Σκοταδισμός στην τέχνη – Η αντίδραση για αφίσα με την Παναγία εσταυρωμένη, έγκυο και γυμνή

Γιατί θα πρέπει κάθε φορά να συζητάμε αν πρέπει ή όχι η τέχνη να εκφράζεται όπως θέλει ο δημιουργός της και κάποιοι, κάπου να πρέπει να νιώθουν κλειδοκράτορες της τέχνης και του ήθους, βάζοντας στον τοίχο ανθρώπους, καριέρες και εμπνεύσεις που για άλλους είναι σημαντικοί.

Τελευταίο «κρούσμα» το νέο ντοκιμαντέρ της Ελίνας Ψύκου «Αδέσποτα κορμιά» που λίγο πριν έρθει στο 26^οΦεστιβάλ Ντοκιμαντερ Θεσσαλονίκης, έγινε «στόχος» του κόμματος ΝΙΚΗ, χαρακτηρίζοντας “βλάσφημη” και “αντιαισθητική” την  αφίσα, ενώ ζητήθηκε μάλιστα να αποσυρθεί και το τρέιλερ του φιλμ.

Ο λόγος είναι η αφίσα του ντοκιμαντέρ η οποία απεικονίζει μια έγκυο γυναίκα εσταυρωμένη, με πληγές στο σώμα της, καθώς η Ψύκου εστιάζει στα δικαιώματα των γυναικών πάνω στο σώμα τους. Το φιλμ ακολουθεί την ιστορία τριών γυναικών, αναζητώντας την έννοια της αυτοδιάθεσης στη σύγχρονη ευρωπαϊκή πραγματικότητα, και στη σύνοψη διαβάζουμε: “Η Ρόμπιν είναι έγκυος, αλλά δεν θέλει να γίνει μητέρα. Η Κατερίνα θέλει, αλλά δεν μπορεί. Η Κική θέλει απλώς να πεθάνει με αξιοπρέπεια. Όμως η άμβλωση, η εξωσωματική γονιμοποίηση και η ευθανασία, αντίστοιχα, δεν είναι νόμιμες στις χώρες τους. Τα “Αδέσποτα Κορμιά” εξερευνούν τη σωματική αυτονομία σε μια Ευρώπη που επιτρέπεται να ταξιδέψεις, να εργαστείς και να καταναλώσεις ελεύθερα, αλλά όχι πάντα να ζήσεις ή να πεθάνεις όπως επιθυμείς”.

Μετά την  αντίδραση του κόμματος ΝΙΚΗ στο ντοκιμαντέρ του Netflix για τον Μέγα Αλέξανδρο, σειρά έχει το φιλμ της Ψύκου, όπου ο βουλευτής του κόμματος Κομνηνός Δελβερούδης, κατέθεσε επίκαιρη ερώτηση στη Βουλή ζητώντας να ασκηθεί λογοκρισία στο εικαστικό της, αναφgyέροντας ανάμεσα σ’ άλλα: “Η ταινία “Αδέσποτα Κορμιά” συνοδεύεται από μία προκλητική, βλάσφημη και αντιαισθητική αφίσα, η οποία απεικονίζει εσταυρωμένη τη μορφή μιας γυναίκας, εγκύου και γυμνόστηθης, η οποία παραπέμπει απροκάλυπτα στο ιερό πρόσωπο της Παναγίας. Η εν λόγω αφίσα προσβάλλει απροκάλυπτα τα χρηστά ήθη, βλασφημώντας το ιερό σύμβολο του σταυρού και τα ιερά πρόσωπα του Εσταυρωμένου Χριστού και της Παναγίας, ενώ το απαράδεκτο αυτό γεγονός φανερώνει, για μια ακόμα φορά, πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη επαναφοράς των ποινικών διατάξεων για την κακόβουλη βλασφημία και την καθύβριση θρησκεύματος. Πρόσφατα η Νίκη, μέσω του προέδρου της, κατήγγειλε ένα άλλο ατόπημα, σε σειρά του Netflix, όπου παρουσιάζεται ο Μέγας Αλέξανδρος ως ομοφυλόφιλος. Πότε επιτέλους θα σταματήσει ο διασυρμός της Ελλάδας, της πολιτιστικής και ορθόδοξης θρησκευτικής μας κληρονομιάς;”

Η νέα ταινία της Ελίνας Ψύκου είναι ένα ντοκιμαντέρ με τη μορφή road movie. Οι ηρωίδες του ταξιδεύουν σε μια Ευρώπη που ολοένα συντηρικοποιείται, διεκδικώντας τίποτα λιγότερο από αυτονομία και αυτοδιάθεση του σώματός τους. Το ταξίδι τους είναι αβάστακτα σοβαρό και ανέλπιστα αστείο, τα αιτήματά τους επείγοντα, ο αντίλογος σαθρός αλλά συχνά ηχηρός, το αποτέλεσμα αμφίρροπο.

