Το AntiNero και το δάσος
Μερικά λόγια από τον δασολόγο Αντώνη Καπετάνιο για το πρόγραμμα που εφαρμόζεται από το 2022.
Λέξεις: Αντώνης Καπετάνιος
Το antinero είναι ένα πρόγραμμα που εφαρμόζεται από το έτος 2022 από το Υπουργείο Περιβάλλοντος & Ενέργειας σε συνεργασία με το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, και που επικεντρώνεται στους καθαρισμούς δασών και δασικών εκτάσεων, στη συντήρηση του δασικού οδικού δικτύου και των αντιπυρικών ζωνών, «για τη μείωση του κινδύνου μετάδοσης και εξάπλωσης όλων των ειδών των πυρκαγιών (εδάφους, επιφανείας και κόμης), αλλά και την μείωση της ταχύτητας εξάπλωσης πυρκαγιών, της έντασης των πυρκαγιών και του κινδύνου δημιουργίας MEGA FIRE» (σύμφωνα με τη σχετική διατύπωση αρχών του προγράμματος).
Με όρους οικολογίας, εάν εξετάσουμε/κρίνουμε τις ενέργειες και πρακτικές του προγράμματος antinero, διαπιστώνουμε ότι αυτού του τύπου η διαχείριση οδηγεί σε οικολογική υποβάθμιση των διαχειριζόμενων δασικών περιβαλλόντων.
Απομακρύνοντας τον υπόροφο των μεσογειακών δασικών οικοσυστημάτων, αφαιρώντας δασικά δένδρα και δενδρύλλια από τη δασική επιφάνεια, καθώς κι οργανική ύλη της κόμης τους, στα πλαίσια διαχείρισης της εύφλεκτης μάζας που κατ’ εκτίμηση πραγματοποιείται, αφαιρείς τα υποστηρικτικά στοιχεία του οικοσυστήματος και του καταστρέφεις τη φυσική δομή, διά της οποίας προορίστηκε, και βάσει αυτής έχει την αρμοστή και ισόρροπη συγκρότηση που επιβάλλεται από τη φυσική λειτουργία του.
Ενώ, οι μη ενδεδειγμένες σε πολλές περιπτώσεις επεμβάσεις που πραγματοποιούνται δημιουργούν πληγώσεις στα εναπομείναντα είδη και υποβαθμιστικές καταστάσεις στη δομή και τη λειτουργία των συστάδων, οδηγώντας ακόμα και σε ξηράνσεις των εναπομείναντων δασικών ατόμων (όπως στην πράξη σε πολλές περιπτώσεις υπήρξε και καταγγέλθηκε)!
Δημιουργείς με την παραπάνω διαχείριση οικοσυστήματα ανισόρροπα κι ευπαθή, που αδυνατούν να υποστηρίξουν τη φυσική ζωή και την ίδια τη βιολογική τους υπόσταση, καθώς τα έχεις αποδομήσει και αποσυναρτήσει.
Τα δάση δεν είναι κήποι, δεν είναι πάρκα για να τα «καθαρίζεις», σύμφωνα με τη λογική «καθαρίζω τα δάση για να τα προστατεύσω, μειώνοντας τη ευφλεξιμότητά τους», καθότι ως σύνολο ζωής θέλουν τον φυσικό πλούτο, θέλουν τη φυσική ζωή, θέλουν την (βιο)ποικιλία για να παρέχουν τις προσφορές τους. Θέλουν τη βλάστηση σε όποιο επίπεδό της για ν’ αυτοπροστατεύονται και να προάγονται.
Το υγιές δάσος είναι το ορθώς προστατεύομενο, και σε αυτή τη λογική διαχείρισής του πρέπει να επικεντρωνόμαστε.
Η προστασία των δασών προκύπτει από τον παράγοντα άνθρωπο, ο οποίος, ως ορθός διαχειριστής, πρέπει να λειτουργήσει σεβόμενος τη φυσική νομοτέλεια και την κανονικότητά της επί τη βάσει των φυσικών κανόνων, χωρίς ανατροπές κι επεμβάσεις που δι’ αυτών αναιρείται η προοπτική της προστασίας που, υποτίθεται, ότι από τη διαχείριση επιδιώκεται!
Εξάλλου είδαμε ότι αυτού του τύπου οι επεμβάσεις στα δάση, που είναι δυναμικού κι εντέλει αναιρετικού χαρακτήρα, δεν εξυπηρετούν, ή εξυπηρετούν σε μικρό βαθμό, τη μείωση του κινδύνου της πυρκαγιάς (με τη φωτιά στη δεύτερη περίπτωση να διαπερνά την κάτω ζώνη των συστάδων και να μη γίνεται επικόρυφη).
Όταν τα φαινόμενα είναι ακραία, μετατρέπεται η πυρκαγιά, στις περισσότερες των περιπτώσεων, σε μεγαπυρκαγιά (MEGA FIRE), αναιρούμενος έτσι, ένας από τους βασικούς λόγους/σκοπούς εφαρμογής του προγράμματος. Στις περιπτώσεις δε μη ύπαρξης ακραίων φαινομένων, η άμεση επέμβαση και η σωστή διαχείριση της φωτιάς επιτρέπει τον περιορισμό και την κατάσβεσή της, χωρίς ν’ απαιτηθεί η εφαρμοζόμενη δυναμική διαχείριση της επέμβασης διά των εκτεταμένων καθαρισμών και της αφαίρεσης πολύτιμης δασικής ύλης.
