Ατμοσφαιρική ρύπανση: Εκτός ελέγχου μετά την εκκίνηση των εργασιών του Flyover

Σε μια πρόσφατη συνέντευξή του στην ΕΡΤ, ο Δημοσθένης Σαρηγιάννης, καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής του ΑΠΘ, αναφέρει: “Η ατμοσφαιρική ρύπανση ευθύνεται για το 11% των θανάτων παγκοσμίως, οι πιο επιβαρυμένες περιοχές της Θεσσαλονίκης, είναι η Καρδία και η Θέρμη αλλά και τα δυτικά προάστια, στη Θεσσαλονίκη.

Πράγματι, η Θεσσαλονίκη πριν μερικούς μήνες είχε βρεθεί “ένοχη” για τα υψηλά επίπεδα ρύπανσης του αέρα που αναπνέουν οι πολίτες της. Τα μέσα ενημέρωσης τον Μάρτιο του 2023 έγραφαν: “Ακόμη μία καταδίκη από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την Ελλάδα σχετικά με τις περιβαλλοντικές της επιδόσεις. Αυτή τη φορά για την ατμοσφαιρική ρύπανση στη Θεσσαλονίκη – και ιδιαίτερα τις πολύ υψηλές τιμές των μικροσωματιδίων – την οποία η χώρα απέτυχε να αντιμετωπίσει την τελευταία δεκαετία. Οι έλεγχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις τιμές των αιωρούμενων μικροσωματιδίων με διάμετρο 10 (ΑΣ10) στη χώρα μας ξεκίνησαν το 2005.

Η επιτροπή διαπίστωσε ότι σε πολλούς οικισμούς υπήρχε πρόβλημα, καθώς μετρήθηκαν υπερβάσεις στις οριακές τιμές για σημαντικό αριθμό ημερών. Απηύθυνε προειδοποιητική επιστολή στη χώρα το 2009 και συμπληρωματική προειδοποιητική επιστολή το 2013, υποστηρίζοντας ότι πέρα από τη διαρκή παραβίαση των οριακών τιμών, η Ελλάδα δεν έλαβε τα κατάλληλα μέτρα ώστε η περίοδος των υπερβάσεων να είναι όσο το δυνατόν συντομότερη σε δύο πόλεις (Αθήνα και Θεσσαλονίκη). Τελικώς οι συστηματικές υπερβάσεις στις τιμές των μικροσωματιδίων συνεχίστηκαν κυρίως στη Θεσσαλονίκη και έτσι το 2021 η Ελλάδα παραπέμφθηκε στο Ευρωδικαστήριο“.

Η οικονομική ζημιά των προστίμων καθώς και η δημοσιοποίηση των στοιχείων σχετικά με το πόσο μολυσμένο αέρα αναπνέουμε, θεωρητικά θα σκεφτόταν εύλογα κάποιος θα έφερνε μέτρα και σχέδια αντιμετώπισης της ρύπανσης του αέρα ώστε να βελτιωθεί η τρέχουσα κατάσταση. Η αλήθεια ειναι όμως πως όποιος το σκέφτηκε έτσι, διαψεύδεται οικτρά. Από το ξεκίνημα των εργασιών για το Flyover, η κατάσταση φαίνεται να έχει ξεφύγει, και η μόλυνση συνεχίζει με “σπασμένα τα φρένα”.

Όπως έγραψε στην parallaxi ο Κώστας Νικολάου, Διδάκτωρ Περιβαλλοντολόγος και συνεταιριστής, Επισκέπτης Καθηγητής ΑΠΘ, “Οι τιμές των ΡΜ2,5 στη Θεσσαλονίκη (πριν τον Flyover) ήταν ήδη 4 έως 4,5 φορές πάνω από το όριο προστασίας της υγείας του ΠΟΥ και εντάσσονται στη λεγόμενη «πορτοκαλί ζώνη» (βλ. εικόνα 1), σύμφωνα με τον Δείκτη Ποιότητας Αέρα AQI, που βασίζεται στο πιο πρόσφατο πρότυπο του Οργανισμού Προστασίας Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (US EPA).