Ένα ντοκιμαντέρ για νομικά παράδοξα, τεχνητά σύνορα και κοινωνικές ανισότητες αλλά κυρίως ένα ντοκιμαντέρ για τη ζωή, τον θάνατο και ακόμα περισσότερο για το δικαίωμα να επιλέγεις ανάμεσα στα δύο”.

Την αντίδραση φορέων, κομμάτων αλλά και καλλιτεχνών προκάλεσε η προσπάθεια φίμωσης ακόμα ενός καλλιτεχνικού έργου με πρόσχημα τα… “χρηστά ήθη” στη χώρα μας, ενώ  παραμένει πρόσφατο το ‘κατέβασμα” της ροζ σημαίας της εικαστικού Γεωργίας Λαλέ

Τα “αδέσποτα Κορμιά” θα προβληθούν στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης την Τρίτη 12 Μαρτίου στις 20.00 στο Ολύμπιον.

Άλλες φορές που η τέχνη έγινε στόχος

Εκτός όμως από τις αντιδράσεις για τα ‘Αδέσποτα κορμιά” και λίγες μέρες πριν για το ντοκιμαντερ για τον Μέγα Αλέξανδρο, δεν ήταν λίγες οι φορές που η λογοκρισία στην τέχνη συζητήθηκε στη χώρα μας, όχι μάλιστα πάντα με τελικό αποτέλεσμα τη νίκη των καλλιτεχνών δυστυχώς.

Μόλις πριν τρεις μήνες, η ροζ σημαία της εικαστικού Γεωργίας Λαλέ “κατέβηκε” από έκθεση στη Νέα Υόρκη με παρέμβαση του υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη, ενώ λίγο νωρίτερα μίλησε γι’ αυτό μέσα από τη Βουλή ο επικεφαλής του κόμματος «ΝΙΚΗ» Δημήτρης Νατσιός ο οποίος χαρακτηριστικά τόνισε ότι «στο Ελληνικό Γενικό Προξενείο παρουσιάστηκε χθες αυτό το κυριολεκτικά κουρέλι ως σημαία μας. Το μόνο χρώμα που δέχεται η γαλανόλευκη, είναι το κόκκινο από το αίμα των ηρώων μας».

Με αφορμή την αντίδραση για τα “Αδέσποτα κορμιά”, θυμόμαστε άλλες περιπτώσεις που η τέχνη ενόχλησε κάποιες ομάδες στο παρελθόν. Χωρίς βέβαια ποτέ η τέχνη να χρειάστηκε να υπερασπιστεί την σπουδαιότητα της με άλλον τρόπο από το να παραμένει ζωντανή. Εντός ή εκτός κάποιων σκηνών, αιθουσών ή προβολών.

Ποιος δε θυμάται τον «σάλο» για τα «Αγόρια στο ντους» («Shower Boys»), όταν προβλήθηκε σε δημοτικό σχολείο της Αθήνας, με πρωτοβουλία δασκάλας, προκαλώντας απίστευτες αντιδράσεις από γονείς, ενώ ορισμένοι έσπευσαν να την χαρακτηρίσουν ταινία με «ερωτικό περιεχόμενο». Ο λόγος που ενόχλησε η ταινία ήταν μια σκηνή κατά την οποία δύο μικρά αγόρια ανταλλάσσουν ένα φιλί. Λίγες μέρες μετά, η δασκάλα έλαβε ένα εξώδικο από τους γονείς ενός μαθητή, ενώ ο τότε δικηγόρος της οικογένειας (υποψήφιος με την παράταξη «Σπαρτιάτες») έφερε την υπόθεση στη δημοσιότητα έτσι ώστε να πυροδοτηθεί μια τεράστια παραπληροφόρηση στα media. Στην Ελλάδα του 2023 αυτό μεταφράστηκε από κανάλια εθνικής εμβέλειας όπως τον τον ANT1, το MEGA και άλλα, αλλά και μεγάλα ειδησεογραφικά sites ως «Δασκάλα έδειξε ερωτική ταινία σε μαθητές δημοτικού».  Ακολούθησε εξάμηνη ένορκη διοικητική εξέταση όπου η εκπαιδευτικός δικαιώθηκε, αλλά η ζωή της είχε αλλάξει.

