Οι δύο επιστολές για την αφίσα του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά» και μια φωτεινή χαραμάδα

Μπορούμε να συμφωνήσουμε πως διαφωνούμε; Διάβασα με προσοχή την ειλικρινή επιστολή του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Φιλόθεου σχετικά την αφίσα του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά» και την υπέροχη απάντηση της Διευθύντριας του Φεστιβάλ Ελίζ Ζαλάντο και θέλω να μοιραστώ κάποιες σκέψεις όχι τόσο για το επίδικο των επιστολών όσο για το νόημα που κατασκευάζουν σχετικά με τις δημόσιες ανταλλαγές απόψεων.

Οι δύο επιστολές αναβλύζουν εγκράτεια και πολιτισμό, ένας δημόσιος διάλογος χωρίς φωνές και κατάρες. Αν και η θέση μου είναι σαφής υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης και του λόγου σε όποια μορφή και να διατυπώνεται, ρηματικά ή μη ρηματικά, έμπρακτα, ένσαρκα, αναπαραστατικά, επιτελεστικά ή λειτουργικά.

Κρατώ και από τις δύο επιστολές τα αναστοχαστικά επιχειρήματα, την υπέροχη χρήση της γλώσσας, την πηγαία και γνήσια ευγένεια και τις καλές προθέσεις. Απέναντι στο όχλο ας αναπτύξουμε μη αντιπαραθετικές δημόσιες ανταλλαγές θέσεων, απόψεων και επιχειρημάτων και ας αφήσουμε τα μέλη της κοινωνίας μας να αποφασίσουν για το ορθό, το δίκαιο, το σημαντικό.

Ας αποφασίσουμε τον κόσμο που παλεύει να επιβιώσει να σχηματίζει γνώμη να τους βοηθήσουμε να λάβουν θέση αφού ακούσουν ικανά ανεπτυγμένες απόψεις και πολύπλοκα νοητικά σχήματα που ξεπερνάνε τον μανιχαϊσμό, πηγαίνουν τον δημόσιο διάλογο πολύ πέρα από το μαύρο και το άσπρο, πολύ πέρα από καλό και το κακό.

Στη συγκεκριμένη δημόσια ανταλλαγή επιστολών δεν βλέπω καυγά, δεν βλέπω κραυγές και “α και ου” φωνές και συνθήματα, βλέπω στέρεες απόψεις που διατυπώνονται από δύο πολιτισμένους και βαθιά μορφωμένους ανθρώπους. Πρέπει να διαβαστούν όχι ως μια προσπάθεια η μια άποψη να επιβληθεί στην άλλη. Δεν βλέπω ένα στείρο ανταγωνισμό που την άλλη άποψη την βαφτίζει εχθρό αλλά βλέπω ένα δημιουργικό αγωνισμό που στην απέναντι όχθη βλέπει ένα πόλο που προσεγγίζει τα πράγματα από διαφορετική γωνία θέασης, σε διαφορετικό πλαίσιο και διαφορετικό στοχασμό.

Βλέπω πέρα από τη διαφωνία, σεβασμό στην άλλη άποψη, ευγένεια, προσπάθεια για συναίνεση ή συνεννόηση, βλέπω πολιτισμό και ελπίδα. Βλέπω με άλλα λόγια μια φωτεινή χαραμάδα που μπορεί να μας βγάλει έξω από την υπερπολωτική σοσιαλμηντιακή ατμόσφαιρα που φαντάζει με αρένα και κοχλάζει από διαδικτυακό ακτιβισμό, παραθετικό λόγο και προσπάθεια για επιβολή απόψεων, αισθητικών, ιδεών. Τις παραθέτω και τις δύο για να σχηματίσετε τη δική σας άποψη σχετικά με το διακύβευμα και την ποιότητα της επιχειρηματολογίας και από τους δύο δημόσιους παράγοντες, τόσο από τον Μητροπολίτη Φιλόθεο όσο και από την Διευθύντρια του φεστιβάλ.

