Τα VFX δεν ανήκουν μονάχα στο «Avatar»
“Μα που πηγαίνουν, τελοσπάντων, όλα αυτά τα εκατομμύρια που βλέπουμε στους προϋπολογισμούς των υπερπαραγωγών του Χόλιγουντ;”
Υπάρχει μια απορία που με βασανίζει νυχθημερόν: “Μα που πηγαίνουν, τελοσπάντων, όλα αυτά τα εκατομμύρια που βλέπουμε στους προϋπολογισμούς των υπερπαραγωγών του Χόλιγουντ;”. Αν σας έθετα αυτό το ερώτημα, αγαπητοί αναγνώστες, το 1963, χρονιά της “Cleopatra”, η απάντησή σας θα περιλάμβανε δεκάδες σκηνικά, χιλιάδες κομπάρσους, και τα αμέτρητα κοστούμια της Λιζ Τέιλορ.
Στη σύγχρονη, ωστόσο, εποχή, τα μνημειώδη “Avatar” του Τζέιμς Κάμερον (η “Cleopatra” του σήμερα), ρίχνουν σχεδόν όλο το μπάτζετ τους σε ένα και μόνο τομέα: τα ψηφιακά εφέ (VFX). Δεν αποτελεί δα και καμιά σπουδαία διαπίστωση: Ο υπερλεπτομερής ψηφιακός κόσμος του Κάμερον και των υπόλοιπων συναδέλφων του που ειδικεύονται σε τέτοιου είδους φαντασμαγορίες (Τζάκσον, Λούκας, κλπ.) απαιτεί δεκαπλάσια εργατικά χέρια, και ως εκ τούτου, μισθούς, προκειμένου να πραγματωθεί σε σχέση με ένα δράμα δωματίου δύο ατόμων· σε άλλα νέα, οι Νά’βι είναι μπλε.
Δυστυχώς, το απαγορευτικό κόστος που αναπόφευκτα συνοδεύει τα VFX ως κλάδο έχει οδηγήσει στην εσφαλμένη υποτίμησή του ως ένα προνόμιο στο οποίο αποκλειστική πρόσβαση έχει μονάχα όποιος χειρίζεται τα ποσά του Κάμερον, παρά ως ένας ακόμη καλλιτεχνικός συντελεστής του κινηματογράφου. Σε αντίθεση π.χ. με τον ήχο, με τον οποίο πειραματιζόμαστε δημιουργικά ήδη από τον καιρό του Μούρναου, καθώς υπάρχει σε όλες τις ταινίες ανεξαρτήτως μπάτζετ, εφόσον μονάχα μεγάλα στούντιο που κινούνται εκ του ασφαλούς έχουν την οικονομική ευχέρεια να εντάξουν VFX σε ταινίες, αυτομάτως οι καλλιτεχνικές δυνατότητες των VFX παραγκωνίζονται για χάρη μιας διεκπεραιωτικής σχεδόν παραγωγής ψηφιακού υπερθεάματος.
Σκεφτείτε τα πιο εντυπωσιακά VFX που έχετε δει στη ζωή σας· είτε πρόκειται για τις επικές μάχες στα “Lord of the Rings”, τον ασύγκριτο Ντέιβι Τζόουνς στο “Dead Man’s Chest”, ή, φυσικά, το θαυμαστό κόσμο της Πανδώρα στα προαναφερθέντα “Avatar”, τα VFX υπηρετούν τον “φωτορεαλισμό”, και καθήκον τους είναι να ξεγελάσουν τον θεατή να νομίσει ότι αυτό που βλέπει αποτελεί απτή πραγματικότητα παρά κινηματογραφική σύμβαση. Εν ολίγοις, αν η Πανδώρα όντως υπήρχε στον κόσμο μας, ο Κάμερον θα είχε προτιμήσει να γυρίσει εκεί την ταινία του παρά να την κατασκευάσει στον υπολογιστή. Συνεπώς, τα VFX αποκτούν χαρακτήρα του αναγκαίου (και πανάκριβου) εμποδίου που καλείται ο όποιος Κάμερον να υπερβεί προκειμένου να αγγίξει τον φωτορεαλισμό που επιδιώκει, παρά ως αυτοσκοπός λειτουργία, και, λόγω κόστους, ταυτίζονται αποκλειστικά με περιπέτειες φαντασίας του Χόλιγουντ στο στυλ του “Avatar”.