Το, όχι και τόσο μακρινό 2019, μέλη του Ιερού Λόχου εισέβαλαν στην αίθουσα του Βασιλικού Θεάτρου την ώρα που πραγματοποιούνταν η παράσταση “Πυρκαγιές”. Λίγη ώρα μετά την έναρξη του έργου του Λιβανοκαναδού Ουαζντί Μουαουάντ, τετραμελής ομάδα ανδρών διαμαρτυρήθηκε για την «εξύβριση των Θείων» που κάνει, σύμφωνα με το κείμενο του έργου, όπως ισχυρίστηκαν, ο νέος, τότε, ηθοποιός Ορέστης Χαλκιάς, υποδυόμενος αγανακτισμένο νεαρό. Οι τέσσερις άνδρες μπήκαν στο θέατρο κανονικά, αφού έκοψαν εισιτήριο και στη διάρκεια της «επίμαχης» σκηνής σηκώθηκαν από τις θέσεις τους κι επιτέθηκαν λεκτικά στον ηθοποιό. Η παράσταση διακόπηκε για λίγα λεπτά, οι υπόλοιποι θεατές διαμαρτυρήθηκαν ζητώντας την απομάκρυνση των διαμαρτυρόμενων, κλήθηκε η Αστυνομία – η οποία όμως δεν χρειάστηκε να επέμβει καθώς τα τέσσερα μέλη του «Ιερού Λόχου» αποχώρησαν. Μία ώρα περίπου αργότερα στην ιστοσελίδα του «Ιερού Λόχου» αναρτήθηκε το συμβάν συνοδευόμενο από σχετικό βίντεο από το γεγονός. Σύμφωνα με το κείμενο: «Κύρια ευθύνη για τις παραπάνω βλασφημίες εικάζουμε ότι φέρει η σκηνοθέτης της παράστασης Ιώ Βουλγαράκη. Αποκλείεται ο μουσουλμάνος συγγραφέας να τόλμησε να βλασφημήσει τον Αλλάχ ή τον Μωάμεθ στο έργο του, γιατί τώρα ή θα κρυβόταν μην τον βρούνε, ή θα είχε γίνει κομματάκια. Οι παραπάνω απρόκλητες βλασφήμιες είναι προφανώς “δουλειά” της σκηνοθέτη καθώς και του νεαρού ηθοποιού που δέχθηκε να τις εκστομίζει…». «Δεν λογοκρίναμε πότε κανένα θεατρικό κείμενο. Η τέχνη δεν λογοκρίνεται», αρκέστηκε να την επόμενη μέρα να δηλώσει ο τότε καλλιτεχνικός διευθυντής του ΚΘΒΕ κ. Γιάννης Αναστασάσης.

Μία χρονιά νωρίτερα, το 2018, η θεατρική ομάδα Artisan είχε ανεβάσει το έργο “Corpus Christi” του Τέρενς ΜακΝάλι, σε μετάφραση της ηθοποιού Βάσιας Παναγοπούλου και σκηνοθεσία του Λαέρτη Βασιλείου. Όμως την επόμενη κιόλας μέρα η επίσημη Εκκλησία έκανε λόγο για ένα «βλάσφημο θεατρικό έργο που δυσφημεί το πρόσωπο του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού». Στην υπόθεση του, το θεατρικό έργο επανεξετάζει και αναδημιουργεί την ιστορία του Ιησού και των δώδεκα μαθητών του. Το έργο, στο πρωτότυπο κείμενο, παρουσιάζει τον Ιησού ως ηγέτη και τον Ιούδα να νιώθει ερωτική έλξη για εκείνον, ενώ ξετυλίγεται η ιστορία δεκατριών νέων, από την εφηβεία στην ενηλικίωση και η δοκιμασία της σχέσης τους. Παρακολουθούμε στο έργο τον Ιησού από τη γέννηση του, σε ένα μοτέλ στην Εθνική Οδό, τις σχολικές του περιπέτειες έως τη Σταύρωση. Τα πρόσωπα προσγειώνονται στο σήμερα παρουσιάζοντας την ιστορία δεκατριών νέων, οι σχέσεις των οποίων δοκιμάζονται από τον έρωτα, την αγάπη, την καριέρα, την προδοσία. Έξω από το θέατρο Χυτήριο, όπου παρουσιαζόταν η παράσταση, δημιουργήθηκε ένταση που συνοδεύτηκε από εκδηλώσεις βίας, επεισόδια και προσαγωγές.