Ας δούμε τι γινότανε παλαιότερα, που ο κόσμος ζούσε περί και επί των δασών, κι είχε εξάρτηση από αυτά. Αφαιρούσε επιλεκτικά τη χρειαζούμενη δασική ύλη, για καύσιμα ή για χρήση (χρήσιμη ξυλεία, καυσόξυλα, ρητίνη, κατράμι, ανθρακοποιΐα, ασβεστοποιΐα κ.ά.), χωρίς ν’ ανατρέπει τη λειτουργία των δασικών οικοσυστημάτων, και χωρίς να πραγματοποιεί δυναμικού τύπου επεμβάσεις καθαρισμών κι επεμβάσεων σε αυτά. Το δάσος συνέχιζε τη λειτουργία του έχοντας υποστεί από τον άνθρωπο την κατά μέτρο επέμβαση, χωρίς να υποβαθμίζεται οικολογικά, όπως συμβαίνει σήμερα, που θέλουμε να διατηρούμε δάση εν αναιρέσει!
Μια άλλου τύπου διαχείριση των δασών συνεπώς χρειαζόμαστε, με επιλεκτικές και κατά μέτρο επεμβάσεις, όπου κι όταν απαιτείται, κι όχι δυναμικές κι ολοκληρωτικές· μια διαχείριση με οικολογικό πρόσημο, κι όχι τη μηχανικού τύπου, ισοπεδωτική εφαρμοζόμενη σήμερα διαχείριση.
Πρέπει στα μεσογειακά φυσικά περιβάλλοντα της ξηροθερμικής ζώνης βλάστησης να συνταχθούν κι εφαρμοστούν διαχειριστικές μελέτες επιστημονικής διαχείρισής τους, με προδιαγραφές που θα δημιουργηθούν επί τη βάσει των νέων συνθηκών κι αναγκαιοτήτων, ώστε τα εν λόγω περιβάλλοντα να μπορούν να σταθούν και να λειτουργήσουν ισόρροπα και συγκροτημένα στους νέους καιρούς, με ολιστικό πνεύμα θεώρησής τους, ενισχυμένα κι όχι αποδομημένα από τον άνθρωπο. Οι επεμβάσεις διαχείρισης θα πρέπει ν’ αποβλέπουν στην ανανέωση και οικολογική ενδυνάμωση των συστάδων, κι όχι στη συνολική οργανική αποφόρτισή τους, μ’ επιφάνειες κυριολεκτικά «γλειμμένες» και απογυμνωμένες από τη βλάστηση του κάτω και μεσαίου επιπέδου φυσικής ζωής, έχοντας έτσι απωλεσθεί η πολύ σημαντική κλίμακα φυτικής απόκρισης των συστάδων στις οικολογικές απαιτήσεις του οικοσυστήματος.
Το φυσικώς διαχειριζόμενο δάσος, υποβοηθούμενο στη λειτουργία του με την ορθή διαχείρισή του, εφαρμόζοντας κριτήρια επιστημονικά κι όχι εργολαβικά στην αντιμετώπιση του, είναι ένα υγιές δάσος, που ικανοποιεί όλες της συνθήκες ορθής ανταπόκρισής του στον εξωγενή παράγοντα και στο ακραίο γεγονός, με τρόπο και σε βαθμό που δεν το φανταζόμαστε, και που σίγουρα η εφαρμοσθείσα πρακτική του antinero δεν μπορεί να προσεγγίσει ως προς τη λογική και τα αποτελέσματά του.
Εξάλλου, ο παράγοντας αναφοράς στο πρόβλημα δεν είναι το δάσος, στο οποίο επεμβαίνουμε, αλλά ο συντελεστής άνθρωπος, λαμβάνοντας υπόψη και το γεγονός ότι το 90% των δασοπυρκαγιών στην Ελλάδα προκαλούνται από ανθρωπογενή αίτια (ΥΠΕΝ 2015, WWF Ελλάς 2022).
Ο άνθρωπος είναι αυτός που παρεμβαίνει και με τη λειτουργία του και την εν γενεί συμπεριφορά του προς την ελληνική φύση δημιουργεί το πρόβλημα, και με αυτόν πρέπει να ασχοληθούμε, εν σχέσει με τον ρόλο του, με την περιβαλλοντική παιδεία του και τον τρόπο που αντιμετωπίζει τη φύση και τη διαχειρίζεται, για να την έχουμε λειτουργικά και να θεωρείται αξιακά, κι όχι να υφίσταται απλά, ως πλάνο και ως σκηνικό, θεωρούμενη ωφελιμιστικά! Με τη διαχείριση που ακολουθείται, κατά τη λογική του antinero, δεχόμαστε το «πρόβλημα του ανθρώπου» και μεταβάλλουμε τη φύση επεμβαίνοντας στη λειτουργία της προκειμένου να την προσαρμόσουμε στα δεδομένα του ανθρώπου, αντίς να προσαρμόσουμε τον άνθρωπο στην επιβαλλόμενη κανονικότητα. Αυτό όλο το εγχείρημα καταλαβαίνουμε, για όσους θέλουμε να το ιδούμε στην ορθότητά του, ότι συνιστά φυσική αντινομία και δημιουργεί λειτουργική ανισορροπία στα δασικά οικοσυστήματα.
*Ο Αντώνης Καπετάνιος είναι δασολόγος
