Σε ποιον ανήκει ο δημόσιος χώρος;

Όπως δεν νοείται προσκήνιο χωρίς παρασκήνιο έτσι δεν νοείται και πόλη δίχως παρίες. Δίπλα λοιπόν στους μεγαλοσχήμονες, δίπλα στους αφανείς αλλά ασφαλείς, υπάρχουν και οι κακόμοιροι που ανέλαβαν να εκπροσωπήσουν το κόμμα της δυστυχίας: ανέστιοι, ναρκομανείς, πρόσφυγες, δημογραφίες ευάλωτες που τοποθετούνται στα κάτω σκαλιά της αστικής κλίμακας.

Αυτές οι δημογραφίες άλλοτε σπρώχνονται σε ελεγχόμενες ζώνες καραντίνας όπου και φωλιάζουν για να φτιάξουν τις κακόφημες γειτονιές και άλλοτε ξεγλιστρούν και εμφανίζονται απροσδόκητα δίπλα σε καλογυαλισμένες βιτρίνες και καθωσπρέπει χώρους.

Αυτές οι εμφανίσεις προκαλούν παράπονα καθωσπρέπει κυρίων που γκρινιάζουν για την περιφερόμενη κακομοιριά που “τσαλακώνει την εικόνα της πόλης”, “καταστρέφει την ποιότητα ζωής της γειτονιάς”, “ρίχνει την τιμή των ακινήτων”, “βλάπτει τις επιχειρήσεις”. Και οι ανησυχίες κινητοποιούν επιχειρηματίες και αιρετούς στις πόλεις του να σκαρφιστούν τρόπους ώστε να απομακρύνουν το πρόβλημα.

Η έμπνευση δε λείπει. Καρφάκια φυτρώνουν στα κεφαλόσκαλα και τα περβάζια των καταστημάτων ώστε να αποτρέπουν στη δυστυχία να φωλιάζει στον κόρφο τους. Βραχίονες χωρίζουν παγκάκια στη μέση ώστε να μη μπορεί κανένας άστεγος να ξαπλώσει και να μονιμοποιήσει την παρουσία του στον χώρο. Εξογκώματα τέμνουν οριζόντια πεζούλια και τα χωρίζουν σε μικρά χωρικά διαστήματα ώστε να επιτρέπεται το κάθισμα αλλά να αποτρέπεται η ξάπλα. Αυτές οι εμπνεύσεις έχουν ονομαστεί “αμυντικοί σχεδιασμοί” (defensive design).

Σκαρφίσματα που παρότι ονομάζονται άμυνες, έχουν μια επιθετική και μονοσήμαντη άποψη για τον δημόσιο χώρο από τον οποίο αποκλείουν έναν αβοήθητο πληθυσμό. Αλλά ένα παγκάκι είναι ένα παγκάκι και όχι μια καρέκλα. Και ένα πεζούλι όταν αποκτά καρούμπαλα χάνει τον χαρακτήρα του; Και γιατί να απαγορεύεται σε κάποιον να ξαπλώνει ώστε να μην διαταράσσεται η αισθητική νιρβάνα των περαστικών;

Κάπως έτσι λοιπόν ένας τύπος ονόματι Stuart Semple σχεδίασε μια αντεπίθεση. Πρώτα μετονόμασε τον αντίπαλο: απέδωσε σε όλες αυτές τις κακόκαρδες εμπνεύσεις τον τίτλο “εχθρικοί σχεδιασμοί” (hostile design). Ο ορισμός που δίνει είναι:

“Εχθρικοί ονομάζονται οι σχεδιασμοί που φτιάχνονται με σκοπό να αποκλείουν, βλάπτουν ή εμποδίζουν την ελευθερία των ανθρώπων – είτε αυτοί οι άνθρωποι είναι άστεγοι, skaters ή καθημερινοί πολίτες που συναντιούνται για να περάσουν όμορφα”.

Αλλά ο κ. Stuart Semple δεν έμεινε μόνο στα βαπτίσματα και τις μετονομασίες. Δημιούργησε και ένα αυτοκόλλητο, που με μεγάλα γράμματα γράφει “design crime” και το διανέμει σε όποιον έχει ανιχνεύσει και θέλει να επισημάνει έναν εχθρικό σχεδιασμό. Καλεί τέλος όλους όσοι ανιχνεύσουν κάποιον επιθετικό σχεδιασμό να τον φωτογραφήσουν και να τον ταυτοποιήσουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιώντας το hashtag #hostiledesign.

Πίσω από τις μάχες για το όνομα και τον χαρακτήρα αυτών των ύπουλων σχεδιασμών κρύβεται ο διάλογος για την ουσία του δημοσίου χώρου. Σε ποιον ανήκει; Σε όλους ή σε όλους όσοι είναι φυσιολογικοί; Και ποιοι είναι αυτοί; Σε ποιες πράξεις αντιστοιχεί η παρουσία μας στον δημόσιο χώρο; Τι μας επιτρέπεται και τί αποκλείεται; Πώς έχουμε μάθει να τον αποκωδικοποιούμε και ποιες είναι οι δυνατότητές του;