Ψηλά στην Άνω πόλη

Η Άνω Πόλη είναι το ψηλότερο και βορειότερο τμήμα της Θεσσαλονίκης. Χτισμένη σε λόφο (Μπαϊρ) με βραχώδες έδαφος, εξού και η αρχική της ονομασία ήταν Μπαϊρι περικλείεται από τις τρεις πλευρές από τα τείχη, ενώ το νότιο όριό της είναι η οδός Ολυμπιάδος.

Η ιστορία Μέχρι τον 19ο αιώνα ο πληθυσμός της πόλης κατανέμεται σε συνοικίες ανάλογα με την καταγωγή και τη θρησκεία. Οι Μουσουλμάνοι κατοικούσαν στο υψηλότερο σημείο της πόλης. Οι Εβραίοι κατοικούσαν κάτω από την Εγνατία προς την θάλασσα και οι Χριστιανοί σε περιοχές κατά μήκος της Εγνατίας, παράλληλα με τα Ανατολικά τείχη και γύρω από την Μητρόπολη και τον Βαρδάρη. Στην περιοχή γύρω από τον Άγιο Μηνά εγκαθίστανται καθολικοί δυτικοί και γι΄αυτό η συνοικία είχε την ονομασία “Φραγκομαχαλάς”.  Η μουσουλμανική συνοικία στην Άνω Πόλη ήταν η πιο αραιοκατοικημένη εκείνη την εποχή που η πόλη δεν είχε αρχίσει την επέκταση εκτός των τειχών. Εκεί κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής περιόδου κατοικούσαν οι πιο πλούσιοι Τούρκοι αφού το κλίμα ήταν πιο υγιεινό (η πόλη κάτω ασφυκτιούσε πριν κατεδαφιστούν τα παραθαλάσσια τείχη). Τα σπίτια είχαν μεγάλες αυλές και μόνο γύρω από τις εκκλησίες, τα τζαμιά και τους τεκέδες η δόμηση ήταν πιο πυκνή. Κύρια γνωρίσματα στην αρχιτεκτονική των σπιτιών ήταν τα σαχνίσια (προεξοχές στους ορόφους), τα φουρούσια (τα στηρίγματα των προεξοχών) και τα χαγιάτια (τα σκεπαστά μπαλκόνια). Στην μεγάλη πυρκαγιά του 1917 η φωτιά, παρόλο που ξεκίνησε από ένα φτωχόσπιτο κοντά στην Ολυμπιάδος, κατευθύνθηκε προς την κάτω πόλη και ανατολικά και τα σπίτια στην Άνω πόλη έμειναν ανέπαφα. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923 (92.000 πρόσφυγες περίπου εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη) τα σπίτια που εγκατέλειψαν οι Μουσουλμάνοι κατοικήθηκαν από προσφυγικές αστικές οικογένειες της Μ. Ασίας, ενώ για να καλυφθούν οι ανάγκες στέγασης των προσφύγων αλλάζει ο αρχικός χαρακτήρας της συνοικίας, καθώς αλλοιώνεται η αρχική τυπολογία των σπιτιών και διαμορφώνεται η σημερινή πυκνή δόμηση της περιοχής είτε νόμιμα είτε αυθαίρετα.

Καστρόπληκτα Τότε κτίστηκαν και τα λεγόμενα καστρόπληκτα. Με τον όρο αυτό περιγράφονται τα σπιτάκια που χτίστηκαν δίπλα στα τείχη της πόλης από τους πρόσφυγες που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Τα προσφυγικά χτίστηκαν κατά μήκος του τείχους, ενώ, σε κάποιες περιπτώσεις σε άμεση επαφή μ’ αυτό, χρησιμοποιώντας το βυζαντινό τείχος ως μέρος του κτίσματος. Αποτέλεσμα ήταν να κρύβονται τα τείχη, τα οποία ο Δήμος Θεσσαλονίκης και η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων αποφάσισαν να αναδείξουν. Δεκάδες καστρόπληκτα, ολόκληρες συνοικίες εντός κι εκτός Ανω Πόλης (αυτά στην πίσω πλευρά των τειχών ανήκουν στον Δήμο Συκεών), αποτελούσαν κομμάτι της ιστορικής της συνέχειας αλλά, δυστυχώς, πολλά από αυτά ήταν εγκαταλελειμμένα και ετοιμόρροπα. Οι πρώτες ενέργειες για την κατεδάφισή τους ξεκίνησαν στη διάρκεια της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας αλλά το έργο σταμάτησε λόγω των αντιδράσεων των κατοίκων της Άνω Πόλης. Από τότε έγιναν απολλοτριώσεις και το 2010 ξεκίνησε και πάλι η κατεδάφισή τους.  Παράλληλα με τα Τείχη, σύμφωνα με τα σχέδια, θα δημιουργηθεί ζώνη πρασίνου ενώ θα συνδυαστεί η διατήρηση της ιστορικής μνήμης της προσφυγικής Θεσσαλονίκης -αφού θα διατηρηθούν και θα αναστηλωθούν κάποια σπίτια- με την ανάδειξη των βυζαντινών τειχών.

Σύμφωνα με το ρυμοτομικό σχέδιο της Ανω Πόλης (που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ το 2007), στην Άνω Πόλη υπάρχουν συνολικά 330 διατηρητέα. Μερικά από αυτά κινδυνεύουν άμεσα. Ο μακρύς αυτός κατάλογος δεν περιλαμβάνει μόνο κτίρια, αλλά και διάφορα πολεοδομικά στοιχεία, όπως κρήνες, παλιές περιφράξεις κ.ά.