Τα μνημεία της Θεσσαλονίκης: Το αναξιοποίητο κεφάλαιο της πόλης

Λέξεις: Παναγιώτης Κιούσης, Γιάννης Καραμήτσιος

Μια ακόμη θερινή τουριστική περίοδος αρχίζει. Η Θεσσαλονίκη, χάρη στην πετυχημένη πολιτική τουριστικής προβολής της απερχόμενης διοίκησης του Δήμου, αναμένει αυξημένη τουριστική κίνηση.

Το ζήτημα όμως είναι ότι η ανάπτυξη αυτή δεν φαίνεται να βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής ούτε των υποψηφίων Δημάρχων, αλλά ούτε και των ψηφοφόρων. Σημαντικά ζητήματα σχετικά με τον τουρισμό παραμένουν εκκρεμή ή επιδεινώνονται. Ένα από αυτά είναι και η κατάσταση και αξιοποίηση των πλούσιων σε αισθητική και ιστορική αξία μνημείων μας, πολλά από τα οποία παραμένουν εδώ και χρόνια χωρίς στοιχειώδεις εργασίες συντήρησης. Το σημαντικότερο όμως πρόβλημα είναι ότι τα μνημεία αυτά δεν προβάλλονται και δεν αναδεικνύονται σωστά.

Τα ρωμαϊκά μνημεία

Ας πάρουμε για παράδειγμα την Αψίδα του Γαλερίου, ή Καμάρα όπως την αποκαλούμε, και την Ροτόντα. Το χρώμα της Καμάρας κοντεύει να αλλάξει από την καπνιά και τη μουτζούρα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Τα γλυπτά της όσο περνά ο καιρός διαβρώνονται όλο και περισσότερο, με κίνδυνο να μην διακρίνονται καθόλου έπειτα από λίγα χρόνια. Απαιτείται διαρκής προσπάθεια καθαρισμού και συντήρησης. Η Ροτόντα συντηρείται ίσως σε καλύτερο βαθμό.

ΔΕΙΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ: 10 πράγματα που κάθε Θεσσαλονικιός πρέπει να ξέρει για τη Ροτόντα

Παράλληλα, πρόκειται για δύο μνημεία που μπορούν να προβληθούν ως εξαιρετικά σημαντικά, αρκεί να επενδυθούν με την κατάλληλη εξιστόρηση. Μας έρχονται από μια περίοδο όταν η Θεσσαλονίκη είχε καταστεί η σημαντικότερη πόλη στο ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και έδρα του Καίσαρα. Η Καμάρα αναπαριστά σκηνές από έναν θρίαμβο της Αυτοκρατορίας εναντίον του μεγάλου αντιπάλου της εποχής, της Περσίας. Η Ροτόντα προοριζόταν για μαυσωλείο του Καίσαρα, ή ειδωλολατρικός ναός. Συμπυκνώνει τρεις πολιτισμούς, ρωμαϊκό, βυζαντινό, οθωμανικό. Μαζί ορθώνονται σε ένα σημείο της Εγνατίας οδού, το οποίο ένωνε τη Δύση με την Ανατολή, την παλιά Ρώμη με τη νέα Ρώμη. Όλα αυτά τα στοιχεία θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα αφήγημα που, με την κατάλληλη προβολή, θα τόνιζε την Θεσσαλονίκη ως σημαντικό ιστορικό κέντρο και θα άφηνε ένα έντονο αποτύπωμα στον κάθε επισκέπτη.

Το ίδιο ισχύει βέβαια και για τα υπόλοιπα ρωμαϊκά μνημεία, όπως τα ανάκτορα του Γαλερίου ή την αρχαία ρωμαϊκή αγορά. Χωρίς κάποιο πλαίσιο, δεν βλέπει κανείς παρά μόνο κάποιες πέτρες. Οι υπάρχουσες πληροφοριακές πινακίδες είναι γραμμένες αποκλειστικά σε «αρχαιολογική διάλεκτο» και όχι μόνο δε βοηθούν, αλλά μπορούμε να πούμε πως απωθούν. Φαντασθείτε τον τουρίστα που επισκέπτεται την αρχαία ρωμαϊκή αγορά και διαβάζει ότι «…δημιουργήθηκε διπλή υπόγεια θολοσκεπής στοά (cryptoporticus), η οποία λειτουργούσε ως υποδομή της υπερκείμενης κορινθιακής στοάς και ως ανάλημμα της μεγάλης πλατείας». Μάλλον θα νιώσει πως όλο αυτό δεν τον αφορά, ή πως είναι πολύ λίγος για να το καταλάβει.