Η επιστολή του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Φιλόθεου σχετικά με την αφίσα του ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά» που προβάλλεται στο 26ο ΦΝΘ:

12 Μαρτίου 2024, 11:30 πμ «Πρὸς τὴν Ἀξιότιμη Γενική Διευθύντρια τοῦ Φεστιβὰλ Ντοκιμαντὲρ Θεσσαλονίκης Ἐνταῦθα Σᾶς ἀποστέλλω τὴν παροῦσα ἐπιστολὴ μου, ζητῶντας ἐν πρώτοις τὴν κατανόησή σας γιὰ τὴν ταλαιπωρία στὴν ὁποία πιθανὸν σᾶς ὑποβάλλω. Θεώρησα ὅμως χρέος μου νὰ σᾶς ἐμπιστευθῶ τὶς ἀκόλουθες σκέψεις μου καὶ νὰ ζητήσω τὴν συνδρομὴ σας σὲ ἕνα ζήτημα, τὸ ὁποῖο, σᾶς ὁμολογῶ, μὲ ἔχει προβληματίσει ἀρκετά. Κατ’ ἀρχάς, ὀφείλω νὰ σᾶς ἐκφράσω τὶς θερμότερες εὐχὲς μου γιὰ τὴν ἐπιτυχία τοῦ φετινοῦ 26ου Φεστιβὰλ Ντοκιμαντὲρ Θεσσαλονίκης. Τέτοιες καλλιτεχνικὲς δραστηριότητες καὶ πρωτοβουλίες ἐνίσχυσης τῆς κινηματογραφικῆς κοινότητας, οἱ ὁποῖες ἀποτελοῦν εὐκαιρία ἔκφρασης καὶ συνάντησης δημιουργῶν καὶ καλλιτεχνῶν, ἰδίως νέων, μᾶς γεμίζουν μὲ χαρὰ καὶ ἐλπίδα. Ὅπως, ὅμως, καὶ σεῖς γνωρίζετε, «ὁ ἐχθρὸς τοῦ καλοῦ εἶναι τὸ καλύτερο». Ἐπιθυμῶντας, λοιπόν, μὲ φιλόκαλη καὶ εἰλικρινῆ διάθεση νὰ συνεισφέρω στὴν προσπάθειά σας, ἐπιτρέψατέ μου νὰ σᾶς ἐπισημάνω ἕνα ζήτημα, τὸ ὁποῖο δὲν ἀφορᾶ σὲ αὐτὸ καθ’ αυτὸ τὸ Φεστιβὰλ, ἀλλὰ θὰ μποροῦσε νὰ δημιουργήσει λανθασμένες ἐντυπώσεις γι’ αὐτὸ τὸ ἴδιο. Στὸ Πρόγραμμα τοῦ Φεστιβὰλ περιλαμβάνεται καὶ ἡ προβολὴ τοῦ ντοκιμαντὲρ μὲ τίτλο «ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΚΟΡΜΙΑ» τῆς κ. Ἐλίνας Ψύκου. Τὸ ζήτημα ποὺ δημιουργεῖται μὲ αὐτὸ δὲν ἔγκειται στὸ περιεχόμενό του, ἀλλὰ στὴν διαφημιστικὴ ἀφίσα προβολῆς τοῦ ντοκιμαντέρ! Πέραν τοῦ ὅτι ἡ πρώτη μοιάζει ἀναντίστοιχη μὲ τὸ περιεχόμενο τοῦ δευτέρου － τὴν ἐξερεύνηση τῆς σωματικῆς αὐτονομίας στὴν Εὐρώπη τῶν πολλῶν ἐλευθεριῶν－ ὅπως περίπου ἀναφέρεται στὸ Πρόγραμμα, ἀκόμη καὶ ἄν προσπαθήσει κάποιος νὰ κάνει μιὰ ἐλευθεριάζουσα ἢ νοσηρὴ σύνδεση, εἶναι βαθύτατα προκλητικὴ γιὰ τό θρησκευτικὸ συναίσθημα τῶν χριστιανῶν τῆς πόλης μας, ἀνεξαρτήτως δόγματος καὶ ὁμολογίας: ἕνας σταυρὸς μὲ μία ἡμίγυμνη γυναίκα, πιθανῶς τὴν Παναγία, τὴν ὁποία περιβάλλουν τὰ ἀστέρια τῆς Εὐρωπαϊκῆς Σημαίας (ἀναφορὰ στὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας «Ἀμώμου Συλλήψεως» ἢ τῆς Παναγίας τῆς Λούρδης, δύο