελλάς μεγαλουργούσε. Και για να ζήσει, πήγαινε στα χωριά και μάζευε εκεί υποθέσεις, που ειρωνικά μια μέρα συνέβαλαν στο να μην χρειάζεται να πανικοβάλλεται για το αύριο.

Έτσι και εγώ, πήγα στα “χωριά”: Εργατικά κέντρα και επιμελητήρια στην Περιφέρεια, μακριά από τα μάτια της Αθήνας και των συστημικών ΜΜΕ, με τα οποία ελάχιστοι ασχολούντο. Και η έκπληξη ήταν ότι το ένστικτο μου επιβεβαιώθηκε.

ΑΜΕΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

Το πλήγμα που είχε δεχθεί η διατραπεζική αγορά λόγω της Lehman, έσκασε πρώτα πάνω σε μικρές και μεσαίες παραγωγικές επιχειρήσεις μεταποίησης και βιομηχανίας στην περιφέρεια, καθώς κόπηκαν μαχαίρι οι πιστώσεις, ακρίβυνε το χρήμα και βγήκαν στην επιφάνεια επιπόλαια ανοίγματα και υποχρεώσεις.

Γούνα, μέταλλο, δομικά υλικά, σωλήνες, γάλατα, κλωστικά, βαμβάκι, εκκοκκιστήρια, ζωοτροφές, τρόφιμα και άλλα σε Θράκη, Μακεδονία, Ήπειρο, Θεσσαλία, Κρήτη και Πελοπόννησο άρχισαν να εισέρχονται σε έναν κύκλο της φθοράς που μεταφραστηκε σε απολύσεις, εκ περιτροπής εργασία, διαθεσιμότητες και στο τέλος “λουκέτα” και μη εξυπηρετούμενες υποχρεώσεις. Τα συστατικά της μετέπειτα καταστροφής ήταν ήδη εκεί, μερικές εβδομάδες προτού ο μακαρίτης ο Σημίτης αποκαλύψει ότι η λύση του ΔΝΤ συζητείτο για την Ελλάδα, όπως και τελικώς έγινε.

Η προειδοποίηση του Σημίτη ήρθε 12 μέρες μετά την δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου (τη συνέχεια της οποίας επίσης κάλυπτα τότε επί περίπου 3 εβδομάδες καθημερινά στους δρόμους), η οποία πυροδότησε έναν σκληρό Δεκέμβρη γεμάτο από διαμαρτυρίες, επεισόδια, βία και αρκετά πλιάτσικα. Κάποια στιγμή στις αρχές του 2009, μιλώντας με εκπαιδευτικούς, διασταύρωσα την πληροφορία που είχα ότι παιδιά από τη Δυτική Αττική, που είχαν συμμετάσχει στα σκηνικά εκείνων των ημερών, είχαν γονείς που είχαν πρόσφατα χάσει τις δουλειές τους στη βιομηχανία και τη μεταποίηση – στον Ασπρόπυργο, τη Μαγούλα, την Ελευσίνα και τα Μέγαρα -, σε συνέχεια των αναταράξεων που είχε φέρει η Lehman.

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΗΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ

Είχε προηγηθεί μία περίοδος (2003-2009) που χαρακτηρίστηκε από έκρηξη της πιστωτικής επέκτασης σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα (μόνο μεταξύ 2004-2009 “σήκωσαν” μαζί δάνεια, ύψους μισού τρισ. ευρώ), αλλά και από μεταρρυθμιστική ατολμία, την οποία βρήκαμε στη συνέχεια μπροστά μας, όταν κλήθηκαμε να συνδυάσουμε λιτότητα και διαρθρωτικές αλλαγές, φυσικά με αποτυχία.

Γιατί είναι ένας συνδυασμός, που δεν “βγαίνει” σε συνθήκες δυτικής Δημοκρατίας και πιστεύω ότι θα είναι και ο λόγος που ο πρόεδρος Τραμπ μπορεί να αποτύχει σε αυτό που πάει να κάνει. Ο συνδυασμός λιτότητας και μεταρρυθμίσεων “βγαίνει” μόνο σε συνθήκες κοινωνικών ερειπίων, όπως έγινε στον μετακομμουνιστικο κόσμο ή στην Ελλάδα του 1922-1940, με τα κινήματα, τα αντικινηματα, το ιδιώνυμο, τη στάση πληρωμών και τις δικτατορίες.

Η άποψη ότι, λόγω των μικρών της μεγεθών και της εσωστρέφειας της οικονομίας της, η Ελλάδα είναι έξω που τον κύκλο του κινδύνου είναι μυωπικός και βλακωδης. Σας το λέω εγώ που πέρα από μύωψ, είχα υπογράψει τότε μια παρόμοια μπούρδα για την οποία μετανιώνω σε όλη μου τη ζωή.

ΤΟ ΒΑΤΡΑΧΙ ΚΑΙ ΤΑ ΒΟΥΒΑΛΙΑ

Η Ελλάδα είναι ένα ταλαιπωρημένο βατράχι σε μια λίμνη με βουβάλια, το μεγαλύτερο εκ των οποίων αποφάσισε να συντρίψει τους συναλλακτικούς κανόνες του οικοσυστήματος. Είναι παιδαριώδες να πιστεύει κανείς ότι το βατράχι θα την βγάλει καθαρή, εάν τα μεγάλα βουβάλια πληγούν ή εάν σκοτωθούν μεταξύ τους, διότι αυτά αγοράζουν τις υπηρεσίες μας και τα λίγα προϊόντα που βγάζουμε.

Άρα μην έχετε αυταπάτες: Η Ελλάδα τα πήγε σχετικά καλά με βάση τα έως 1/4/2025 δεδομένα και αυτό αναγνωρίστηκε πολλαπλώς και δη από την επενδυτική βαθμίδα, που μας έδωσε έως και η Moody’s (το 2010 είχε καεί στον χυλό κι έκτοτε φυσούσε και το γιαούρτι). Από 2/4/2025 και μετά, όμως, ξημερώνει ένας νέος οικονομικός κόσμος που ακόμη και οι εμπειρότεροι αναλυτές, αλλά και οι μελετητές της οικονομικής ιστορίας παλεύουν να αναγνωρίσουν τα μοτίβα του. Κανείς δεν ξέρει τι θα γίνει – μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν.

Μπήκαμε στην εποχή της αποπαγκοσμιοποίησης που φιλοδοξεί να αναστρέψει πεπραγμένα δεκαετιών: Ανοιχτές αγορές, δασμολογικό αφοπλισμό, παγκόσμιες αλυσίδες μεταφοράς και αξίας. Σημειωτέον ότι είμαστε ναυτικό έθνος και η φωνή μας ακούγεται χάρη στον εφοπλισμό και τα παγκόσμια δίκτυα μεταφορών και εμπορίου που έχουν δημιουργήσει οι εφοπλιστικοι οίκοι ανά τον πλανήτη.

Εδώ και καιρό σημειώνω ότι η κλεψύδρα μας αδειάζει. Ακόμη τρέχουμε πάνω σε ευνοϊκές δυναμικές του παρελθόντος και οφείλουμε να αξιοποιήσουμε την ευκαιρία για να κάνουμε επιτέλους τα άλματά μας. Εκεί είναι οι εκθέσεις και οι προτάσεις που συσσωρεύονται στα συρτάρια εδώ και 15 χρόνια – με τελευταία του Πισσαριδη. Είναι ώρα για τις μεγάλες αλλαγές που θα βοηθήσουν την οικονομία μας να πάει μπροστά και να εξελιχθεί. Το παράθυρο ευκαιρίας δεν θα διαρκέσει για πολύ. Και οι μεγάλοι της Ευρώπης, που είναι οι πιστωτές, οι πελάτες και οι χρηματοδότες μας, δεν περνάνε καλές μέρες.

Άρα, η απάντηση για το ελληνικό βατράχι είναι να πατήσει γερά στα πόδια του και να κάνει άλματα για να καλύψει το κενό μιας 20ετους περιπέτειας. Όσα χρόνια, δηλαδή, έλεγε τις προάλλες ο Γιάννης Στουρνάρας ότι θα χρειαστούμε για τη σύγκλιση με την Ευρώπη, η οποία ξεκίνησε πριν από 30 χρόνια- μισό αιώνα δηλαδή συνολικά (η ζωή, παιδιά, ξεκινά μετά τα 60!)

ΑΛΛΑΖΟΥΝ ΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ

Πιθανότατα, οι νεότερες γενιές που έμαθαν σε ανοιχτούς κόσμους με ανοιχτές αγορές, να υποστούν σοκ από τα όσα έρχονται. Αλλά σε κάποιον βαθμό, ίσως τελικά ο παγκοσμιοποιημένος κόσμος να ήταν, με ιστορικούς όρους, παρένθεση.

Για παράδειγμα, η Ελλάδα ως χώρα ανέκαθεν ελλειμματική στο εμπορικό ισοζύγιο, είχε αναπτύξει μετά την μεγάλη κρίση του Μεσοπολέμου τον μηχανισμό του clearing στις διμερείς εμπορικές σχέσεις ώστε το ισοζύγιο να είναι πλεονασματικό ή ουδέτερο, εξαντλώντας την εφευρετικότητά της (π.χ. ανταλλάσσοντας τόνους καπνού, σταφίδας, κρασιού ή ροδάκινου με βιομηχανικό εξοπλισμό) και τον κατήργησε όταν μπήκαμε στην ΕΟΚ.

Ενώ, μεταπολεμικά, τον δασμολογικό αφοπλισμό με την Ευρώπη τον παζαρεύαμε για πολλά χρόνια εν όψει της εισόδου μας (και ως προϋπόθεση για την ενταξή μας) στην κοινή αγορά. Και σχετικά πρόσφατα ζήσαμε τα capital controls που έβγαλαν το λάδι των επιχειρήσεων στις εξαγωγές “συναλλάγματος” ως προϋπόθεση για την εξισορρόπηση ενός εκ των διδύμων ελλειμμάτων – το δεύτερο το πήρε επ’ ώμου ο φορολογούμενος και ο καταναλωτής.

Σήμερα ανήκουμε στο μεγαλύτερο εμπορικό μπλοκ του πλανήτη και αυτό μας φέρνει σε καλύτερη διαπραγματευτική θέση. Θα μπορούσαμε να ήμασταν μόνοι μας σε όλο αυτό – και θα ήμασταν εάν γινόταν η αυτοκτονία του 2015, όπως συμβαίνει σήμερα με τους παλιούς ιστορικούς μας συμμάχους με την αυτοκτονία του Brexit.

Η ΑΜΕΡΙΚΗ ΖΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΤΗΣ

Ο πρόεδρος Τραμπ επιβάλλει δασμούς για πολλούς λόγους: – Κατ’ αρχήν για να παζαρέψει καλύτερους όρους με τους εταίρους που έχουν πλεονάσματα από το εμπόριο με τις ΗΠΑ. – Προφανώς, επιδιώκει να τονώσει τον πληθωρισμό, ο οποίος αν και αφαιρεί εισόδημα από τους εργαζομένους, “φουσκώνει” το ΑΕΠ, βελτιώνει τους δείκτες του χρέους και ελλείμματος και “γεννά” φορολογικά έσοδα. – Επίσης, με το χρηματιστήριο να καταρρέει, βελτιώνει το κόστος εξυπηρέτησης του χρέους γιατί τα επενδυτικά κεφάλαια σπεύδουν στα ομόλογα και μειώνονται οι τόκοι. – Επιπλέον, επιδιώκει επιπρόσθετα φορολογικά έσοδα για να καλύψει τα ελλείμματα μέσω των δασμών. – Ενώ είναι σαφές ότι μία υποτίμηση του δολαρίου, που δεν είναι διόλου απίθανο να έρθει, θα έχει παγκόσμιες επιπτώσεις λόγω του διεθνούς ρόλου του.

Όπως μου έλεγε και ένας φίλος που εργάζεται σε Αμερικανικό Fund, “η Αμερική ζει πλέον με την πιστωτική της κάρτα”. Άρα, δημιουργώντας ένα χάος γύρω του, εξάγει σε μεγάλο βαθμό το κόστος σωτηρίας της αμερικανικής οικονομίας.

Γιατί οι ΗΠΑ είναι μία σημαντικά χρεωμένη χώρα με πολύ μεγάλο έλλειμμα στον προϋπολογισμό, που είναι στο “κόκκινο”. Οι ΗΠΑ είναι μια πολύ μεγάλη Ελλάδα του 2008-2009. Και ο πρόεδρος Τραμπ εφαρμόζει δόγμα Frank Underwood (House of Cards): “We don’t submit to terror, we make the terror”.

Ο Τραμπ παίρνει ένα τεράστιο ρίσκο και εάν δεν του βγει, θα φύγει νύχτα. Μπορεί όμως και του βγει και να αλλάξει σελίδα στην οικονομική ιστορία, εγκαινιάζοντας μία περίοδο αναδίπλωσης αντίστοιχης με εκείνες που πέρασαν όλες οι μεγάλες αυτοκρατορίες κάποια στιγμή στην ιστορία τους.

ΣΤΑ ΔΙΚΑ ΜΑΣ – ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ

Αλλά για να ξαναγυρίσω στα δικά μας. Το 2032 λήγει η περίοδος χάριτος και ξεκινάμε να πληρώνουμε πάλι τα μνημονιακά μας χρέη. Η αναταραχή που δημιουργείται στις αγορές πιθανότατα να προκαλέσει ύφεση στις ΗΠΑ, η οποία θα εξαχθεί διεθνώς – αυτό ακριβώς προεξοφλούν τα χρηματιστήρια.

Το θέμα είναι ότι μία χρηματιστηριακή προεξόφληση – δηλαδή μία πρόβλεψη / προφητεία – μπορεί να γίνει στο τέλος αυτοεκπληρούμενη.

