Προκλήσεις, αντιφάσεις και οπισθοδρομήσεις: Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κοινωνία των πολιτών το 2025

Λίγο πριν την εκπνοή του χρόνου, η 10η Δεκεμβρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τιμώντας την ιστορική επέτειο υιοθέτησης της Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών.

Μόλις 5 χρόνια μετά τον καταστροφικότερο πόλεμο που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, ήταν επιτακτική η ανάγκη να μπουν εκ νέου αυστηροί κανόνες και να προστατευτούν με κάθε τρόπο τα δικαιώματα του ανθρώπου.

75 χρόνια μετά η ανθρωπότητα έρχεται αντιμέτωπη με ολοένα και περισσότερες προκλήσεις ως προς την ισότητα, την ισονομία, το σεβασμό και την αλληλεγγύη.

Τα δικαιώματα συνδέονται διαχρονικά με τις εκάστοτε πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές συνθήκες του πλανήτη. Τον βηματισμό δίνουν οι μεγάλες δυνάμεις όπως η Αμερική και η Ε.Ε με τις αποφάσεις που λαμβάνει, επηρεάζοντας όλες τις χώρες, μέσα σε αυτές και την Ελλάδα.

Την περίοδο της οικονομικής κρίσης η σκληρή πολιτική και τα αντιλαϊκά μέτρα είχαν σαν αποτέλεσμα την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ελλάδα. Η δίκη της Χρυσής Αυγής που συνεχίζεται στο εφετείο αφορά την κοινοβουλευτική ομάδα καθώς και πρώην βουλευτές.

Σήμερα, παρατάξεις όπως οι Σπαρτιάτες και η Νίκη με μια στροφή προς τον συντηρητισμό συνεχίζουν κατά την ίδια τακτική την ρητορική μίσους που φαίνεται να κερδίζει έδαφος, βάζοντας στο περιθώριο θεσμοθετημένες ελευθερίες.

Τον Μάρτιο ο βουλευτής της «Νίκης», Νίκος Παπαδόπουλος, βανδάλισε τέσσερα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη που φιλοξενούσε στην αναδρομική της έκθεση η Εθνική Πινακοθήκη, θεωρώντας τα βλάσφημα, προκαλώντας σφοδρές αντιδράσεις, φέρνοντας στο προσκήνιο την συζήτηση γύρω από τα όρια στην τέχνη, το δικαίωμα στην έκφραση και την καλλιτεχνική ελευθερία.

Η φτωχοποίηση, οι ανισότητες, η λιτότητα, η μεγάλη φορολογία, ο πόλεμος που συνεχίζει να μαίνεται στην Ουκρανία καθώς και στα εδάφη της Παλαιστίνης, ενισχύουν την ακροδεξιά στην Ευρώπη, την Αμερική, στις εθνικές κυβερνήσεις καθώς και στο Ευρωκοινοβούλιο. Ο Ντόναλντ Τραμπ έκανε σαφές από την πρώτη ημέρα της επανεκλογής του πως τα ανθρώπινα δικαιώματα χρειάζονται επαναπροσδιορισμό, προωθώντας μια εχθρική ατζέντα προς τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, εστιάζοντας κυρίως στους μετανάστες και τους ΛΟΑΤΚΙ με έμφαση στις τράνς γυναίκες.

Παρά τα βήματα που έγιναν τα τελευταία στην Ελλάδα όπως η ψήφιση του Αντιρατσιστικού νόμου, η τροποποίηση του άρθρου 336 για να συμπεριληφθεί η σεξουαλική βία, μετά την έκρηξη του κινήματος του Ελληνικού #metoo, ο νόμος για την ταυτότητα φύλου, ο πολιτικούς γάμος των ομόφυλων ζευγαριών, κεκτημένα χρόνων αμφισβητούνται καθημερινά και υποστηρικτές μιας πιο δικαιωματικής πολιτικής φαίνεται να αναδιπλώνονται σε μια πιο συντηρητική θεώρηση των πραγμάτων που υποστηρίζει πως η πλήρη ισότητα αρχίζει και απειλεί αυτούς που μέχρι σήμερα θεωρούσαν δεδομένο πως είναι δικαιούχοι περισσότερων προνομίων.

Η Ελλάδα της αλληλεγγύης που υποδεχόταν με ανοιχτές αγκαλιές τους Σύριους πρόσφυγες πολέμου στα νησιά, η Ελλάδα που υποστήριζε τους αδύναμους, αντιμετωπίζει συνεχείς προκλήσεις, με τις περισσότερες κυβερνήσεις των Ευρωπαϊκών κρατών που κάποτε στήριζαν τις φωνές των αδύναμων να έχουν σωπάσει.

Οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων προσφύγων και μεταναστών συνεχίστηκαν και το 2025, με αναφορές για επαναπροωθήσεις, άσχημες συνθήκες κράτησης και ανεπαρκείς εγκαταστάσεις υποδοχής των αιτούντων άσυλο. Οι νέες ρυθμίσεις του Ευρωκοινοβουλίου και οι αποφάσεις του Αμερικανού προέδρου θέτουν υπό αμφισβήτηση ακόμα και την ίδια την Σύμβαση της Γενεύης που αποτελεί το θεμέλιο του διεθνούς δικαίου για την ανθρωπιστική διαχείριση θυμάτων πολέμου. Τα μέτρα στην χώρα μας για την χρονιά που έρχεται θα είναι εξίσου σκληρά και η πολιτική της μετανάστευσής αυστηρότερη όπως δήλωσε πρόσφατα ο Θάνος Πλεύρης. Ο υπουργός ανακοίνωσε πως θα φέρει στη Βουλή το νομοσχέδιο της νόμιμης μετανάστευσης που θα αποτελεί ανάχωμα για οποιαδήποτε παράνομη εισροή. Αναφορικά με τις δομές για τους μετανάστες υποστήριξε πως οι μισές θα υλοποιούν κράτηση οι άλλες μισές που θα απευθύνονται σε αυτούς που πιθανά να πάρουν άσυλο θα έχουν και δυνατότητα εργασίας.

