Ανακαλύπτουμε τα άγνωστα αγριολούλουδα των τειχών της Θεσσαλονίκης

Πάνω και γύρω από τα Τείχη, την Ακρόπολη, καθώς και το Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης, όσο κι αν φαίνεται περίεργο, φυτρώνουν χωρίς καμία φροντίδα αγριολούλουδα.

Πολλά απ’ αυτά ίσως φύτρωναν από τα βυζαντινά χρόνια, αλλά είναι ζιζάνια, άλλα μας ήρθαν απ’ αλλού (ξενικά), σημασία έχει ότι ομορφαίνουν την πόλη και τα μάτια μας.

Απαιτούν βέβαια από μας τον δέοντα σεβασμό, για αυτό αρκεί να τα παρατηρήσουμε, να τα αναγνωρίσουμε, να τα φωτογραφίσουμε ώστε να μπορούν κι άλλοι να τα θαυμάσουν, ειδικά την άνοιξη όταν γεμίζουν χρώματα κι αρώματα τα ιστορικά Τείχη και την Ακρόπολη της πόλης μας.

Ας τα γνωρίσουμε λοιπόν: 

(1) Το χαμομήλι (Matricaria recutita), Ανατολικά Τείχη, Ισλαχανέ, Θεσσαλονίκη, 24-4-2020

Το χαμομήλι (επιστημονική ονομασία Ματρικάρια η περιτμημένη Matricaria recutita), ανήκει στην οικογένεια Σύνθετα ή Αστεροειδή (COMPOSITAE ή ASTERACEAE) που χαρακτηρίζεται από το ότι τα άνθη είναι τοποθετημένα σε χαρακτηριστικές ταξιανθίες, που ονομάζονται κεφάλια, όπου κάθε κεφάλιο αποτελείται από πολλά μικρά ανθίδια. Το χαμομήλι (M. recutita) αποτελεί ιθαγενές είδος της Ευρώπης και της Ασίας, κοινό σ’ όλη την Ελλάδα, σε καλλιεργημένους και χέρσους αγρούς, μεταξύ 0-800μ, σπάνια έως τα 1500μ. Πρόκειται για αρωματικό φυτό που διακρίνεται από άλλα παρόμοια είδη, από τον κωνικό κοίλο ανθικό άξονα του και τα άνθη 10-25 χιλ. Ανθίζει Μάιο-Αύγουστο. Το χαμομήλι είναι φαρμακευτικό φυτό και επειδή οι ανάγκες δεν καλύπτονται από το αυτοφυές, καλλιεργείται επίσης σε διάφορα μέρη του κόσμου. Το εκχύλισμά του λαμβάνεται εσωτερικά ως σπασμολυτικό, ηρεμιστικό, χωνευτικό, καθώς και εξωτερικά σε φλεγμονές του δέρματος, πληγές, εγκαύματα κ. ά. 

(2) H παπαρούνα (Papaver rhoeas), Δυτικά Τείχη, Θεσσαλονίκη, 25-4-2020

Η παπαρούνα με επιστημονική ονομασία μήκων (παπάβερ) η ροιάς (Papaver rhoeas), “ροιάς” επειδή τα πέταλα του άνθους πέφτουν πολύ εύκολα (φυλλορροούν)  ανήκει στην οικογένεια Παπαβερίδες (PAPAVERACEAE) και είναι είδος ευρέως διαδεδομένο στην Ευρώπη, Β. Αφρική και ΝΔ Ασία. Αποτελεί ζιζάνιο των αγρών, αλλά απαντά επίσης σε κήπους, αρχαιολογικούς χώρους, άκρες δρόμων, παραλίες. Ανθίζει από τα μέσα Απριλίου μέχρι τα μέσα Ιουνίου, σπάνια αργότερα. Διακρίνεται από τα τέσσερα μεγάλα πέταλα, το εξωτερικό ζεύγος μεγαλύτερο από το εσωτερικό, ζωηρού κόκκινου χρώματος, με ή χωρίς μια μαύρη κηλίδα στη βάση.