Φανταστείτε αν είχαμε συμφωνήσει ότι π.χ. οι φυσικοί φωτισμοί και εξιδανικευμένη πλην “νατουραλιστική” εικονοποιία του Νέστορ Αλμέντρος στο “Days of Heaven” συνιστούν μοναδική “σωστή” μέθοδο διεύθυνσης φωτογραφίας, και έτσι, με μια ισοπεδωτική κίνηση, να απορρίπταμε Τόλαντ, Στοράρο, Κάρντιφ και Μπάβα. Αν κάτι τέτοιο σας ακούγεται παράλογο και ενάντιο στην τέχνη, αγαπητοί αναγνώστες, εντοπίσατε το πρόβλημα όλων των ταινιών που απερίσκεπτα μιμούνται τα VFX του “Avatar” δίχως να έχουν δικαιολογήσει την επιλογή αυτή όπως ο Κάμερον. Στην πραγματικότητα, όμως, η φωτορεαλιστική προσέγγιση (επειδή περί αυτού πρόκειται) δεν αποτελεί παρά έναν από τους μυριάδες τρόπους με τους οποίους τα VFX μπορούν να αξιοποιηθούν δημιουργικά.
Όπως είχαν καταλάβει και οι σκηνογράφοι από το “Cabinet of Dr. Caligari”, το αντίδοτο στον πολυδάπανο φωτορεαλισμό είναι το στυλιζάρισμα· αρχής γενομένης του Μελιές, υπάρχει μια σειρά σκηνοθετών (Λανγκ, Γκανς, Ντίσνεϊ, Γουέλς, Πάουελ, Ζέμαν, Ομπαγιάσι, Τζίτλοβ, Κόπολα, Γκίλιαμ, Ροντρίγκεζ, Γουατσόφσκι κλπ.) που χρησιμοποίησαν τα VFX όχι για να αποκρύψουν το χέρι του καλλιτέχνη, αλλά για να ενισχύσουν την κινηματογραφική γλώσσα δίνοντας έμφαση στην “πλαστότητα” του μέσου. Ακόμη βασικότερο, είχαν ήδη ανακαλύψει ότι τα VFX δεν όφειλαν να περιοριστούν απλώς στη δημιουργία φανταστικών κόσμων και πλασμάτων, όπως συμβαίνει στις σύγχρονες ταινίες, αλλά λειτουργούσαν ως απερίσπαστο στοιχείο της σκηνοθεσίας (το “καλύτερο” VFX όλων των εποχών είναι οι τεχνικά υποτυπώδεις διπλές προβολές στο “Napoleon”, καθώς έχει μηδενικό κόστος και, στα κατάλληλα χέρια, μετατρέπεται σε ισχυρό καλλιτεχνικό εργαλείο).
Ωστόσο, οι σύγχρονες ταινίες VFX, τυφλά υποταγμένες στη σχολή του Κάμερον, κάθε άλλο παρά “μηδενικό” κόστος έχουν· το Χόλιγουντ δεν θα αλλάξει πορεία εν μια νυκτί, και επομένως καλείται η επόμενη γενιά και οι ελεύθεροι δημιουργοί που πλέον έχουν πρόσβαση σε ψηφιακά προγράμματα που ο Χαριχάουζεν δεν θα μπορούσε καν να ονειρευτεί να αποδείξουν (ή καλύτερα, να υπενθυμίσουν) ότι η επινοητική σκηνοθεσία δεν κοστίζει (ο Μάικ Τσέσλικ αποτελεί το πλέον ιδανικό παράδειγμα προς μίμηση) και ότι τα VFX δεν ανήκουν μονάχα στο “Avatar”, αλλά μπορούν να αναβαθμίσουν οποιαδήποτε ταινία, ανεξαρτήτως είδους και προϋπολογισμού.