Τον Απρίλιο η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου προειδοποίησε για το διάχυτο κλίμα φόβου που επικρατεί για τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων των μεταναστών, ως αποτέλεσμα εκστρατειών συκοφάντησης, παρενοχλήσεων και απειλών δίωξης για όσους παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια.

Οι ΛΟΑΤΚΙ διεκδικήσεις βρέθηκαν για ακόμη μια χρονιά πολύ ψηλά στην ατζέντα των κρατών μελών της Ε.Ε. Τον Οκτώβριο του 2025 παρουσιάστηκε η στρατηγική για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ για την περίοδο 2026-2030. Η στρατηγική αυτή, η οποία βασίζεται στην προηγούμενη στρατηγική για την περίοδο 2020-2025, θα προωθήσει ακόμα περισσότερο την ενσωμάτωση της ισότητας των ΛΟΑΤΚΙ+ σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ. Μόλις πριν από ένα μήνα το Ανώτατο Δικαστήριο της Ε.Ε. αποφάσισε ότι οι γάμοι μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου πρέπει να γίνονται σεβαστοί σε όλες τις χώρες της Ε.Ε και επέπληξε την Πολωνία για την άρνησή της να αναγνωρίσει έναν γάμο Πολωνών πολιτών που τελέστηκε στη Γερμανία. Το δικαστήριο δεν απαιτεί από τα κράτη-μέλη να εισάγουν στην εθνική τους νομοθεσία την ισότητα στο γάμο μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου αλλά απαγορεύει τις διακρίσεις σε ζευγάρια που έχουν προχωρήσει στην τέλεση πολιτικού γάμου που είναι αναγνωρισμένος σε χώρες της Ευρωπαϊκής ένωσης. Στην Ελλάδα στις 30 Μαΐου 2025 η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας, κατά πλειοψηφία έκρινε ότι είναι συνταγματική η σύναψη γάμου με πρόσωπα του ίδιου φύλου, όπως αυτή θεσπίστηκε με το νόμο 5089/2024, κάτι που έχει ως συνέπεια να επεκτείνεται το δικαίωμα υιοθεσίας και στα ομόφυλα έγγαμα ζευγάρια ή τα ζευγάρια που έχουν συνάψει σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης.

Η μεγαλύτερη διαμάχη που σημειώθηκε γύρω από τα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα το 2025 αφορούσε την άποψη γύρω από το αν τα φύλα είναι δύο η περισσότερα, με δεκάδες άρθρα, δηλώσεις και σχολιασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο πρόεδρος της Αμερικής δήλωσε ρητά και ξεκάθαρα την πρώτη ημέρα της ορκωμοσίας του πως υπάρχουν μόνο το αρσενικό και το θηλυκό κάτι που ακούσαμε να λέει και ο πρωθυπουργός της χώρας Κυριάκος Μητσοτάκης ο οποίος σε προηγούμενες δηλώσεις του εκφράστηκε θετικά για τα ιντερσεξ άτομα και τα δικαιώματα που πρέπει να απολαμβάνουν. Το σύνολο της Κυβέρνησης επέστρεψε στην παλιά συντηρητική άποψη πως τα φύλα είναι δύο και η woke ατζέντα επικίνδυνη.

Αναμφισβήτητα το γεγονός που σφράγισε την χρονιά που μας πέρασε αναφορικά με την ελευθερία λόγου και τα ανθρώπινα δικαιώματα εν γένει ήταν η δολοφονία του Τσάρλι Κερκ στις 10 Σεπτεμβρίου 2025 κατά τη διάρκεια εκδήλωσης στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα. Ο Τσάρλι Κερκ ήταν διευθυντής της οργάνωσης Turning Point USA, η οποία είχε ως στόχο την προώθηση συντηρητικών ιδεών στα campus των πανεπιστημίων. Υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Ντόναλντ Τραμπ και είχε έντονη δημόσια παρουσία. Η είδηση της δολοφονίας του απασχόλησε για ημέρες τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, δημιουργώντας τρομερή πόλωση και ένα εχθρικό κλίμα μεταξύ των υποστηρικτών του οι οποίοι επιδόθηκαν σε κυνήγι μαγισσών με τον Τραμπ να χαρακτηρίζει τον Κερκ «μάρτυρα της ελευθερίας», θέτοντας ως στόχο να καταπολεμήσει αυτό που αποκάλεσε «ριζοσπαστική αριστερά», επιρρίπτοντας τις ευθύνες που την καθιστούν ηθικό αυτουργό της δολοφονίας.

Οι υπάρχουσες συνθήκες δεν αφήνουν περιθώρια για αισιοδοξία και επιβάλλουν επαγρύπνηση. Τα ανθρώπινα δικαιώματα οδηγούνται σε μια διττή παλινδρόμηση. Από την μια κανείς δεν τολμά (ακόμα) να αμφισβητήσει και να καταργήσει τις υπάρχουσες κατοχυρωμένες διεθνής και ευρωπαϊκές συμβάσεις από την άλλη, παρατηρείται ανησυχητική οπισθοδρόμηση και καταπάτηση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάτι που σίγουρα θα αποτελέσει μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις και για την χρονιά που έρχεται.