παγκοσμίως σεβαστῶν χριστιανικῶν συμβόλων;). Τείνει, δυστυχῶς, νὰ καταστεῖ συνήθεια, τὰ τελευταῖα χρόνια, ἡ ἐκ μέρους διαφόρων «καλλιτεχνῶν» χρησιμοποίηση τῶν ἱερῶν Προσώπων τῆς Πίστης, ὄχι γιὰ νὰ ἀποδώσουν τὸν ἁρμόζοντα σεβασμὸ καὶ νὰ ἐκφράσουν τὴν πρέπουσα εὐλάβεια πρὸς Αὐτά, ἀλλὰ γιὰ νὰ «διαφημίσουν» έκδηλώσεις καὶ δημιουργήματα τέχνης. Αὐτὲς οἱ διαφημίσεις ὑπὸ τὸ πρόσχημα μιᾶς ἀμφίβολης καλλιτεχνικὰ γραφιστικῆς προσέγγισης, ἀγγίζουν － ἐνίοτε δὲ καὶ ὑπερβαίνουν － τὰ ὅρια τῆς κακόβουλης πρόκλησης καὶ τῆς κακοποιητικῆς πρόθεσης. Ἡ Ἐκκλησία, βεβαίως, δὲν λειτουργεῖ ἀντιδραστικά, φοβικὰ ἢ ἐκδικητικά. Ἄλλωστε, κανεὶς καὶ τίποτε δὲν ἔχει τὴν δύναμη νὰ σπιλώσει ἢ νὰ ἀμαυρώσει οὐσιαστικὰ τὰ ἱερὰ Πρόσωπα τῆς Πίστης. Ὅμως ἐμεῖς, τά μέλη τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ στὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ βλέπουμε τὸν Πατέρα, τὸν Ἂδελφό, τὸν Φίλο, Αὐτὸν ποὺ ἀγκαλιάζει τὸν πεπτωκότα ἄνθρωπο, συνχωρεῖ ὅποιον θέλει νὰ ἐπιστρέψει κοντὰ Του καὶ ὡς «μανικὸς ἐραστὴς» ἑλκύει κάθε μετανοοῦσα ψυχή, ὀφείλουμε στὸ ὄνομα αὐτῆς τῆς ἀγάπης, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀλήθειας γιὰ Ἐκεῖνον καὶ ὅλα τὰ ἱερά Πρόσωπα τῆς Πίστης, ὅπως ἡ Παναγία Μητέρα μας, νὰ καταθέτουμε τὴν μαρτυρία καὶ διαμαρτυρία μας, ἔστω καὶ ἄν κάποιοι «χριστιανοφοβικοὶ» κύκλοι ἀρνοῦνται τὸ δικαίωμα αὐτὸ καὶ ἐθελοτυφλοῦν, ἀποδίδοντας στὴν Ἐκκλησία καὶ στὴν ἔκφραση τῶν θέσεών της, προθέσεις ἀνύπαρκτες, ὁμιλοῦν γιά «σκοταδισμὸ καὶ διχασμό, κηρύγματα μίσους, κυνήγι μαγισσῶν, ἀπόρριψη, τιμωρία, Μεσαίωνα, προτροπὴ σὲ πράξεις βίας». Σὲ πεῖσμα ὅλων αὐτῶν, ἡ Εκκλησία καὶ ὅσοι ἐλεύθερα ἀνήκουμε σ’ Αὐτήν θὰ προσευχόμαστε συνεχῶς, ὄχι ὑπεροπτικά καὶ ἀπαξιωτικά, ὄχι διακρίνοντας «ἁμαρτωλούς» καὶ «σεσωσμένους», ὄχι γιὰ να «πέσει φωτιά», ἀλλὰ γιὰ τὴν μετάνοια ὅλων μας, τὴν ψυχικὴ μας ἀνάταση καὶ Ἀνάσταση, τὴν ἀποκατάσταση τοῦ ἀνθρώπου στὸ πρωτόκτιστο κάλλος τῆς Θεότητος. Στὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ παράδοσή μας ἡ ἐλευθερία δὲν εἶναι μία ἰδέα, ἀλλὰ ἕνα πρόσωπο, ποὺ δὲν εἶναι ἄλλο ἀπὸ τὸ πρόσωπο τοῦ Χριστού. Γι’ αὐτὸ ἡ ἐλευθερία ὡς συνειδητὴ ἐπιλογὴ ζωῆς προϋποθέτει ἀπαραιτήτως τὸν σεβασμό καὶ τὴν εὐθύνη, τόσο γιὰ τὸν ἑαυτό μας