Μετά την έναρξη των πρόδρομων εργασιών κατασκευής του Flyover (αποκλεισμός μιας λωρίδας κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση στην περιφερειακή οδό) και το προκύπτουν συνεχές μποτιλιάρισμα οχημάτων τόσο στην περιφερειακή οδό όσο και σε ολόκληρη την πόλη, οι τιμές των ΡΜ2,5 άλλαξαν επίπεδο και πέρασαν από την «πορτοκαλί ζώνη» στην «κόκκινη ζώνη», δηλαδή «5-7 φορές πάνω από το όριο προστασίας της υγείας του ΠΟΥ» με μεγαλύτερες πλέον επιπτώσεις στην υγεία των κατοίκων. Ενδεικτικά και μόνο, οι συγκεντρώσεις ΡΜ2.5 στη Θεσσαλονίκη (και μάλιστα στο 5ο διαμέρισμα) εμφανίζουν πολλές τιμές να βρίσκονται στην κόκκινη ζώνη στις 22,23,29,30 Νοεμβρίου και στις 13,14 Δεκεμβρίου 2023 (βλ. εικόνα 2), σύμφωνα με τα δεδομένα του προγράμματος «Η ατμοσφαιρική ρύπανση του κόσμου: Δείκτης Ποιότητας Αέρα AQI σε πραγματικό χρόνο»“.

Ο Γιώργος Μπλιώνης, διδάκτορας Βιολογίας, που έχει διδάξει Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο ΑΠΘ, μιλώντας στην parallaxi κάνει λόγο για χειροτέρευση της ήδη υπάρχουσας κατάστασης και κρούει τον κώδωνα του κινδύνου.

“Η κατάσταση ήταν ήδη άσχημη από την περσινή χρονιά και για αρκετές χρονιές, για αυτό άλλωστε η κατάσταση της Θεσσαλονίκης είχε συμπεριληφθεί για να καταδικαστεί η Ελλάδα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν αφορούσε αποκλειστικά μόνο τη Θεσσαλονίκη αλλά εδώ είναι αρκετά μεγάλο το πρόβλημα. Από τους χάρτες που βγαίνουν από τις ειδικές πλατφόρμες και δείχνουν την ατμοσφαιρική ρύπανση σε διάφορες πόλεις, η κατάσταση στη Θεσσαλονίκη ήταν σε πορτοκαλί χρώμα, δηλαδή 3-4 φορές πάνω από τα επιτρεπόμενα όρια όσον αφορά τα αιωρούμενα σωματίδια 2.5 (PM 2.5). Αυτός ήταν ένας βασικός λόγος της καταδίκης.

Η συνολική κατάσταση αντί να καλυτερεύσει, χειροτερεύει όλο και περισσότερο. Η Θεσσαλονίκη πλέον είναι στο κόκκινο χρώμα, αρκετές φορές πάνω από τα όρια. Ήδη αρκετοί ειδικοί τονίζουν πως αυτό πραγματοποιείται λόγω του περιορισμού της κυκλοφορίας στην περιφερειακή οδό, από τις εργασίες για την κατασκευή του Flyover. Ήδη από την έναρξη των έργων επιδεινώθηκε η κατάσταση και αναμένεται να δυσχεραίνεται μέρα με τη μέρα”.

Υπάρχει αντίδοτο στη συνεχιζόμενη ρύπανση; Ο κ. Μπλιώνης απαντά: “Σε πιάνει μια απελπισία με την κατάσταση που επικρατεί στη Θεσσαλονίκη. Η τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά και οι κυβερνήσεις για κάποιο λόγο έχουν επιλέξει να ρίξουν όλο το βάρος των μετακινήσεων των ανθρώπων μέσα στις πόλεις με Ι.Χ. Αν βασίζεται μια πόλη στις μετακινήσεις με αυτοκίνητο στα ενδότερα της, είναι φυσικό επόμενο να αυξάνει τα επίπεδα ρύπανσης της. Αν υπήρχε έμφαση στις δημόσιες συγκοινωνίες, ένα πλουραλιστικό σύστημα συγκοινωνιών, σαν τις ευρωπαϊκές σύγχρονες πόλεις, όπως μετακίνηση με τραμ ή θαλάσσιες συγκοινωνίες, μετρό αλλά και διά ποδηλασίας. Αυτό είναι μια οπτική για την ατμοσφαιρική ρύπανση στις πόλεις.”