Οι βυζαντινές εκκλησίες

Πολλά πρέπει να γίνουν και στις βυζαντινές εκκλησίες μας. Από το 1988 έχουν αναγνωριστεί από την UNESCO ως μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, όμως πολλές από αυτές χρειάζονται άμεσα έργα συντήρησης και μια μέριμνα για να ανοίξουν στο κοινό.

Οι Άγιοι Απόστολοι, ο Προφήτης Ηλίας και η Αγία Αικατερίνη παραμένουν κλειστά χωρίς καμία σήμανση για ώρες λειτουργίας. Οι δύο πρώτοι ναοί χρειάζονται άμεσα έργα ανακαίνισης, τόσο στα παράθυρα όσο και στον περίβολό τους. Η κρύπτη μαρτυρίου του Αγίου Δημητρίου, ένα πολύ υποβλητικό και βιωματικά συγκινητικό σημείο της πόλης, δεν διαθέτει απολύτως καμία σήμανση και κλείνει καθημερινά στις 14:45.

ΔΕΙΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ: Τα δυο μυστικά που θα ανακαλύψεις αν στρίψεις αριστερά από το ΥΜΑΘ!

Ο Όσιος Δαβίδ έχει ώρες λειτουργίας, αλλά δεν τις ανακοινώνει. Οι υπέροχες τοιχογραφίες πολλών ναών δεν φαίνονται καλά, λόγω της φθοράς του χρόνου, του χαμηλού και ατμοσφαιρικού φωτισμού που βεβαίως αρμόζει σε έναν τέτοιο χώρο, αλλά και λόγω της απόστασης, αν βρίσκονται σε τρούλο. Πολλές από αυτές αφηγούνται συναρπαστικά επεισόδια της χριστιανικής παράδοσης, ικανά να προσελκύσουν το ενδιαφέρον και του πιο αδιάφορου επισκέπτη. Εδώ απαιτείται μια εφαρμογή (app), με την οποία θα μπορεί κανείς να τις σημαδεύει με το κινητό του και αυτές να παρουσιάζονται με ευκρίνεια, μαζί με συνοδευτικά στοιχεία που θα τις εντάσσουν στο πλαίσιο της εποχής τους. Αυτή η δυνατότητα υπάρχει για παράδειγμα στη Σεν Σαπέλ, στο Παρίσι – γιατί όχι και εδώ;

Στα μνημεία αυτά εμπλέκεται βέβαια η Εκκλησία. Εφόσον όμως δεχόμαστε ότι δεν πρόκειται αποκλειστικά για χώρους λατρείας, αλλά για μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, κάποιος φορέας θα πρέπει να την βοηθήσει, τόσο οικονομικά όσο και με τεχνογνωσία, για να αναδειχθούν όπως τους αξίζει.

Τα οθωμανικά μνημεία

Στη χειρότερη κατάσταση όλων βρίσκονται τα οθωμανικά μνημεία μας, τα οποία είναι δυστυχώς παρατημένα εντελώς. Τα λουτρά και τζαμιά παραμένουν μονίμως κλειστά – τουλάχιστον το Αλατζά Ιμαρέτ θα μπορούσε να είναι το μοναδικό τζαμί στο κέντρο που θα παρείχε δυνατότητα επίσκεψης.

ΔΕΙΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ: Κτίρια που αγαπώ σε εικόνες: Αλατζά Ιμαρέτ

Τα δε χαμάμ αποτελούν χώρους εξαιρετικά ατμοσφαιρικούς, που εντυπωσίασαν όποτε φιλοξένησαν καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, όπως παλιότερα κατά το Φεστιβάλ Κινηματογράφου, αλλά και πρόσφατα με το Bridges Festival. Η σημερινή κατάσταση, με το Γιεχουντί Χαμάμ και το Πασά Χαμάμ να μη διαθέτουν καν σήμανση, υποτιμά την πόλη μας. Είναι σαφές ότι κάτι πρέπει να αλλάξει.

