Οι «επικίνδυνες μαγειρικές» των social media

Ζούμε σε μια εποχή όπου η δημόσια σφαίρα έχει μεταφερθεί στα κινητά μας. Εκεί που κάποτε ψάχναμε πληροφορίες, τώρα ψάχνουμε πρότυπα. Και εκεί που κάποτε υπήρχαν άνθρωποι που μελετούσαν, τώρα υπάρχουν influencers που πειραματίζονται, πολλές φορές με τον ίδιο τους τον οργανισμό, μπροστά σε μια κάμερα που τους χαρίζει «αλήθεια», «αυθεντικότητα» και, τελικά, επιρροή. Πόσο όμως αυτό είναι οκ;

Τις τελευταίες μέρες έτυχε να πέσω πάνω σε βίντεο Ελλήνων δημιουργών περιεχομένου που δείχνουν τη «διατροφή» τους με τρόπο που ξεπερνά τη λογική. Ο ένας, για παράδειγμα, καταναλώνει ωμά κρέατα και ψάρια που έπιασε ζωντανά από την θάλασσα και τα τρώει στο όνομα κάποιας δήθεν «επιβίωσης» όπως, βλακωδώς, υποστηρίζει. Όταν του επισημαίνουν οι ακόλουθοί του τους σοβαρούς κινδύνους για την υγεία (βακτήρια, παράσιτα, σαλμονέλα, ανισάκιση), εκείνος αντί να προβληματιστεί, επιμένει πως «οι άλλοι κάνουν λάθος», μιλώντας για όλους «οι γιατροί, οι επιστήμονες, όλοι». Στο ίδιο μήκος κύματος κι ένας άλλος διάσημος influencer, που μαγειρεύει ακραίους συνδυασμούς προϊόντων και τους καταναλώνει on camera, θαυμάζοντας τον εαυτό του για το «πόσο νόστιμα» είναι όλα αυτά, βαθμολογώντας τα και αφήνοντας το «κοινό» του να σπάει πλάκα στα σχόλια.

Αυτές είναι μόνο δύο από τις άπειρες περιπτώσεις ανθρώπων που καταναλώνουν περίεργες τροφές για να δημιουργήσουν περιεχόμενο για τους λογαριασμούς τους, φτάνοντας στα άκρα τελικά για μερικά like.

Μπορεί αυτά να μοιάζουν με ακίνδυνες παραξενιές ή αστείες υπερβολές, όμως δεν είναι. Γιατί το διαδίκτυο έχει καταργήσει τα σύνορα ανάμεσα στο «βλέπω» και το «μιμούμαι». Ό,τι παλαιότερα θα έμενε μια φευγαλέα εικόνα ή ένα στιγμιότυπο στο περιθώριο, σήμερα γίνεται οδηγός συμπεριφοράς, πρότυπο ζωής, τρόπος ύπαρξης. Οι πλατφόρμες έχουν τη δύναμη να μετατρέπουν την πιο επικίνδυνη ιδέα σε “τάση”, να την πακετάρουν με ωραίο φωτισμό, μοντάζ και μουσική και να την πουλούν ως «αυθεντικότητα». Και αυτή η “αυθεντικότητα” είναι ίσως το πιο παραπλανητικό προϊόν της εποχής μας.

Δεν γνωρίζουμε ποιος παρακολουθεί και πότε. Μπορεί να είναι ένας ενήλικας που απλώς χαμογελά ειρωνικά, αλλά μπορεί να είναι κι ένα παιδί δεκατριών ετών που πιστεύει ότι η «ωμοφαγία» ή η «πρωτόγονη διατροφή» είναι ο δρόμος για την υγεία, τη δύναμη ή τη «φυσικότητα». Όταν αυτός ο ανήλικος βλέπει έναν άνθρωπο με αυτοπεποίθηση, fit σώμα και χιλιάδες followers να παρουσιάζει τις επιλογές του ως «επαναστατικές» απέναντι στο σύστημα και στην επιστήμη, είναι εύκολο να παρασυρθεί. Τα social media λειτουργούν δυστυχώς ως σχολείο χωρίς δασκάλους στην εποχή μας και πολλές φορές χωρίς υπευθυνότητα. Η δύναμη της εικόνας υπερβαίνει τη λογική, κι έτσι η πράξη της παρακολούθησης μετατρέπεται, σχεδόν ανεπαίσθητα, σε πράξη μίμησης. Ο κίνδυνος δεν είναι μόνο για τους ίδιους τους δημιουργούς που παίζουν με την υγεία τους για λίγα views, αλλά είναι και για τους χιλιάδες που τους παρακολουθούν καθημερινά. Γιατί τα social media έχουν μια ιδιότητα ύπουλη να πολλαπλασιάζουν την ανοησία με τον ίδιο ρυθμό που πολλαπλασιάζουν και τη φήμη. Κι όσο πιο προκλητικό το περιεχόμενο, τόσο πιο viral γίνεται.

Αυτή η «κουλτούρα της πρόκλησης» έχει εισχωρήσει παντού. Από τις δίαιτες-αστραπή μέχρι τα επικίνδυνα challenges, το ζητούμενο δεν είναι πια το αποτέλεσμα, αλλά η εντύπωση. Η αναγνωρισιμότητα μετριέται σε views, όχι σε αλήθειες. Και κάπως έτσι, η δημόσια υγεία, η επιστήμη και η κοινή λογική μπαίνουν στο περιθώριο μπροστά στην ανάγκη κάποιου να «γράψει engagement».

Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει αυτό, όμως κάθε φορά είναι λίγο πιο τρομακτικό. Γιατί οι πλατφόρμες λειτουργούν σαν επιταχυντές, όπου το επικίνδυνο περιεχόμενο εξαπλώνεται πιο γρήγορα από την επιστημονική διάψευση, και τα fake «πρότυπα ζωής» φτάνουν σε ανθρώπους που δεν έχουν τα εργαλεία να τα φιλτράρουν.

Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι οι πλατφόρμες καθεαυτές, αλλά το πώς τις χρησιμοποιούμε. Δεν είναι η κάμερα που ευθύνεται, αλλά η ευκολία με την οποία κάποιοι τη στρέφουν πάνω τους χωρίς να κατανοούν την ευθύνη που αυτό συνεπάγεται. Γιατί όταν έχεις δημόσιο λόγο, ακόμα κι αν δεν το καταλαβαίνεις, έχεις και δημόσιο βάρος.

Η ελευθερία έκφρασης είναι δικαίωμα. Το να παρασύρεις άλλους σε επικίνδυνες πρακτικές, όμως, δεν είναι. Ίσως λοιπόν ήρθε η ώρα οι ίδιες οι πλατφόρμες να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στην εποπτεία τέτοιων φαινομένων και το κράτος, από την πλευρά του, να θεσπίσει σαφείς κανόνες παρέμβασης σε περιπτώσεις λογαριασμών που εγκυμονούν αντικειμενικούς κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Όπως δεν θα επιτρέπαμε ποτέ σε κάποιον να πουλάει χαλασμένα τρόφιμα σε μια λαϊκή αγορά, έτσι δεν μπορούμε να επιτρέπουμε να «σερβίρονται» επικίνδυνες συνήθειες στο απροστάτευτο κοινό του διαδικτύου.

Γιατί στο τέλος της ημέρας, τα social media δεν είναι ούτε καλά ούτε κακά. Είναι καθρέφτες. Και αν ο καθρέφτης αρχίζει να μας δείχνει πράγματα που μας τρομάζουν, ίσως ήρθε η στιγμή να κοιτάξουμε όχι εκείνον, αλλά τον εαυτό μας.