Όταν ο λόγος γίνεται όπλο: Mια καταγγελία

Λέξεις: Παναγιώτης Κοντογιώργος

Σήμερα είδαμε κάτι χειρότερο από πολιτική αντιπαράθεση· είδαμε ένα θέατρο εκφοβισμού, κατασκευασμένων εχθρών και φτηνών αναφορών σε “πατρίδα”, “ταυτότητα”, “ευθύνη”.

Στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, ο Τραμπ δεν απηύθυνε απλά διαφωνίες· εξαπέλυσε κατηγορίες που ταξινομούν ανθρώπους, ιδεολογίες, και μικρές αλήθειες κάτω από τη βαριά σκιά του φόβου και του μίσους.

Κατηγόρησε τη μετανάστευση, την κλιματική αλλαγή, την ανοιχτή κοινωνία, τις διεθνείς συμφωνίες· όλα όσα δεν ελέγχει άμεσα — με όρους που είναι ξεκάθαρα διχαστικοί. Ένας λόγος που μοιάζει περισσότερο με κατηγορητήριο παρά με προσπάθεια συνεννόησης.

Τι ακριβώς είπε — και γιατί είναι επικίνδυνο;

Μερικά παραδείγματα από το σημερινό του λόγο και η απάντηση που προκαλούν:

• Μετανάστευση ως απειλή: Έκανε λόγο ότι χώρες της Ευρώπης “καταστρέφονται” από την ανοικτότητα στα σύνορα και από την “πολιτική ορθότητα”. • Κλιματική αλλαγή ως απάτη (“con job”): Αρνήθηκε την επιστημονική βάση των κινδύνων του κλίματος, απαξιώνοντας διεθνείς προσπάθειες για πράσινη ενέργεια ως “απάτες” ή υπερβολές. • Κατηγορίες κατά των διεθνών θεσμών: Ο Τραμπ υποστάθμισε τη δράση του ΟΗΕ, κατηγορώντας τον ως διεφθαρμένο, αναποτελεσματικό — ως φορέα που γράφει «δυνατά λόγια» αλλά δεν παράγει ουσία. • Πολιτισμικός πανικός (cultural panic): Η αναφορά σε “πατρίδα” που χάνεται, σε ταυτότητες που απειλούνται, σε πολιτικές ορθότητες που καταστρέφουν την παράδοση.

Όλα αυτά δεν είναι λόγια χωρίς συνέπειες. Δημιουργούν φόβο, ένταση, “εμείς vs. αυτοί”, και προωθούν μια πολιτική όπου η αμφιβολία, η ένταση και η ανασφάλεια γίνονται εργαλεία εξουσίας.

Ο εκπαιδευτικός εκφοβισμός ως πολιτική μεταφορά

Αυτό που με θλίβει είναι η ανατροπή: στην “νέα τάξη πραγμάτων” (όπως πολλοί τη βαφτίζουν τώρα), βλέπουμε να κυριαρχούν αυτοί που, κάποτε, στη σχολική αυλή, θα ήταν οι “μπαμπούλες” — αυτοί που εκφοβίζουν, που ταξινομούν, που βαφτίζουν “κακό” ό,τι δεν καταλαβαίνουν ή δεν συμφωνούν.

• Οι συνομοσιολόγοι βρίσκουν γόνιμο έδαφος όταν οι φόβοι μεγαλώνουν· • Οι φασίστες και οι ψευτοχριστιανοί αξιοποιούν τη θρησκεία και την παράδοση ως κουκούλα για να αποκρύψουν εκλογικευμένο μίσος· • Οι αμόρφωτοι (όχι με την έννοια της μόρφωσης, αλλά της άγνοιας ή της αδιαλλαξίας) συχνά γίνονται ενορχηστρωτές ή τουλάχιστον κοινοί αποδέκτες αυτού του λόγου.

Όταν όλα τα “κακά” τα βάζουν σε ένα σακί — μετανάστες, θεσμοί, κλίμα, πολιτική ορθότητα — και βγάζουν το αποτέλεσμα που βολεύει, τότε καταστρέφεται η λογική της κριτικής σκέψης. Η πολιτική γίνεται δράμα τρόμου — όχι συζήτηση.

Γιατί δεν πρέπει να το αφήσουμε έτσι :

• Επειδή οι λέξεις έχουν βαριές συνέπειες: Τα λόγια του Τραμπ δεν είναι μόνο ρητορική· παίζουν με φόβους, εξατομικεύουν το συλλογικό, παραποιούν την αλήθεια. Όταν λέγεται ότι οι χώρες “πηγαίνουν σε κόλαση”, δεν είναι μεταφορά· είναι προσπάθεια να εξευτελιστεί η αντίθετη γνώμη, να στιγματιστεί όποιος διαφωνεί.

• Επειδή ανοίγει ο δρόμος στην αυταρχική διακυβέρνηση: Όταν η ζώνη του “αποδεκτού λόγου” συρρικνώνεται, όταν η διαφορετική άποψη θεωρείται απειλή, τότε η δημοκρατία αποδομείται. Οι θεσμοί που προστατεύουν την ελευθερία — τύπος, επιστήμη, θεσμοί διεθνείς — γίνονται στόχος.

• Επειδή ένας κόσμος βασισμένος στον φόβο δεν είναι βιώσιμος: Δεν μπορείς να χτίσεις ειρήνη, αλληλεγγύη, συνεργασία με όπλα τον φόβο.

Όποια “ασφάλεια” υπόσχεται ο φόβος, ότι θα σου προστατεύσει τα σύνορα, την ταυτότητα, την παράδοση, τελικά γεννά εκδίκηση, διαχωρισμό, βία.

Ένα ξύπνημα ανάγκης .

Έχουμε, λοιπόν, μπροστά μας την πρόκληση: να μην αφήσουμε τη νέα τάξη πραγμάτων να επιβληθεί δια της λογοκρισίας (της κοινωνικής ή θεσμικής), του φόβου και της πόλωσης. Να υπερασπιστούμε:

• την αλήθεια — την επιστημονική, την ιστορική, την τεκμηριωμένη. • την ανθρώπινη αξιοπρέπεια — όλων, ανεξάρτητα από καταγωγή, θρησκεία, πολιτικές πεποιθήσεις. • την κριτική σκέψη — να μην αποδεχόμαστε επιφανειακές κατηγορίες, γενικεύσεις, απόρριψη του διαφορετικού.

Δεν πρόκειται μόνο για μια ακόμη ομιλία ή ακόμη ένα πολιτικό σόου· είναι η στιγμή να αντιμετωπίσουμε τη ρητορική που διαχωρίζει, που στιγματίζει, που καλλιεργεί το μίσος. Και να θυμόμαστε: οι μεγαλύτεροι αυτουργοί της νέας τάξης πραγμάτων είναι αυτοί που αναπαράγουν φόβο, που αποφεύγουν την υπευθυνότητα και που θεωρούν τη διαφορετικότητα ως απειλή.

Για αυτό μην σκύψεις ούτε εκατοστό…

*Ο Παναγιώτης Κοντογιώργος είναι δημοσιογράφος και δάσκαλος γιόγκα