Επέτειος Τσερνόμπιλ: Ποτέ και πουθενά πυρηνικά!

33 anni fa il disastro di Chernobyl. La centrale nucleare oggi e Pripyat, città fantasma – Rai News https://t.co/JEIOy59Ojx di @GoogleNews

— Viktoria BM (@Niagaramerlin) April 26, 2019

Tου Μιχάλη Τρεμόπουλου

Σαν σήμερα, στις 26 Απριλίου 1986, στις 1:23 π.μ., ο πυρηνικός αντιδραστήρας υπ’ αριθ. 4 του σταθμού του Τσερνομπίλ στην Ουκρανία είχε εκραγεί, προκαλώντας τη μεγαλύτερη πυρηνική καταστροφή που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα. Η ποσότητα ραδιενέργειας που ρύπανε την ατμόσφαιρα ήταν σχεδόν 200 φορές μεγαλύτερη από αυτήν που απελευθερώθηκε από τις ατομικές βόμβες στο Ναγκασάκι και τη Χιροσίμα. Δυστυχώς, τα ραδιενεργά ισότοπα ακόμα υπάρχουν και υποσκάπτουν την υγεία μας.

Δείτε την κίνηση του ραδιενεργού νέφους του Τσερνομπίλ πάνω από την Ευρώπη, μεταξύ της 26ης Απριλίου και της 10ης Μαΐου 1986, σε μοντέλο προσομοίωσης του IRSN, με βάση την απελευθέρωση του καισίου 137:

http://www.irsn.fr/FR/popup/Pages/tchernobyl_video_nuage.aspx

Οι συνέπειες ήταν σοβαρότατες, αφού η γη μολύνθηκε για εκατοντάδες χρόνια. Ειδικά το πλουτώνιο χρειάζεται περισσότερα από 24.000 χρόνια για να μειωθεί η έντασή του μόλις στο μισό. Για δισεκατομμύρια ανθρώπους η ζωή θα χωριστεί στην πριν και τη μετά Τσερνομπίλ εποχή. Το ραδιενεργό νέφος κάλυψε όχι μόνο την Ουκρανία, τη Λευκορωσία και τη Ρωσία, αλλά έκανε δύο φορές τον γύρο του πλανήτη. Η ραδιενέργεια έχει μολύνει περισσότερα από 8 εκατομμύρια εκτάρια ουκρανικού εδάφους, 300.000 άτομα μετακινήθηκαν και σε μια ζώνη 30 χιλιομέτρων γύρω από το εργοστάσιο απαγορεύεται ακόμη η πρόσβαση.

Ο καρκίνος του θυρεοειδούς και η λευχαιμία ήταν οι κύριες ασθένειες από την απελευθέρωση της ραδιενέργειας. Μόνο στην Ουκρανία έχουν προσβληθεί 3,5 εκατομμύρια άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων 1,3 εκατομμυρίων παιδιών. Ο αριθμός των καταγεγραμμένων θυμάτων είχε φτάσει το 1995 τα 37.500.  Ακόμη και σήμερα υπάρχει αύξηση του καρκίνου του θυρεοειδούς, των γενετικών ανωμαλιών και της βρεφικής θνησιμότητας στις μολυσμένες περιοχές. Περίπου 5 εκατ. άνθρωποι ζουν ακόμα σε περιοχές εκτεθειμένες σε ραδιενέργεια.