ὅσο καὶ γιὰ τοὺς Ἄλλους. Σ’ αὐτὸ ἀκριβῶς τὸ πλαίσιο ζητοῦμε καὶ ἀπὸ σᾶς νὰ μὴ συναινέσετε στὸ νὰ προσβληθεῖ ἡ ἐλεύθερη διάθεση τῆς ἀγάπης μας γιὰ τὸν Χριστὸ, τὴν Ἐκκλησία Του καὶ τὰ ἱερὰ Πρόσωπα τῆς Πίστης μας, μὲ τὴν ἀνάρτηση τῆς ἀφίσας γιὰ τὴν διαφήμιση τοῦ ντοκιμαντὲρ «ΑΔΕΣΠΟΤΑ ΚΟΡΜΙΑ». Ἀξιότιμη Κυρία Γενικὴ Διευθύντρια, Εἶμαι βέβαιος ὅτι ἀντιλαμβάνεσθε καὶ κατανοεῖτε τὸν προβληματισμὸ καὶ τὴν στενοχωρία μου ὡς χριστιανοῦ ποιμένα καὶ πνευματικοῦ πατέρα τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν τῆς Θεσσαλονίκης. Σᾶς παρακαλῶ θερμά, κατὰ τὴν ἔμφρονα κρίση καὶ συνείδηση σας, νὰ πράξετε ὅ,τι ἁρμόζει. Εὐχόμενος τὸ 26ο Φεστιβὰλ νὰ στεφθεῖ μὲ ἐπιτυχία καὶ σεῖς προσωπικὰ νὰ ἔχετε τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ στὴν ζωὴ καὶ τὰ καλὰ σας ἔργα διατελῶ∙ Μετὰ τῆς ἐν Κυρίῳ ἀγάπης καὶ τιμῆς Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ † ὁ Θεσσαλονίκης Φιλόθεος

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΖ ΖΑΛΑΝΤΟ ΣΤΟΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΘΕΟ Παναγιώτατε, Διάβασα με προσοχή την επιστολή που μου αποστείλατε, η οποία καθόλου δεν με υπέβαλε σε ταλαιπωρία- όπως πολύ ευγενικά αναφέρετε. Εν αντιθέσει, χάρηκα που μου κοινοποιήσατε τις εξόχως ενδιαφέρουσες απόψεις σας. Καταρχάς, σας ευχαριστώ για τις θερμές ευχές σας για την επιτυχία του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, καθώς και για το γεγονός ότι «σας γεμίζουν χαρά και ελπίδα οι καλλιτεχνικές μας δραστηριότητες, οι πρωτοβουλίες μας για ενίσχυση της κινηματογραφικής κοινότητας, οι συναντήσεις δημιουργών και καλλιτεχνών – ιδίως νέων». Το κεντρικό θέμα της επιστολής σας είναι το ντοκιμαντέρ της κ. Ελίνας Ψύκου Αδέσποτα κορμιά που συμμετέχει στο Διεθνές Διαγωνιστικό του φετινού μας Φεστιβαλ. Θα χαρώ να συναντηθούμε μετά το τέλος του Φεστιβάλ μας και να συζητήσουμε από κοντά αυτό το θέμα. Μέχρι τότε επιτρέψτε μου να σας εκφράσω κι εγώ, με φιλόκαλη και ειλικρινή διάθεση, μερικές σκέψεις που έκανα κατά την ανάγνωση της επιστολής σας. Στην πραγματικότητα οι σκέψεις μου εδράζονται σε δύο άξονες. Ο πρώτος είναι καθαρά νομικός και δικαιοκρατικός. Όπως πολύ σωστά αναφέρετε, το ντοκιμαντέρ της κ. Ψύκου «εξερευνά τη σωματική