Η πολιτική μας πρόταση

Έχουμε πλήρη συναίσθηση των οικονομικών δυσκολιών της εποχής. Γνωρίζουμε ότι οι προτάσεις μας για συντήρηση και ανακαίνιση των μνημείων κοστίζουν, αλλά ίσως όχι και τόσο αν υπάρξει συνετή διαχείριση και αν διεκδικηθούν ευρωπαϊκά κονδύλια. Πολλά από τα μνημεία μας έχουν ταμπέλες που ενημερώνουν για χρηματοδότηση εκατομμυρίων ευρώ από το ΕΣΠΑ 2000-2006. Μετά το 2006 δεν υπήρξαν διαθέσιμα κονδύλια, ή μήπως έλειψε η απαραίτητη πολιτική βούληση για την απορρόφηση τους;

Πολύ ορθά έχει συγκροτηθεί ο Οργανισμός Τουρισμού Θεσσαλονίκης. Ορθά αναζητεί συνέργειες και επιχειρεί να συντονίσει όλες τις προσπάθειες και έχει πράγματι προσφέρει κάποιο έργο μέχρι τώρα. Αναρωτιόμαστε όμως μήπως παραμένει δέσμιος μιας δημοσιοϋπαλληλικής νοοτροπίας και της προσπάθειας των πολιτικών να τον εκμεταλλευτούν για την προσωπική προβολή τους. Η πρόταση Μπουτάρη ήδη από το 2017 είναι να μετασχηματιστεί ο Οργανισμός σε έναν αμιγώς ιδιωτικό φορέα και νομίζουμε πως έχει φτάσει ο καιρός αυτή η ιδέα να δοκιμαστεί.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 5 ξεναγοί προτείνουν τις πιο καλοκαιρινές διαδρομές στη Θεσσαλονίκη

Στη συνέχεια, ο Οργανισμός αυτός θα μπορούσε να αποτανθεί σε ομάδες επαγγελματιών που έχουν ήδη αναπτύξει τεχνογνωσία σε ξεναγήσεις με έντονο το βιωματικό – αφηγηματικό χαρακτήρα. Αυτοί μπορούν να συμβάλουν σε ένα νέο πρόγραμμα ανάδειξης των μνημείων, με την συνδρομή ξεναγών, ιστορικών και αρχαιολόγων. Αυτό το πρόγραμμα θα αποτελείτο από περιπάτους, ξεναγήσεις, εκδηλώσεις, παραστάσεις, εκπομπές, πιο ελκυστική σήμανση, απλούστερη πληροφόρηση, πιο φιλική πρόσβαση σε οικογένειες, παιδιά και σχολεία, ψηφιοποίηση, ηλεκτρονικές εφαρμογές και -πάνω από όλα- ένταξη σε ένα μεγαλύτερο, συνεκτικότερο και γοητευτικότερο αφήγημα.

Παράλληλα, θα πρέπει να υπάρξει μια νέα πολιτική πρωτοβουλία για τα μνημεία που αποδεδειγμένα δεν υπάρχει η δυνατότητα να συντηρηθούν και να αναδειχθούν από τους φορείς που έχουν αυτή τη στιγμή την ευθύνη τους. Αυτά θα έπρεπε να διατεθούν στον Οργανισμό, ο οποίος θα αναζητήσει επενδυτικό ή χορηγικό ενδιαφέρον από ιδιώτες. Μετά από χρόνια κρατικής αβελτηρίας, νομίζουμε ότι ήλθε η ώρα να κληθεί και ο ιδιωτικός τομέας να αναλάβει τις ευθύνες του, μαζί βέβαια με τη δυνατότητα προσπορισμού κέρδους.

Θα θέλαμε να δούμε τέτοιες προτάσεις στην κορυφή της δημοτικής ατζέντας, τόσο προεκλογικά όσο και μετεκλογικά. Πιστεύουμε ότι θα πρέπει να επιδείξουμε την απαραίτητη πολιτική, αλλά και επιχειρηματική τόλμη, ώστε τα μνημεία της πόλης μας να αξιοποιηθούν σωστά. Γιατί μόνο έτσι θα αποδώσουν στην Θεσσαλονίκη την πρόσθετη αξία που δικαιούται ως ένας σύγχρονος τουριστικός προορισμός με ιδιαίτερα πλούσια ιστορία.

*Έγραψαν οι: Παναγιώτης Κιούσης, ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας αεροδρομίου “Μακεδονία”, Γιάννης Καραμήτσιος, υπάλληλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συγγραφέας του βιβλίου “Θεσσαλονίκη, 100 μικρές ιστορίες”, IANOS, 2017

ΔΕΙΤΕ:

Υποψήφιοι δήμαρχοι απαντούν για την τουριστική προβολή της Θεσσαλονίκης