Οι επιπτώσεις στην Ελλάδα

Η Ελλάδα ήταν μία από τις χώρες της Ε.Ε. που επηρεάσθηκαν σημαντικά από το ραδιενεργό νέφος. Ιδιαίτερα μερικές περιοχές της Μακεδονίας (π.χ. Νάουσα) και της Θεσσαλίας (π.χ. Καρδίτσα, Τρίκαλα) εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερες συγκεντρώσεις ραδιενεργών ουσιών από τη Νότια Ελλάδα. Μετρήσεις, που πραγματοποιήθηκαν από το Ε.Μ.Π. και το Ε.Κ.Ε.Φ.Ε. Δημόκριτος και δημοσιοποίησε ο καθηγητής Ραδιοχημείας ΑΠΘ Παν. Μισαηλίδης, έδειξαν ότι η συγκέντρωση του καισίου Cs-137 στην Ελλάδα (μέση τιμή 7.3kBq/m² -1242 δείγματα) είναι η 4^η μεγαλύτερη στην E.E. Η μέγιστη τιμή μετρήθηκε κοντά στην Καρδίτσα (149 kBq/m²) ενώ η μέγιστη συγκέντρωση ρουθηνίου-103 (¹⁰³Ru, χρόνος υποδιπλασιασμού: 39.3 ημέρες) κοντά στη Νάουσα (337 kBq/m²).

Πίνακας εναπόθεσης καισίου (134+137) στη Β. Ελλάδα (Μάιος 1986) σε kBq/m²

Νομός	Μέση εναπόθεση (kBq/m2)	Νομός	Μέση εναπόθεση (kBq/m2)
Θεσσαλονίκης	23+ 5	Καβάλας	10+2
Χαλκιδικής	24+7	Φλώρινας	37+9
Κιλκίς	15+4	Καστοριάς	25+2
Πέλλας	20+3	Πιερίας	35+17
Δράμας	14+4	Ξάνθης	8+4
Σερρών	11+4	Ροδόπης	10+5
Κοζάνης	52+6	Έβρου	6+3
Ημαθίας	46+32

Οι περιοχές που επλήγησαν περισσότερο είναι αυτές με τις μεγαλύτερες βροχοπτώσεις τις ημέρες μετά το ατύχημα. Τριάντα τρία χρόνια μετά το ατύχημα του Τσερνομπίλ, οι περιοχές αυτές εξακολουθούν να εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα ραδιενέργειας από την υπόλοιπη χώρα. Η επιστημονική Έκθεση Torch (http://www.chernobylreport.org/torch.pdf), σχετικά με τις επιπτώσεις του ατυχήματος του Τσερνομπίλ στην υγεία και το περιβάλλον, που δημοσιεύθηκε το 2006 από τους Πράσινους του ΕΚ, αναφέρουν αυξημένο ποσοστό παιδικής λευχαιμίας στη Δυτική Γερμανία, την Ελλάδα και τη Λευκορωσία.

Έχει υπολογιστεί πως ο αριθμός των θυμάτων του Τσερνομπίλ στην Ελλάδα ίσως να αφορά και 1.500 περιπτώσεις καρκίνου. Σ’ αυτές θα πρέπει να προστεθούν και οι 2.500 τεχνητές διακοπές κύησης, που έγιναν κατά το διάστημα αμέσως μετά την καταστροφή, για προληπτικούς λόγους.

Οι επιπτώσεις του ραδιενεργού καισίου από το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνομπίλ εξακολουθούν να πλήττουν πολλές χώρες της Ε.Ε. και της Ανατολικής Ευρώπης. Έχουν ανιχνευτεί υψηλά επίπεδα ραδιενεργού καισίου στα άγρια ζώα, τα βατόμουρα, τα μανιτάρια και τα ψάρια των λιμνών.

Είναι σημαντικό ότι στα Δαρδανέλια έχει ανιχνευτεί 6 φορές υψηλότερη συγκέντρωση καισίου στη θάλασσα από αυτήν του Αιγαίου, η οποία με τη σειρά της ήταν 7 φορές υψηλότερη από αυτή του Ιονίου πελάγους.