Ανατρέχοντας αρκετά πίσω στη Θεσσαλονίκη, χαρακτηριστική στιγμή λογοκρισίας, ήταν τον Οκτώβριο του 1995 όταν συναυλία στην Ροτόντα αμαυρώθηκε από τα επεισόδια πιστών που πίστευαν πως με αυτόν τον τρόπο θα υπερασπιζόταν τον θρησκευτικό χαρακτήρα του μνημείου, με έναν μοναχό μάλιστα να βγάζει την οργή του πάνω στο πιάνο του Σάκη Παπαδημητρίου, μαχαιρώνοντάς το, ενώ άλλοι χοροπηδούσαν γύρω του και το κλωτσούσαν. Ο τότε πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης, Ιωάννης Τάσιας ο οποίος στη συνέχεια έγινε Μητροπολίτης Λαγκαδά, πρωτοστάτησε στα γεγονότα. Ξεσήκωνε το παραθρησκευτικό κύκλωμα, συντόνιζε όλους τους φανατικούς και ζήτησε μέσω του ραδιοφώνου της εκκλησίας να αντιδράσουν ώστε η Ροτόντα να αποτελέσει αποκλειστικά χώρος λατρείας της Εκκλησίας.

Ο κινηματογράφος βρέθηκε πολλές φορές στο στόχαστρο της εκκλησίας πάντως και όχι μόνο. Μία από τις περιπτώσεις πάντως που στο στόχαστρο βρέθηκε τόσο το βιβλίο όσο αργότεαρ και η μεταφορά του στη μεγάλη οθόνη, ήταν ο «Τελευταίος πειρασμός» του Νίκου Καζαντζάκη. Η πλευρά της εκκλησίας ουσιαστικά απαγόρευσε εκείνη την εποχή  την κυκλοφορία του βιβλίου στην Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, όμως, αποδείχθηκε απομονωμένη καθώς όλοι στάθηκαν τότε στο πλευρό του συγγραφέα. Οι έντονες αντιδράσεις μάλιστα, επαναλήφθηκαν (με μεγαλύτερη ένταση) περίπου τρεις δεκαετίες αργότερα όταν το 1988 ο Μάρτιν Σκορσέζε αποφάσισε να μεταφέρει στη μεγάλη οθόνη το βιβλίο του κρητικού συγγραφέα. Τον ρόλο του Ιησού ενσαρκώνει ο σπουδαίος αμερικανός ηθοποιός Γουίλιαμ Νταφόε. Η προβολή της ταινίας στους ελληνικούς κινηματογράφους, ξυπνάει πάθη και μίση που πολλοί θεωρούσαν πια ξεχασμένα. Κανείς, άλλωστε, από αυτούς που αντιδρούσαν δεν είχε ξεχάσει πως ο Καζαντζάκης είχε… αφοριστεί!. Στην Ελλάδα η ταινία ήρθε τον Οκτώβρη εκείνης της χρονιάς και τα πράγματα ήταν ακόμα πιο έντονα. Η Ιερά Σύνοδος ζήτησε την απαγόρευση της προβολής της ταινίας, για να εισπράξει τότε την άρνηση της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ με την επική ατάκα του τότε κυβερνητικού εκπροσώπου Σωτήρη Κωστόπουλου ο οποίος τόνισε πως «Σοσιαλισμός και λογοκρισία δεν συμβιβάζονται». Η ταινία τελικά, αποφασίζεται να προβληθεί ως «ακατάλληλη για τους κάτω των 17 ετών» σε 7 και όχι 13 αίθουσες. Αιτία ήταν το γεγονός πως στην Αθήνα είχαν φτάσει 7 κόπιες του έργου και κρίθηκε φρόνιμο οι κόπιες αυτές να παραμένουν στους (φρουρούμενους από τα ΜΑΤ κινηματογράφους) και να μην μεταφέρονται έξω από αυτούς για… λόγους ασφαλείας.