Πυρπολημένοι τόποι, μετακινούμενες ζωές

Λέξεις: Παναγιώτης Κοντογιώργος

Η Ελλάδα έχει περικυκλωθεί από φωτιές, από τον Βορρά ως τον Νότο. Εκατομμύρια τετραγωνικά μέτρα γης έχουν γίνει στάχτη. Καμένα δέντρα, καμένα ζώα, καμένα σπίτια, καμένοι άνθρωποι — αλλά και άνθρωποι που αναγκάζονται όχι μόνο να εκκενώσουν προληπτικά τον τόπο τους, αλλά πολύ πιθανόν να μετακομίσουν μόνιμα αλλού. Το φαινόμενο της εσωτερικής μετανάστευσης λόγω της κλιματικής κρίσης στην Ελλάδα παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις.

Δεν πρόκειται απλά για την απώλεια φυσικών πόρων ή περιουσιών. Πρόκειται για την απώλεια του ίδιου του χώρου όπου οι άνθρωποι έχουν τις ρίζες τους, τις μνήμες τους, την ιστορία και την καθημερινότητά τους. Ο τόπος που μεγάλωσαν και αγάπησαν γίνεται ακατοίκητος, το μέλλον τους θολώνει και η ζωή τους αναγκάζεται να ξαναρχίσει αλλού — συχνά κάτω από δυσμενέστερες συνθήκες.

Αυτή η νέα μορφή εσωτερικής μετανάστευσης είναι τραγική. Οικογένειες διαλύονται, κοινότητες χάνονται, πολιτισμικές και τοπικές ταυτότητες εξανεμίζονται. Και όλα αυτά σε μια χώρα που, αντί να ενισχύσει τη φροντίδα της γης και του περιβάλλοντος, συχνά αντιμετωπίζει τα αίτια αυτής της καταστροφής με αδιαφορία ή μικροπολιτικές αντιπαραθέσεις.

Όταν μια περιοχή καταστρέφεται από τις φωτιές ή άλλες επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, οι ζημιές συχνά μένουν ανεπούλωτες. Τα σπίτια που έγιναν στάχτη δεν ξαναχτίζονται, καθώς η κρατική αποζημίωση είναι ελάχιστη ή καθυστερεί δραματικά, αφήνοντας τις οικογένειες χωρίς τα μέσα να ξανασταθούν στα πόδια τους. Αντί να ξαναδημιουργηθούν ζωντανές κοινότητες, πολλές φορές οι κατεστραμμένες εκτάσεις μετατρέπονται σε ιδιωτικές βίλες ή σε περιοχές όπου τοποθετούνται ανεμογεννήτριες και άλλες υποδομές, που εξυπηρετούν οικονομικά συμφέροντα μακριά από τις ανάγκες των ντόπιων. Με αυτόν τον τρόπο, η καταστροφή δεν είναι μόνο φυσική αλλά και κοινωνική, καθώς οι κάτοικοι εκτοπίζονται και ο τόπος τους χάνει την αυθεντική του ταυτότητα, μετατρέποντας την τραγωδία σε μια μορφή οικονομικής και χωρικής αλλοτρίωσης.

Η πολιτική ευθύνη για αυτό το φαινόμενο είναι μεγάλη. Η χρόνια υποβάθμιση της πρόληψης και της προστασίας των δασών, η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, η καθυστέρηση στην ενίσχυση των υποδομών, αλλά και η ανεπάρκεια της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης των πολιτών έχουν διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην κλιμάκωση των προβλημάτων.

Παράλληλα, η έλλειψη στρατηγικής για την κλιματική προσαρμογή και η μη εφαρμογή πολιτικών μείωσης των εκπομπών ρύπων εντείνουν την κλιματική κρίση, καθιστώντας τις καταστροφές πιο συχνές και πιο καταστροφικές.

Η Ελλάδα χρειάζεται επειγόντως να αναθεωρήσει τη στάση της απέναντι στο περιβάλλον και τους πολίτες της. Πρέπει να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν άμεσα μέτρα πρόληψης και αποκατάστασης. Να ενισχυθεί η δασοπροστασία και η διαχείριση φυσικών οικοσυστημάτων. Να δημιουργηθούν υποδομές ασφαλείας για την προστασία των ανθρώπων και των περιουσιών τους. Να εφαρμοστεί ολοκληρωμένη πολιτική για την κλιματική προσαρμογή, που να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Τέλος, είναι απαραίτητη η ευρεία ενημέρωση και εκπαίδευση των πολιτών ώστε να γίνουν σύμμαχοι σε αυτήν την προσπάθεια και να είναι προετοιμασμένοι απέναντι στις προκλήσεις.