Χάρτης μολυσμένων περιοχών με καίσιο-137 στις ευρωπαϊκές χώρες

Μια σημαντική αρνητική εξέλιξη ήταν ότι λίγο μετά το ατύχημα στο Τσερνομπίλ, στις 12 Μαΐου 1986, τα κράτη μέλη της ΕΕ δεσμεύτηκαν να εφαρμόσουν χαμηλότερα ανώτατα επιτρεπτά επίπεδα. Συντονισμένοι ήταν και οι Έλληνες εκπρόσωποι, με την εξής λογική: αφού η ραδιομόλυνση είναι πολύ πάνω από τα -μέχρι τότε- όρια, ας ανεβάσουμε τα όρια ασφάλειας, «προσαρμόζοντάς» τα ανάλογα. Και τα τριπλασίασαν!

Επιπλέον, η Ελλάδα δεν κατέστρεψε τα ραδιενεργά τρόφιμα, όπως άλλες χώρες. Το ελληνικό δαιμόνιο μάλιστα ανέμιξε σιτάρια υψηλής και χαμηλής ραδιενέργειας, ρίχνοντας έτσι τον μέσο όρο των ραδιονουκλεϊδίων και τα πούλησε μέσω ΚΥΔΕΠ κυρίως σε φτωχές χώρες του «Τρίτου κόσμου», προς δόξαν του …πνεύματος αλληλεγγύης.

Ο ήπιος δρόμος είναι φθηνότερος και ασφαλής

Το Τσερνομπίλ ήταν το ατύχημα που η πυρηνική βιομηχανία είχε πει ότι δεν θα συνέβαινε ποτέ! Το πυρηνικό ατύχημα στη Φουκουσίμα της Ιαπωνίας το 2011 υπενθύμισε ότι ο κίνδυνος για νέες καταστροφές υπάρχει ακόμα, οπουδήποτε υπάρχουν πυρηνικά εργοστάσια.

Βεβαίως, η πυρηνική βιομηχανία και οι κυβερνήσεις που τη στηρίζουν, υποβαθμίζουν τις επιπτώσεις της καταστροφής του Τσερνομπίλ, επιδιώκοντας να «απορροφηθούν» δισεκατομμύρια σε νέα πυρηνικά σχέδια, αγνοώντας ταυτόχρονα την υποχρέωσή τους να στηρίξουν τους επιζώντες του ατυχήματος. Και ενώ θα περίμενε κανείς ότι οι αντιδραστήρες του Τσερνομπίλ θα έκλειναν αμέσως μετά το ατύχημα, οι υπόλοιποι τρεις αντιδραστήρες του εργοστασίου συνέχισαν να λειτουργούν για άλλα 13 χρόνια! Επιπλέον, εφόσον η ραδιενέργεια συνεχίζει να εκλύεται, βάζουν νέο περίβλημα πάνω από τη τσιμεντένια σαρκοφάγο που καταρρέει, για μια «προστασία» που θα διαρκέσει μόνον 100 χρόνια.

Όμως το ενεργειακό μέλλον δεν μπορεί να είναι όμοιο με το παρελθόν. Όχι μόνο οι κίνδυνοι των πυρηνικών εργοστασίων αλλά και η ρύπανση της ατμόσφαιρας, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η εξάντληση των ορυκτών καυσίμων επιβάλλουν μία δύσκολη αλλά αναγκαία περίοδο μετάβασης από την εξάρτηση από το πετρέλαιο, λιγνίτη, ουράνιο, αέριο προς ήπιες και ανανεώσιμες μορφές ενέργειας.

Το κόστος του παλιού «σκληρού» δρόμου είναι πια ανυπόφορο, ρυπογόνο, μεγάλο σε χρήματα, κινδύνους και ελευθερίες, γιατί είναι δρόμος αναπόφευκτα συγκεντρωτικός, αυταρχικός, ευπαθής, τεχνοκρατικός και βοηθάει στη δημιουργία ενός κόσμου επιδοτήσεων, χαριστικών δανείων, κεντρικού ελέγχου, κρατισμού. Ανοίγει με τη σειρά του τον δρόμο για μια κοινωνία ολοκληρωτική.