(3) Το Ασπερούγκο το έρπον (Asperugo procumbens), Ακρόπολη Τειχών, Θεσσαλονίκη, 21-04-2019

Το Ασπερούγκο το έρπον (Asperugo procumbens), ανήκει στην οικογένεια των Βοραγινιδών (Boraginaceae) και κατανέμεται σ’ όλη την Ελλάδα. Συναντάται σε χέρσους αγρούς, στις άκρες των δρόμων και σε χαλάσματα, μεταξύ 0-1800μ. Ανθίζει Μάιο-Ιούνιο  και τα άνθη είναι μικρά με ανοικτό-κυανούν χρώμα. Διακρίνεται από τον κάλυκα που διογκώνεται και γίνεται παπυρώδης στον ώριμο καρπό.

(4) Η Ρεζεντά η κίτρινη (Reseda lutea), Ακρόπολη Τειχών, Θεσσαλονίκη, 21-04-2019

Η Ρεζεντά η κίτρινη (Reseda lutea), ανήκει στην οικογένεια Ρεζεδίδες (RESEDACEAE), οικογένεια που στην Ευρώπη αριθμεί δυο γένη (Reseda, Sesamoides), ενώ στην Ελλάδα υπάρχει μόνο ένα (Reseda) με 8 είδη. Η Reseda lutea αποτελεί είδος κοινό σ’ όλη την Ελλάδα στις άκρες των δρόμων, σε χέρσους και καλλιεργούμενους αγρούς. Τα φύλλα της είναι πολυσχιδή με στενούς λοβούς και τα άνθη της ωχροκίτρινα με 6 πέταλα. Ανθίζει από τα τέλη Μαρτίου μέχρι τον Ιούνιο. 

(5) Το Mούσκαρι το εύκομον (Muscari comosum), Ακρόπολη Τειχών, Θεσσαλονίκη, 03-05-2021

Το Μούσκαρι το εύκομον (Muscari comosum), επίσης παλαιότερα Λεοπόλδια η εύκομη (Leopoldia comosa) ανήκει στην οικογένεια Λιλιίδες (LILIACEAE) και κατανέμεται σ’ όλη την περιοχή της Μεσογείου, καθώς και σ’ όλη την Ελλάδα (υπάρχουν συνολικά 15 είδη του γένους Muscari στην Ελλάδα). Αποτελεί είδος κοινό, που το συναντάμε σε όρια αγρών, σε πετρώδη εδάφη, ακαλλιέργητα εδάφη, δάση και σε λιβάδια συνήθως σε χαμηλό υψόμετρο (0-1500μ). Ο βλαστός φτάνει σε ύψος 15-80 εκατοστά και τα φύλλα έχουν πλάτος 4-20 mm. Ο βότρυς στην κορυφή φέρει μια φούντα από άγονα άνθη που θυμίζουν μια επτάφωτο λυχνία (μενορά) και αμέσως πιο κάτω είναι πιο πυκνός με άνθη κυανοϊώδη, ενώ τέλος στο κάτω μέρος είναι αραιός με καστανά άνθη. Ανθίζει από Μάρτιο μέχρι Ιούνιο. Οι καρποί είναι τριγωνικές κάψες που περιέχουν πολλά μικρά σπέρματα Οι βολβοί του έχουν πικρή γεύση και τρώγονται από την αρχαιότητα, επειδή πίστευαν ότι έχουν ισχυρές αφροδισιακές και θεραπευτικές ιδιότητες.

(6) Το Υπήκοον το άτριχο (Hypecoum imberbe), Ακρόπολη Τειχών, Θεσσαλονίκη, 25-04-2020

Το Υπήκοον το άτριχο (Hypecoum imberbe), ανήκει στην οικογένεια των Φουμαριδών (FUMARIACEAE). Είναι είδος που απαντά κυρίως στην περιοχή της Μεσογείου και σχεδόν σ’ όλη την Ελλάδα. Αποτελεί αγριόχορτο των αγρών, αλλά συναντάται επίσης σε οπωρώνες, αμπέλια, διαταραγμένα εδάφη, από 0-400μ (-1000μ). Ανθίζει από τα μέσα Μαρτίου μέχρι τα μέσα Μαΐου, σπάνια αργότερα. Διακρίνεται από τα τέσσερα πορτοκαλοκίτρινα πέταλα σε 2 σειρές, τα 2 εξωτερικά τρίλοβα, τα εσωτερικά μικρότερα με μαύρα στίγματα στη βάση, καθώς και την πορτοκαλοκίτρινη γύρη.

