Πώς θα μπορούσε να μεταμορφωθεί η Θεσσαλονίκη;
Mια υποθετική απάντηση από ένα νέο αρχιτέκτονα.
Λέξεις: Χρήστος Ερμής Λαζάρου
100 δισεκατομμύρια ευρώ.
Το 2017 βρέθηκα μαζί με ένα φίλο στα γραφεία της διεύθυνσης τεχνικών έργων του Δήμου Θεσσαλονίκης. Είχα ραντεβού με τον τότε αντιδήμαρχο τεχνικών έργων κ. Θανάση Παππά. Πριν μπούμε στο γραφείο του μας είπαν να περιμένουμε έτσι αποφασίσαμε να κάνουμε μια αναγνωριστική βόλτα στο κτήριο. Καθώς περπατούσα στους διαδρόμους ανάμεσα από τα γραφεία παρατηρούσα παντού γύρω μου αφίσες/πινακίδες από αρχιτεκτονικά έργα. Κάθισα και κοίταξα με μεγαλύτερη προσοχή μερικές από αυτές. Επρόκειτο για κατασκευαστικές προτάσεις που ποτέ δεν υλοποιήθηκαν. Εκατοντάδες αρχιτεκτονικές ιδέες που περίμεναν καρτερικά ένα μεσσία που θα τους έδινε ζωή.
Με λίγα λόγια, συνειδητοποίησα πως η αρχιτεκτονική κοινότητα της πόλης είναι σε εγρήγορση και σε κατάσταση δημιουργικής έκρηξης. Οι κάτοικοι της πόλης αντιλαμβάνονται ότι η Θεσσαλονίκη νοσεί και διψούν για αλλαγή. Δυστυχώς ο δήμος Θεσσαλονίκης δεν έχει αρκετούς οικονομικούς πόρους για να ικανοποιήσει τα αιτήματα του λαού αλλά κυρίως δεν έχει πολιτική θέληση. Αυτό που έχει και μάλιστα σε περίσσευμα, είναι ένα δυσκοίλιο διοικητικό δημόσιο σύστημα που κάνει τα εύκολα δύσκολα. Όπως μου είπε κάποτε μια δημόσια υπάλληλος του κτηρίου αυτού: «Σε άλλες πόλεις αυτά γίνονται σε μια εβδομάδα, στη Θεσσαλονίκη χρειάζονται 10 χρόνια.»
Τι θα γινόταν όμως αν η σημερινή κατάσταση άλλαζε; Πως θα διαμορφωνόταν η πόλη εάν μπορούσε να διαγραφεί η δυσκοιλιότητα του δήμου; Ποιο θα ήταν το πρόσωπο της Θεσσαλονίκης εάν ξαφνικά τεράστια οικονομικά κεφάλαια εισέρρεαν στην τοπική αγορά; Τι θα κάναμε αν είχαμε στη διάθεσή μας εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ για να αναπλάσουμε τη πόλη;
Πολλά χρόνια τώρα προσπαθώ να απαντήσω αυτή την ερώτηση. Ως φοιτητής αρχιτεκτονικής τι θα σχεδίαζα αν είχα το ελεύθερο να πλάσω τη Θεσσαλονίκη όπως ακριβώς ήθελα, άσχετα με το κόστος που θα στοίχιζε; Στο άρθρο αυτό δίνω μια υποθετική απάντηση.
-
Κατεδάφιση
Το πρώτο μου βήμα θα ήταν να κατεδαφίσω ολόκληρη την πόλη και τις υποδομές της. Φυσικά δε θα πείραζα κτήρια και σημεία με ιστορικό ενδιαφέρον. Ακόμα θα άφηνα την Νέα παραλία όπως είναι σήμερα.
Σε μια πρώτη σκέψη αυτή η πρόταση μοιάζει ακραία, ολοκληρωτική, ισοπεδωτική. Είναι όμως απόλυτη ανάγκη να διαγραφεί αυτός ο τσιμεντένιος οχετός που πνίγει την Θεσσαλονίκη. Οι γνωστές σε όλους πολυκατοικίες που αλλοτριώνουν το μεσογειακό-παραδοσιακό χαρακτήρα της πόλης ενώ γεμίζουν το χώρο με μοντέρνα εκτρώματα που θα έκαναν τους αρχιτέκτονες του Μοντερνισμού του 20ου αιώνα να αρρωστήσουν από αηδία.