αυτονομία στην Ευρώπη των πολλών ελευθεριών». Σας προσκαλούμε στην προβολή για να διαπιστώσετε ιδίοις όμμασι ότι το ντοκιμαντέρ αυτό διατρέχεται από την επιθυμία της δημιουργού να καταγράψει τις αγωνίες ανθρώπων που υποφέρουν διότι περιορίζεται η ελευθερία τους. Ως γυναίκα, μητέρα και εργαζόμενη, βλέπω κι εγώ με ανησυχία ότι ο κόσμος, εν έτει 2024, μοιάζει να πηγαίνει πίσω. Η βία, οι επιθέσεις κατά των γυναικών, οι γυναικοκτονίες αυξάνονται συνεχώς. Αυξάνονται και οι επιθέσεις κατά αδυνάτων και διαφορετικών. Μόλις χθες στην πλατεία Αριστοτέλους, μια ανάσα από την έδρα του Φεστιβάλ μας, είδαμε με φρίκη και αγανάκτηση μια αήθη και βίαιη επίθεση εναντίον δυο διεμφυλικών ατόμων, τα οποία διασώθηκαν καθαρά από τύχη. Αυξάνονται επίσης τα απολυταρχικά καθεστώτα που περιορίζουν την ελευθερία, καταπατούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα και αμφισβητούν την έννοια της Δημοκρατίας. Η Δημοκρατία είναι ένας θεσμός υπέροχος που μας καλεί να συμβιώνουμε με άτομα, τα οποία ενδεχομένως έχουν διαφορετικές απόψεις από τις δικές μας. Αν αυτές οι απόψεις δεν κηρύσσουν το μίσος και δεν καλούν σε παράνομες πράξεις, αν δεν απειλούν τις θεμελιώδεις αρχές της ελευθερίας και της Δημοκρατίας κι αν δεν παραβαίνουν τους υπάρχοντες νόμους, τότε οφείλουμε να τις ακούμε μέσα στο πλαίσιο μιας κοινωνίας αποδοχής και αγάπης. Κατανοώ ότι η διαφημιστική αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά εκφράζει ίσως απόψεις αντίθετες από τις δικές σας. Το ίδιο είμαι σίγουρη ότι συμβαίνει και με άλλα καλλιτεχνικά έργα που παρουσιάζονται σε κινηματογραφικές αίθουσες, τηλεοπτικούς σταθμούς, αίθουσες τέχνης και μουσεία. Μα κι εγώ όμως βλέπω έργα που δεν μου αρέσουν και ακούω απόψεις που είναι αντίθετες στις δικές μου. Σε καμία περίπτωση όμως δεν θα μπορούσα να ζητήσω την απαγόρευσή τους, ή την απόσυρσή τους, διότι αυτό αντίκειται στο Κράτος Δικαίου. Το ίδιο συμβαίνει και με την αφίσα της ταινίας Αδέσποτα Κορμιά. Ως καλλιτεχνικό έργο μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους και να προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις. Χωρίς να έχουμε καμία σχέση με τη δημιουργία της, έχουμε ακούσει στο Φεστιβάλ πολλές διαφορετικές απόψεις: από θετικές