Και η αυτοεκπλήρωση της προφητείας θα συνεπάγεται οικεία στα καθ’ ημάς πράγματα: – Τα business plan θα αναθεωρηθούν και οι επενδύσεις θα επαναξιολογηθούν υπό το φως της νέας πραγματικότητας. – Οι πολυεθνικές θα σφίξουν τα ζωνάρια προληπτικά. – Η αγορά θα στοκάρει προϊόντα για να προλάβει ανατιμήσεις. – Οι δασμοι θα οδηγήσουν σε αύξηση τιμών και, άρα, σε παραπάνω πληθωρισμό και, άρα, πάει περίπατο και η προσπάθεια των κεντρικών τραπεζών να ρίξουν τον τιμάριθμο (υψηλός τιμάριθμος σημαίνει ότι το μηνιάτικο τελειώνει πιο γρήγορα – μην θεωρείτε δεδομένο ότι το ξέρουν όλοι εκεί έξω, στο σχολείο μάθαμε τα πάντα για την Παλαιά Διαθήκη ή τους Περσικούς Πολέμους, αλλά ελάχιστα για τα θεμελιώδη της οικονομίας). – Η παραγωγική διαδικασία θα κοστίζει παραπάνω και θα καταλήγει σε πιο ακριβά προϊόντα γιατί ύλες και εξαρτήματα θα είναι ακριβότερα και λιγότερο προσβάσιμα. – Τα προβλήματα στην αγορά που τελευταία συσσωρεύονται (δείτε πόσα γνωστά εστιατόρια ή μπαράκια κλείνουν τελευταία, όχι γιατί δεν πάνε καλά ούτε γιατί δεν έχουν πελάτες, αλλά λόγω έκρηξης κόστους που κάνει δύσκολη την κερδοφορία), θα πυκνώσουν.

Για να ανακεφαλαιώσω, την περασμένη δεκαετία χάσαμε τη βροχή του φθηνού χρήματος, αιχμάλωτοι των μνημονίων και των αμαρτιών μας και μία μικρή ζωή περιμένοντας την εξισορρόπηση της οικονομίας. Δεν πρέπει να μείνουμε άπραγοι – χρωστάμε στον εαυτό μας αποφασιστικά άλματα.

Γιατί στο βάθος του ορίζοντα, το χρέος θα μας περιμένει, και μαζί του οι ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία που θα ανατρέψουν την αγορά εργασίας για πάντα, σε έναν κόσμο που εμφανώς παίρνει πορεία προς το άγνωστο. Το διακύβευμα είναι τεράστιο.

Και για να το ελαφρύνουμε: Σιγά μην μας άφηνε η ζωή να ηρεμήσουμε 5-10 χρόνια. Είναι το ριζικό μας, φαίνεται. Δεν θα πλήξουμε – αλλά να ξεμπερδέψουμε κάποια στιγμή με τις περιπέτειες, γιατί έχουμε και παιδια και είμαστε στο β’ μισό της παράστασης που λέγεται ζωή και το οποίο δεν προσφέρεται για μεγάλες συγκινήσεις.

Εκτός αν πράγματι η ζωή ξεκινά μετά τα 60 και τζάμπα τρέχαμε σε μπαράκια, ταβέρνες, club και συναυλίες και ταξίδια τη μισή μας ζωή. Όπως πάντα, παραμένω αισιόδοξος.

******

Επίμετρο: Από τον Όμηρο, στον ένδοξο αραβικό Μεσαίωνα.

Δασμός, ὁ (δατέομαι), I. διαίρεση, διανομή, μοιρασιά λείας, λαφύρων, σε Ομήρ. Ιλ., Ομηρ. Ύμν. II. στην Αττ., εισαγωγικός δασμός, φόρος, συνεισφορά· ἀοιδοῦ δ., φόρος αποδιδόμενος σε εκείνη, σε Σοφ.· δασμὸν τίνειν, στον ίδ.· δασμὸν φέρειν, ἀποφέρειν, ἀποδιδόναι, σε Ξεν. Tariff derives from the French: tarif, lit. ‘set price’ which is itself a descendant of the Italian: tariffa, lit. ‘mandated price; schedule of taxes and customs’ which derives from Medieval Latin: tariffe, lit. ‘set price’. This term was introduced to the Latin-speaking world through contact with the Turks and derives from the Ottoman Turkish: تعرفه, romanized: taʿrife, lit. ‘list of prices; table of the rates of customs’. This Turkish term is a loanword of the Persian: تعرفه, romanized: taʿrefe, lit. ‘set price, receipt’. The Persian term derives from Arabic: تعريف, romanized: taʿrīf, lit. ‘notification; description; definition; announcement; assertion; inventory of fees to be paid’ which is the verbal noun of Arabic: عرف, romanized: ʿarafa, lit. ‘to know; to be able; to recognise; to find out

(Ταρίφα, σαν το ταξάκι και την μικρή πόλη της Ανδαλουσίας, το Ταίναρο της Ιβηρικής!)

*Ο Αχιλλέας Χεκίμογλου είναι δημοσιογράφος. Η ανάρτηση της ανάλυσης έγινε στον τοίχο του στο Facebook.