(7) O Υοσκύαμος ο λευκός (Hyoscyamus albus) στους τοίχους του Επταπυργίου, Θεσσαλονίκη, 21-04-2019

O Υοσκύαμος ο λευκός (Hyoscyamus albus), ανήκει στην οικογένεια Σολανίδες (SOLANACEAE) και κατανέμεται κυρίως στις ακτές της Μεσογείου, σε χέρσες τοποθεσίες, μπάζα, άκρες δρόμων, από το ύψος της θάλασσας μέχρι τα 800 μ. περίπου. Στην Ελλάδα απαντούν αυτοφυή 3 είδη του γένους Hyoscyamus (H. albus, H. niger, H. aureus), γνωστά με τα ονόματα γέροντας, γέρος, γιατρός, δαιμοναριά κ.ά. Το όνομα του Hyoscyamus προέρχεται από το αρχ. υός (γενική του ὗς=χοίρος) και το κύαμος=κουκιά. Ειδικότερα, η παράδοση αναφέρει ότι ο χοίρος μπορούσε να τραφεί με το φυτό χωρίς δυσάρεστες συνέπειες, ενώ αντίθετα για τον άνθρωπο είναι τοξικό. Επιπλέον, η κάψα του υοσκύαμου και της κουκιάς μοιάζουν. Όσον αφορά το όνομα του είδους (albus), προέρχεται από το λατινικά, επειδή ο χρωματισμός του άνθους είναι πιο ανοιχτός σε σχέση με το συγγενικό Hyoscyamus niger. Όπως και πολλά άλλα είδη της οικογένειας Solanaceae, το Hyoscyamus albus L., είναι φυτό πολύ τοξικό σε όλα τα μέρη του, με κύριο αλκαλοειδές τη σκοπολαμίνη. Η κατάποση από μόνη της μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο. Η γνώση του Υοσκύαμου ως φαρμακευτικό φυτό είναι πολύ παλιά. Βαβυλώνιοι, Αιγύπτιοι, Πέρσες, Άραβες, Έλληνες και Ρωμαίοι, το χρησιμοποιούσαν τόσο ως ηρεμιστικό όσο και ως δηλητήριο.

(8) Το Βερμπάσκο το κυματόφυλλο (Verbascum undulatum), Ακρόπολη Τειχών, Θεσσαλονίκη, 25-04-2020

Το γένος Verbascum ανήκει στην οικογένεια Σκροφουλαριίδες (SCROPHULARIACEAE) και είναι δύσκολο ταξινομικά γένος, το οποίο στην Ελλάδα αριθμεί περίπου 72 είδη, με 22 απ’ αυτά ενδημικά. Το Βερμπάσκο το κυματόφυλλο (Verbascum undulatum) αποτελεί ενδημικό είδος της ΝΔ Βαλκανικής που υπάρχει σχεδόν σ’ όλη την Ελλάδα, λείπει από την Κρήτη και τα νησιά του Ανατ. Αιγαίου. Συναντάται σε χέρσους αγρούς, στις άκρες των δρόμων, μεταξύ 0-850μ. Διακρίνεται από τα κολπωτά κυματοειδή φύλλα του ρόδακα της βάσης, τα άνθη διαμέτρου 30-45 mm, τους πέντε στήμονες με τα λευκά χνοώδη νήματα και τους πεταλοειδείς ανθήρες. Ανθίζει Απρίλιο-Ιούνιο.