Πίσω από τη μόλυνση του αέρα η αιτία δεν είναι μόνο μια: “Μία άλλη οπτική είναι τα τζάκια. Δεν έχει ληφθεί κάποιο μέτρο συγκεκριμένο. Υπάρχουν μόνο συστάσεις για το τι να καίγεται και τι όχι, ή σε κάποιες περιόδους καλό είναι να μην ανάβει καθόλου. Τίποτα παραπάνω. Γενικότερα η θέρμανση με ορυκτά καύσιμα επιβαρύνει το περιβάλλον βάναυσα. Επιπρόσθετα πηγή ρύπανσης είναι το λιμάνι Θεσσαλονίκης, την οποία ελάχιστοι την ξέρουν και την αναφέρουν. Στο λιμάνι λόγω έλλειψης των υποδομών, αφήνονται κάποια φορτία χύδην. Τα χύδην φορτία αφήνονται ξεσκέπαστα. Φορτία με μέταλλα σε μορφή σκόνης, μαγνήσιο κλπ. Όταν φυσάει στην πόλη, έρχεται όλη αυτή η σκόνη στα ενδότερα του αστικού ιστού και επιβαρύνει την ατμόσφαιρα. Ταυτόχρονα σε αυτό συμβάλει και η βιομηχανική ρύπανση φυσικά. Γίνεται μια προσπάθεια να περιορισθεί η κατάσταση εδώ και μερικά χρόνια βέβαια.

Αυτά είναι τα βασικά αιτία της επιδείνωσης των συνθηκών στην πόλη. Όσο δεν αντιμετωπίζεται, τόσο θα χειροτερεύει η ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε. Και στην Αθήνα πάντως παρόλο που υπάρχουν πολλών διαφορετικών ειδών συγκοινωνίες, τα πράγματα δεν είναι καλά γιατί τα Ι.Χ. προτιμώνται πολύ περισσότερο από τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Μια οικολογική προσέγγιση στο θέμα της κυκλοφορίας, αναφέρει ότι όσο χώρο και να δώσει στο αυτοκίνητο, αυτός θα καταληφθεί. Άρα πρέπει να περιοριστεί ο χώρος για αυτοκίνητα, όπως η δημιουργία υπόγειων πάρκινγκ. Για αυτό άλλωστε υπήρχε αντίδραση όταν έγινε ο τωρινός Περιφερειακός. Υπήρχε μεγάλη αντίδραση από οικολογικές οργανώσεις, διότι διευκόλυνε ακόμα περισσότερο τη χρήση του αυτοκινήτου. Ενώ θα έπρεπε από τη δεκαετία του 80, να είχαν ληφθεί μέτρα για μέσα σταθερής τροχιάς σιδηροδρομικά όπως το τραμ, ούτως ώστε να μη χρειασθεί να γίνει Περιφερειακός και σήμερα το Flyover. Βλέπετε ότι όσο προχωράμε η κατάσταση δυσχεραίνει. Μετά θα χρειαστούμε και τρίτο έργο, θα κατά στραφούν τα δάση της Θεσσαλονίκης. Είναι αδιέξοδο αυτό που ακολουθούν. Τέσσερις δεκαετίες τώρα γίνεται αυτό“, συμπληρώνει με αρκετή δόση δυσαρέσκειας ο κ. Μπλιώνης.

Ακόμα και το ξεκίνημα της λειτουργίας του Μετρό Θεσσαλονίκης δε φαίνεται ικανό από μόνο του να ανατρέψει τα δεδομένα προσθέτει ο καθηγητής του ΑΠΘ: “Ίσως, φέρει μια μικρή ανακούφιση η λειτουργία του μετρό, αλλά ξαναλέω η κατασκευή του Flyover θα τα αντισταθμίσει πλήρως τα δεδομένα, ίσως και παραπάνω. Αξία αναφοράς είναι φυσικά και η τακτική καύσης σκουπιδιών, ή τα ιατρικά απόβλητα στη Σίνδο. Βλέπουμε πλέον στους ειδικούς χάρτες ότι η μόλυνση του αέρα δεν υφίσταται μόνο στο κέντρο αλλά και περιοχές αρκετά έξω από αυτό, όπως στη Θέρμη.

Συμπερασματικά, θα χαρακτήριζα ότι ο νούμερο ένα παράγοντας που ρυπαίνει διαρκώς του τι θα εισπνεύσουμε είναι ξεκάθαρα η επιδείνωση του κυκλοφοριακού στη Θεσσαλονίκη. Η κατάσταση είναι εδώ και πάρα πολλά χρόνια εξαιρετικά δύσκολη. Όταν ένας οδηγός για παράδειγμα χρειάζεται 3 με 4 κύκλους για να βρει χώρο να παρκάρει, αυτό σημαίνει 3 με 4 φορές παραπάνω ρύπανση που θα μπορούσαμε κάλλιστα να γλυτώσουμε. Τώρα με τις εργασίες που γίνονται θα επιβραδυνθεί ακόμα περισσότερο ο χρόνος για να βρει κάποιος να παρκάρει” καταλήγει ο καθηγητής Βιολογίας.

*Η εικόνα 1 και 2 είναι από το κείμενο του κ. Νικολάου