-
Ιστορικό κέντρο
Μετά την ολοκλήρωση της κατεδάφισης θα εστίαζα στην περιοχή που σήμερα ονομάζουμε κέντρο. Σε ένα παραλληλόγραμμο ξεκινώντας από την οδό Νίκης, την Αγγελάκη, την Εγνατία μέχρι και τα δικαστήρια. Σε όλο αυτό το χώρο θα ξεκινούσα ανασκαφές προκειμένου να αποκαλυφθούν οι θησαυροί που κρύβει η Θεσσαλονίκη κάτω από το τσιμέντο. Κατά αυτόν τον τρόπο θα διαμορφωνόταν ένα μεγάλο αρχαιολογικό πάρκο εφάμιλλο της Πομπηίας στη Νάπολη, της Ιταλίας. Αυτός θα ήταν ένας από τους σημαντικότερους και μεγαλύτερους αρχαιολογικούς χώρους στην Ευρώπη και θα έφερνε τεράστια κέρδη στην τοπική κοινωνία.
-
Ποτάμι
Η δυτική πλευρά της πόλης είναι παραδοσιακά απαξιωμένη και υποβαθμισμένη. Παράλληλα οι συνοικίες αυτές στερούνται πρόσβασης στη θάλασσα, σε αντίθεση με το κέντρο και την ανατολική πλευρά που διαθέτουν παραθαλάσσιες υποδομές προσβάσιμες στο κοινό. Ο εμπορικός και επιβατικός λιμένας εμποδίζει την έξοδο προς το νερό για αυτές τις περιοχές. Προκειμένου λοιπόν να αναζωπυρωθεί η σχέση των δυτικών συνοικιών με το υγρό στοιχείο θα ήταν σκόπιμο να δημιουργηθεί ένα κανάλι κατά πλάτος της περιοχής, ξεκινώντας από τον Θερμαϊκό κόλπο. Πρόκειται για ένα μεγάλο και ακριβό κατασκευαστικό έργο χωρίς άμεσα οικονομικά οφέλη αλλά θα μπορούσε να μεταμορφώσει την τοπική ψυχολογία.
-
Μεταφορά
Όσον αφορά τις μεταφορές θα προσπαθούσα να εστιάσω στα μαζικά μέσα μεταφοράς δημιουργώντας ολοκληρωμένα δίκτυα κατά μήκος της πόλης. Σε αντίθεση με την σημερινή διοίκηση, θα απέφευγα την κατασκευή υπόγειου σιδηρόδρομου(μετρό). Θα επιχειρούσα να κατασκευάσω ένα υπέργειο σιδηροδρομικό δίκτυο. Υπέργειο, όχι υπόγειο ούτε ισόγειο. Τα ισόγεια σιδηροδρομικά δίκτυα δημιουργούν εμπόδια και σύνορα μέσα στα αστικά κέντρα ενώ τα υπόγεια έχουν μεγάλο κόστος, μεγάλο βαθμό επικινδυνότητας, μεγάλα ποσοστά εγκληματικότητας και δεν ενδείκνυνται για πόλεις με έδαφος πλούσιο σε αρχαιολογικά ευρήματα. Τέλος ένας υπέργειος σιδηρόδρομος θα μπορούσε να εισάγει νέες χωρικές και αισθητικές συνθήκες και ποιότητες μέσα στη Θεσσαλονίκη.
-
Πράσινο
Ιδιαίτερη σημασία για την υγεία μιας πόλης έχουν τα πάρκα. Σήμερα οι ελληνικές πόλεις διαθέτουν κυρίως μικρά διάσπαρτα άχρωμα συνοικιακά πάρκα που δυστυχώς δεν συγκινούν κανέναν. Στο μέλλον θα πρέπει η προσοχή του δήμου να εστιαστεί σε μεγάλα, εκτενή πάρκα που θα φέρνουν τους πολίτες σε επαφή με τη φύση και θα τους αποσυνδέουν ολοκληρωτικά από τους ρυθμούς της πόλης. Μέχρι σήμερα στην Ελλάδα ακολουθήθηκε η Γαλλική σχολή κήπων που λέει πως τα πάρκα και οι πράσινοι χώροι χαρακτηρίζονται από γεωμετρικά παρτέρια και τετράγωνη λογική όπου ο άνθρωπος ορίζει την φύση και την καθυποτάσει στην θέληση του. Από εδώ και πέρα οφείλουμε να ενστερνιστούμε τη σχολή κήπων του Ρομαντισμού, η οποία ορίζει ότι η φύση πρέπει να αναπτύσσεται με φυσικό τρόπο χωρίς μεγάλες ανθρώπινες παρεμβάσεις ώστε να επιτυγχάνεται ένα αποτέλεσμα νατουραλισμού.
-
Ουρανοξύστες
Τα ψηλά κτήρια αποτελούν αγκάθι για πολλούς ανθρώπους στη Θεσσαλονίκη. Η αλήθεια είναι ότι έχουν ορισμένα σοβαρά επιχειρήματα. Τι σχέση έχει ένα δυτικός (Αμερικανικός) ουρανοξύστης με μια μεσογειακή πόλη σαν τη δική μας. Καμία σχέση προφανώς. Παρόλα αυτά οι περισσότερες μεγάλες μεσογειακές- ευρωπαϊκές -ιστορικές πόλεις σήμερα διαθέτουν περιοχές με ουρανοξύστες και μεγάλα σύγχρονα κτήρια. Μερικά παραδείγματα είναι η Βαρκελώνη, η Λισαβόνα, το Βερολίνο, το Παρίσι, το Μιλάνο, το Λονδίνο κλπ. Δηλαδή όλοι αυτοί είναι λάθος και εμείς είμαστε οι θεματοφύλακες της αλήθειας; Το μυστικό είναι ότι χτίζουν τους ουρανοξύστες σε απόσταση από τα ιστορικά κέντρα δημιουργώντας πόλεις με παραπάνω από έναν πόλους(κέντρα). Για το λόγο αυτό εάν μπορούσα θα προσπαθούσα να προωθήσω και να ενθαρρύνω τη κατασκευή μεγάλων έργων και ουρανοξυστών στην Θεσσαλονίκη. Στο κάτω κάτω εδώ και τόσες δεκαετίες αλλοτριώσαμε τον ιστορικό χαρακτήρα της πόλης χτίζοντας αμέτρητα τσιμεντένια εκτρώματα που δεν είχαν καμία σχέση με τον Βυζαντινό, Ρωμαϊκό, Οθωμανικό χαρακτήρα της Θεσσαλονίκης.
-
Αρχιτεκτονικό ύφος
Αυτή είναι μάλλον η πιο ουσιαστική και σημαντική παρέμβαση που θα έκανα. Είναι πλέον πασιφανές ότι ο ελληνικός πληθυσμός δεν διαθέτει ακόμα την παιδεία για να δημιουργήσει αισθητικά αποδεκτά αστικά κέντρα. Το κράτος λοιπόν οφείλει να καθοδηγήσει το λαό και την αγορά σε φόρμες και μορφές που αποδίδουν οικονομικά και ψυχολογικά. Θα πρέπει να οριστούν καθολικά αισθητικά κριτήρια και ζώνες για την κατασκευή κτηρίων. Θα πρέπει να διαμορφωθούν ορισμένα αρχιτεκτονικά στυλ που θα καθοδηγούν την αγορά. Νεοκλασικό, νεοβυζαντινό, οθωμανικό, εκλεκτικιστικό και φυσικά σύγχρονο στυλ με σχεδιαστική ποιότητα. Μπορεί η ιδέα αυτή να ακούγεται απολυταρχική και δικτατορική αλλά στη πραγματικότητα έχει εφαρμοστεί στις περισσότερες δυτικές χώρες με μεγάλη επιτυχία.
-
Αγάλματα
Τέλος θα κατασκεύαζα σε κάποιο επιφανές σημείο της πόλης δύο αγάλματα. Ένα για την Greta Thunberg και ένα για τον Donald Trump, να κοιτιούνται το ένα απέναντι από το άλλο. Μια μικρή κίνηση με μεγάλο marketing από πίσω της. Φανταστείτε πόση αστική ενέργεια θα διοχετεύει ένας τέτοιος δημόσιος χώρος στην πόλη και στο διαδίκτυο.