(9) H Μπελλίς η πολυετής (Bellis perennis), Βόρεια Τείχη, Πύλη Αγ. Αναργύρων, Θεσσαλονίκη, 1-5-2020

H μπελλίς η πολυετής (Bellis perennis), ανήκει στην οικογένεια Σύνθετα ή Αστεροειδή (COMPOSITAE ή ASTERACEAE). Aποτελεί είδος της Ευρώπης και της ΝΔ Ασίας, κοινό σ’ όλη την Ελλάδα, σε χέρσους αγρούς, σε λιβάδια, καθώς και σε διαταραγμένους βιότοπους, από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι 2000μ. Διακρίνεται από τα υπόλοιπα τρία είδη του γένους που απαντούν στην Ελλάδα, από τα φύλλα διατεταγμένα σε ρόδακα και τα άνθη 15-30 χιλ. Ανθίζει όλο το χρόνο, με κάποια παύση κατά τη θερινή περίοδο.

(10) To σκορπίδι (Asplenium ceterach), Πάνω στα Τείχη, Ακρόπολη Τειχών, Θεσσαλονίκη, 25-3-2023

Το Ασπλήνιο το κητεράχιο (επιστ. ονομ. Asplenium ceterach) με κοινή ονομασία σκορπίδι ή αλλιώς σκορπιδόχορτο είναι είδος φτέρης που ανήκει στην οικογένεια Aspleniaceae. Το όνομα του γένους Asplenium προέρχεται από την αρχαία ελληνική και σημαίνει “χωρίς σπλήνα”, γιατί το χρησιμοποίησαν για προβλήματα της σπλήνας. Κατανέμεται στην Ευρώπη, στην περιοχή της Μεσογείου, στην Αραβική Χερσόνησο και στην εύκρατη Ασία μέχρι το Θιβέτ, καθώς και σ’ όλη την Ελλάδα. Φυτρώνει σε σχισμές βράχων, σε ασβεστολιθικά πετρώματα, στο κονίαμα των τοίχων, σε χαράδρες, από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι 2700μ. Σε αντίθεση με άλλες φτέρες, το σκορπίδι προτιμά τις ηλιόλουστες συνθήκες και απαιτεί λίγη έως καθόλου, υγρασία. Το φυτό φτάνει σε ύψος από 6 έως 20 εκατοστά. Φύλλα πτεροσχιδή ωοειδή αποστρογγυλεμένα τα οποία φέρουν, πυκνά επικαλυπτόμενα, ασημί αρχικά και στη συνέχεια ανοιχτό μέχρι κοκκινοκαφέ χρώμα, λέπια στην κάτω επιφάνεια. Τα νέα φύλλα εμφανίζονται κατά την άνοιξη, ενώ τα σπόρια ωριμάζουν από τον Μάιο έως τον Ιούνιο.

Πηγές

Αξιώτης Μ. & Αξιώτης Β. 2012, Τα φυτά της Ελλάδας, Η έρευνα στη Λέσβο, Εντελέχεια

Καββαδάς Σ. 1956, Εικονογραφημένον Βοτανικόν – Φυτολογικόν Λεξικόν, Εκδόσεις Πελεκάνος

Παπιομύτογλου Β. 2006, Αγριολούλουδα της Ελλάδας, Mediterraneo Editions

Φυτολογία 2006, ΕκδοτικήΑθηνών. 

Krigas, N., Lagiou, E., Hanlidou, E. & Kokkini, S., 1999: The vascular flora of the Byzantine Walls of Thessaloniki (N Greece), Willdenowia 29: 77–94

Strid A. 1980, Φυτά του Ολύμπου, Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Strid, A. Tan, Kit, 1997: Flora Hellenica, vol. 1. Gymnospermae to Caryophyllaceae. – Koenigstein: Koeltz Sientific Books

Strid, A. Tan, Kit, 2003: Flora Hellenica, vol. 2. Nymphaeaceae to Platanaceae. – Ruggell: A.R.G. Ganter Verlag

Lafranchis T. & Sfikas G. 2001, Flowers of Greece, Diatheo

Pignatti S. 1982, Flora d’ Italia (Vol. I-III), Edagricole, Bologna

Tutin et al. 2005, Flora Europaea Vol (2- 5), Cambridge University Press

https://www.greekflora.gr/

https://portal.cybertaxonomy.org/flora-greece/

https://www.tela-botanica.org/

https://www.actaplantarum.org/

https://euromed.luomus.fi/euromed_map.php?taxon=476091&size=medium

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%8D%CE%BB%CE%B7:%CE%9A%CF%8D%CF%81%CE%B9%CE%B1