Παράλληλα, η εσωτερική μετανάστευση λόγω κλιματικής κρίσης δεν είναι ένα φαινόμενο που αφορά μόνο την Ελλάδα. Σε πολλές χώρες του κόσμου, χιλιάδες άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες εξαιτίας καταστροφικών πυρκαγιών, πλημμυρών, ξηρασίας ή άλλων ακραίων καιρικών φαινομένων που επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή.

Η Ελλάδα, ως μέλος αυτής της παγκόσμιας κοινότητας, οφείλει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με αποφασιστικότητα και ανθρωπιά, ώστε να προστατεύσει όχι μόνο το φυσικό της περιβάλλον, αλλά και τους ανθρώπους της που κινδυνεύουν να χάσουν τα πάντα — το σπίτι, τις ρίζες, την ταυτότητά τους. ⸻ 📍 Παραδείγματα εσωτερικής μετανάστευσης στην Ελλάδα λόγω κλιματικής κρίσης 1. Μάτι, Αττική (2018) – Η φονική πυρκαγιά οδήγησε δεκάδες οικογένειες σε μόνιμη μετακίνηση, καθώς τα σπίτια καταστράφηκαν ολοσχερώς και η περιοχή θεωρήθηκε μη ασφαλής για άμεση επιστροφή.

2. Μάνδρα, Αττική (2017) – Οι πλημμύρες κατέστρεψαν υποδομές και κατοικίες, αναγκάζοντας κατοίκους να εγκατασταθούν μόνιμα σε άλλες περιοχές.

3. Βαρυμπόμπη – Θρακομακεδόνες (2021) – Η μεγάλη πυρκαγιά στην Πάρνηθα κατέκαψε σπίτια και δημιούργησε μόνιμη μετακίνηση μέρους του πληθυσμού.

4. Εύβοια (2021) – Η πυρκαγιά στη Βόρεια Εύβοια κατέστρεψε πάνω από 50.000 εκτάρια, ισοπέδωσε χωριά και οδήγησε εκατοντάδες οικογένειες, ειδικά από τον τουριστικό και αγροτικό τομέα, σε μετανάστευση.

5. Μάνη, Πελοπόννησος (2021) – Μεγάλες πυρκαγιές οδήγησαν σε εγκατάλειψη αγροτικών εκτάσεων και μετακίνηση κατοίκων προς αστικά κέντρα.

6. Ρόδος (2023) – Μαζικές εκκενώσεις και καταστροφή τουριστικών υποδομών ανάγκασαν πολλούς εργαζόμενους στον τουρισμό να μετακινηθούν σε άλλα νησιά ή στην ηπειρωτική χώρα.

7. Θεσσαλία (2023) – Οι καταστροφικές πλημμύρες από την κακοκαιρία Daniel έκαναν ολόκληρα χωριά ακατάλληλα για κατοίκηση, οδηγώντας σε μαζική μετεγκατάσταση.

8. Έβρος (2023) – Η μεγαλύτερη πυρκαγιά που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ε.Ε. οδήγησε σε μόνιμη εγκατάλειψη σπιτιών και αγροτικών εκτάσεων, με οικογένειες να μεταφέρονται σε άλλους δήμους.

📜 Παραδείγματα κλιματικής εσωτερικής μετανάστευσης σε άλλες χώρες

1. Ηνωμένες Πολιτείες (Καλιφόρνια & Χαβάη) – Μαζικές απομακρύνσεις πληθυσμών λόγω επαναλαμβανόμενων πυρκαγιών. Ολόκληρες κοινότητες, όπως το Paradise στην Καλιφόρνια, δεν ξαναχτίστηκαν ποτέ.

2. Αυστραλία – Οι «Black Summer» φωτιές του 2019–2020 οδήγησαν σε μόνιμη εγκατάλειψη οικισμών, ειδικά σε αγροτικές περιοχές.

3. Μπαγκλαντές – Εκατομμύρια άνθρωποι μετακινούνται εσωτερικά λόγω πλημμυρών και διάβρωσης ακτών από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

4. Μοζαμβίκη – Καταιγίδες και κυκλώνες καταστρέφουν συνεχώς παράκτιες κοινότητες, αναγκάζοντας χιλιάδες να μετακινηθούν προς την ενδοχώρα.

5. Ινδία – Στην πολιτεία Ασσάμ, οι πλημμύρες και η διάβρωση του ποταμού Βραχμαπούτρα μετακινούν ολόκληρα χωριά.

6. Καναδάς (Βόρειες περιοχές) – Οι συνεχείς πυρκαγιές στα βόρεια δάση προκαλούν την εγκατάλειψη οικισμών ιθαγενών πληθυσμών.

7. Συρία & Ιράκ (Ποταμός Ευφράτης) – Η ξηρασία αναγκάζει τους αγρότες να εγκαταλείπουν παραδοσιακές γεωργικές περιοχές.

*Ο Παναγιώτης Κοντογιώργος είναι πρώην δημοσιογράφος και νυν δάσκαλος yoga