Μπορούμε να εφαρμόσουμε μια ομαλή μετάβαση προς μια ουσιαστικά απόλυτη εξάρτηση από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, χρησιμοποιώντας πολύ πιο αποδοτικά τις ενεργειακές πηγές που έχουμε και υιοθετώντας όλο και περισσότερο «ήπιες» τεχνολογικά και ποικίλες ανανεώσιμες πηγές (όπως βιοκλιματική αρχιτεκτονική, ηλιακή θέρμανση, αξιοποίηση αγροτικών και κτηνοτροφικών υπολειμμάτων, άνεμο και μικροϋδροηλεκτρισμό, φωτοβολταϊκά και γεωθερμία), που προσφέρουν ενέργεια στην κλίμακα και ποιότητα που χρειαζόμαστε. Για τον λόγο αυτό και επιβάλλεται να καταθέσουν όλοι οι συνδυασμοί πρόγραμμα για την ενεργειακή αναβάθμιση στον Δήμο Θεσσαλονίκης, όπως έχει κάνει η «Οικολογία-Αλληλεγγύη» (https://eco-solidarity.gr/program).

Ένας τέτοιος ήπιος δρόμος είναι πραγματικά φθηνότερος, συντομότερος, πιο σίγουρος και ασφαλής. Και προϋποθέτει αλλαγές του τρόπου ζωής και επιλογές προς μια κοινωνία μικρότερων ανισοτήτων, συγκρότησης ενεργειακών κοινοτήτων με συμμετοχή του Δήμου, συλλογικής αντίστασης στην υποβάθμιση της ζωής και του πλανήτη και αξιοποίησης των δυνατοτήτων που ο καθένας έχει για να προσφέρει σε μια άλλη προοπτική, οικολογική και κοινωνικά αλληλέγγυα.

Ταυτόχρονα, οι σχεδιασμοί στην Τουρκία για κατασκευή πυρηνικών αντιδραστήρων, που θεωρούσαμε ότι έχουν ματαιωθεί αλλά επανήλθαν μετά τη στρατηγική αλλαγή συμμαχιών της Τουρκίας, επιβάλλουν την ελληνική συνδρομή στην ανάπτυξη του αντιπυρηνικού κινήματος.

Η ματαίωση της κατασκευής του πυρηνικού εργοστασίου στο Ακούγιου της Τουρκίας, ένα μόνον από αυτά που προγραμματίζονται να γίνουν με τη συνδρομή της Ρωσίας, είναι επιτακτική ανάγκη. Πολύ περισσότερο εφόσον η απόκτηση πυρηνικού εργοστασίου διευκολύνει την απόκτηση πυρηνικών όπλων.

Θα πρέπει να διερευνηθεί και η «συναπόφαση», μια πρόταση που τέθηκε εδώ και χρόνια στο Ευρωκοινοβούλιο και σημαίνει πως, κατά την κατασκευή ενός πυρηνικού εργοστασίου σε μία χώρα, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη των γειτονικών χωρών. Πιθανοί νέοι αντιδραστήρες σε Τουρκία, Βουλγαρία, Βόρεια Μακεδονία, Ισραήλ, Αίγυπτο κλπ, μας αφορούν άμεσα και όχι μόνο λόγω έκλυσης «κανονικών» δόσεων ραδιενέργειας, οι οποίες θα επηρεάσουν τη ζωή μας. Συνιστά, λοιπόν, στοιχειώδες δικαίωμά μας η δυνατότητα να συναποφασίζουμε με τους γείτονές μας, πάνω σε θέματα που θα θίξουν με μαθηματική ακρίβεια την ποιότητα της ζωής μας και τη σταθερότητα στην περιοχή.

*O Μιχάλης Τρεμόπουλος είναι υποψήφιος Δημάρχου Θεσσαλονίκης (με την «Οικολογία-Αλληλεγγύη»)