και εγκωμιαστικές, έως προσβλητικές και απειλητικές. Όμως ούτε εγώ ούτε κανείς άλλος επίσημος φορέας μπορεί να την απαγορεύσει από τη στιγμή που δεν παραβιάζει το Σύνταγμα και τους νόμους. Αντιλαμβάνομαι λοιπόν τον προβληματισμό σας για τη συγκεκριμένη αφίσα. Σας παρακαλώ, όμως, να κατανοήσετε κι εσείς ότι οι πράξεις απαγόρευσης ή λογοκρισίας είναι αντίθετες όχι μόνο στις αξίες μου αλλά και αντίθετες στους νόμους του κράτους μας. Υπάρχει όμως κι ένας δεύτερος άξονας πάνω στον οποίο εδράζονται οι σκέψεις μου, κι αυτός είναι περισσότερο θεωρητικός. Μου γράφετε ότι τα τελευταία χρόνια διάφοροι καλλιτέχνες «χρησιμοποιούν τα ιερά Πρόσωπα της Πίστης για να διαφημίσουν εκδηλώσεις και δημιουργήματα τέχνης, υπερβαίνοντας τα όρια της κακόβουλης πρόκλησης και της κακοποιητικής πρόθεσης». Η αλήθεια είναι ότι συμβαίνει και αυτό, όχι όμως με την αφίσα της κ. Ψύκου, η οποία δεν πιστεύω ότι προσβάλλει «την ελεύθερη διάθεση της αγάπης μας για τον Χριστό, την Εκκλησία Του και τα ιερά Πρόσωπα της Πίστης μας». Δεν υπάρχει κάτι προσβλητικό ή χλευαστικό σε αυτή την αφίσα. Δεν ακολουθεί βεβαίως τη γνωστή εκκλησιαστική τεχνοτροπία, όμως εκατοντάδες καλλιτέχνες από την Αναγέννηση ως τις μέρες μας χρησιμοποίησαν διαφορετικές τεχνοτροπίες για να απεικονίσουν τα Πάθη του Χριστού και να τα ταυτίσουν αλληγορικα με τις αγωνίες των αενάως πασχόντων ανθρώπων. Πιστεύω δηλαδή ότι η συγκεκριμένη αφίσα, όπως μου γράφετε κι εσείς, επιδιώκει «την ψυχική ανάταση και Ανάσταση, την αποκατάσταση του ανθρώπου στο πρωτόκτιστο κάλλος της Θεότητος» Επιτρέψτε μου τέλος, Παναγιώτατε, να εκφράσω την άποψη ότι ο Σταυρός του Κυρίου δεν είναι μόνον ένα σύμβολο πίστης, μια απλή εικόνα που αναπαράγεται στατικά ανά τους αιώνες, αλλά και ένας συμπεριληπτικός τόπος και ένας εν κινήσει τρόπος που αγκαλιάζει τον πεπτοκώτα άνθρωπο, τον πάσχοντα άνθρωπο, τον εσαεί ξένο, τον οποίο οφείλουμε να υποδεχόμαστε με ταπεινότητα, κατανόηση και αγάπη. Με τον ίδιο τρόπο που υποδεχθήκαμε τον Ιησού με τα παρακάτω λόγια του Ύμνου: «δός μοι τοῦτον τὸν ξένον, ἵνα κρύψω ἐν τάφῳ, ὃς ὡς ξένος οὐκ ἔχει τὴν κεφαλὴν ποῦ κλίνῃ» Με βαθιά εκτίμηση, Ελίζ Ζαλαντό Γενική Διευθύντρια Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης