Χτίζοντας αστικά βιώσιμες πόλεις

Με την κλιματική αλλαγή να έχει ενταχθεί κανονικά στο λεξιλόγιο μας, απειλώντας τις ζωές και τον πλανήτη μας, είναι επιτακτική ανάγκη να ανοίξει περισσότερο ο δημόσιος διάλογος. Αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο και οι μεταβολές που σημειώνονται κάθε χρόνο είναι σημαντικές τόσο ποσοστιαία όσο και για τις ζωές μας.

H σημασία των κλιματικών μεταβολών που συντελούνται και η πλήξη του περιβάλλοντος που ζούμε μας επηρεάζει όλους άμεσα. Το περιβάλλον δεν είναι ένας τόπος, είναι ένας ζωντανός οργανισμός, μέρος του οποίου είμαστε κι εμείς. 

Οι δράσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής οφείλουν να εμπεριέχουν μία αλλαγή του υφιστάμενου αναπτυξιακού μοντέλου, προς την κατεύθυνση μιας βιώσιμης, πράσινης οικονομίας χαμηλών ή και μηδενικών εκπομπών άνθρακα με τη χρήση της σύγχρονης τεχνολογίας. Η ανάπτυξη του μοντέλου αυτού θα πρέπει να στηριχθεί στον οριζόντιο συντονισμό των πολιτικών μετριασμού αλλά και προσαρμογής, στους τομείς της ενέργειας, της βιομηχανίας, της γεωργικής παραγωγής και σε πολλούς άλλους. Το κόστος του περιορισμού των εκπομπών και της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή μπορεί να φαίνεται αρχικά υψηλό, αλλά είναι πολύ χαμηλό σε σύγκριση με το κόστος που θα αναγκαστούμε να καταβάλουμε λόγω απραξίας.

Ακριβώς αυτό το κομμάτι, το κομμάτι δηλαδή του κόστους αυτών των πρακτικών, είναι κάτι συχνά παρεξηγημένο. Κάτι τέτοιο καταδεικνύεται κι από έρευνα του ΕΚΚΕ το 2021 σχετικά με τις κοινωνικές διαστάσεις της κλιματικής αλλαγής/κρίσης και τον τρόπο που κατανοείται από την κοινή γνώμη, στο πλαίσιο του έργου «Εθνικό Δίκτυο για την Κλιματική Αλλαγή και τις επιπτώσεις της» ως μια απ’ τις δράσεις του Εθνικού Δικτύου για την Κλιματική Αλλαγή (CLIMPACT). Πέραν της βασικής έρευνας, συλλέχθηκε και συμπληρωματικό δείγμα από τους επισκέπτες της 85ης ΔΕΘ με σκοπό την αποτύπωση των απόψεων, στάσεων και συμπεριφορών των συμμετεχόντων όσον αφορά την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της.

Εκεί φάνηκε πως αν και η κλιματική αλλαγή και η ρύπανση του περιβάλλοντος ανάγονται σε κάποιες από τις σημαντικότερες παγκόσμιες προκλήσεις, σε εθνικό επίπεδο φαίνεται πως η κλιματική αλλαγή αφορά λιγότερο τους πολίτες. Εδώ, σημαντικότερα θέματα νοούνται η κατάσταση της οικονομίας /ανισότητες, η ανεργία και η έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης, η ανομία και διαφθορά, η φτώχεια και οι οικονομικές ανισότητες και η φυγή ανθρώπινου κεφαλαίου στο εξωτερικό.

Βλέποντας την στάση των πολιτών για το ζήτημα σε εθνικό επίπεδο και μιλώντας απλά με ανθρώπους στον δρόμο, σε καφετέριες, οπουδήποτε, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι για τους Έλληνες, η επένδυση σε πράσινες πρακτικές φαντάζουν μια δαπανηρή διαδικασία, χρήματα της οποίας θα μπορούσαν να δοθούν στην κοινωνία. Κάτι τέτοιο, βέβαια, δεν ισχύει καθώς η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε 21 χώρες της ΕΕ που παρατηρήθηκε το πρώτο τρίμηνο του 2023, βρήκε τις 15 από τις 21 χώρες με μειωμένες εκπομπές αερίων και αυξημένο ΑΕΠ.

Επίσης, η εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα είναι κάτι που αφορά άμεσα την υγεία μας, πόσο μάλλον σε μια χώρα που πλήττεται κάθε χρόνο από πυρκαγιές τους καλοκαιρινούς μήνες.

Η σημασία του οικολογικού σχεδιασμού πόλεων για τη δημιουργία κυκλικών και κλιματικά ουδέτερων πόλεων

Και, για να μειωθούν οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και να μπορούμε να ζούμε βιώσιμα, οι δράσεις πέραν του εθνικού επιπέδου πρέπει να γίνονται και σε τοπικό επίπεδο, με τη δημιουργία κυκλικών και κλιματικά ουδέτερων πόλεων. Από τις υποδομές και τα κτίρια μέχρι την μείωση της ρύπανσης, μια πόλη μπορεί να διεκδικήσει απτά τη βιωσιμότητά της.

Όλα αυτά, και με αφορμή την ημερίδα – συνάντηση εργασίας “ΝΕΑ ΠΡΟΤΥΠΑ IV – προς την Κυκλική και Κλιματικά Ουδέτερη Πόλη” που διοργανώνει το ECOCITY με την συμπόρευση του ΕΛΟΤ, την επιστημονική επιμέλεια του ΑΠΘ και με την αιγίδα του ΤΕΕ-ΤΚΜ στις 30 Ιανουαρίου 16:30-20:30 στο αμφιθέατρο του ΤΕΕ/ΤΚΜ, η Parallaxi μίλησε με την Μαργαρίτα Καραβασίλη, MSc Αρχιτέκτων -Πολεοδόμος, πρ. Ειδική Γραμματέας Επιθεώρησης Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ΥΠΕΚΑ, Μέλος ΔΣ ECOCITY, ομιλήτρια της ημερίδας σχετικά με τη σημασία του οικολογικού  σχεδιασμού πόλεων για τη δημιουργία κυκλικών και κλιματικά ουδέτερων πόλεων.

“Τα θέματα που θα συζητηθούν είναι θέματα που απασχολούν τους πολίτες αλλά και τους υπεύθυνους φορείς και αφορούν την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τις προσαρμογές που πρέπει να γίνουν στις πόλεις μας, στο αστικό περιβάλλον προκειμένου να αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής, τόσο όσον αφορά τα θέματα ενέργειας, προφανώς, με την εξοικονόμηση ενέργειας και με τις τεχνικές που χρειάζονται και που έχουμε βάλει ήδη στο πρόγραμμα με τους στόχους για το 2030 αλλά και ενημερωτικά για μεγάλες στρατηγικές που αυτή τη στιγμή εξελίσσονται στο χώρο της παραγωγής, πλέον, των προϊόντων, στην προσπάθεια που γίνεται να γίνουν όλα τα προϊόντα πιο οικολογικά, πιο φιλικά προς το περιβάλλον, να μην συντελούν στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Ένα πολύ μεγάλο ζήτημα που θα συζητηθεί αύριο με τους ειδικούς κι απ’ το Πολυτεχνείο, από το ΑΠΘ και από την πολιτεία, με τον δήμο της Θεσσαλονίκης και με την Περιφέρεια, με εκπροσώπους των φορέων είναι και τα ζητήματα που αφορούν στα κατασκευαστικά υλικά” αναφέρει.

“Γιατί, για να μιλάμε για κτίρια που αυτή τη στιγμή θα είναι πιο ουδέτερα όσον αφορά στις εκπομπές διοξειδίου, άρα θα καταναλώνουν όσο γίνεται λιγότερο ενέργεια, έχει να κάνει και με τα υλικά που χρησιμοποιούμε για να κατασκευάσουμε τις πόλεις μας αλλά και τα υλικά που χρησιμοποιούμε για τον ελεύθερο χώρο, τους κοινόχρηστους χώρους, για τις πλατείες, για τα κτίρια του δήμου. Τα υλικά αυτή τη στιγμή που σήμερα έχουμε και χρησιμοποιούμε για την παραγωγή τους αλλά και για τον τρόπο που θα φτάσουν στο εργοτάξιο και μετά που αποδομούνται και καταλήγουν σε οικοδομικά απόβλητα, συντελούν πάρα πολύ σε αυτό που λέμε εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.

Αυτό που γίνεται, λοιπόν, αυτή τη στιγμή και αύριο θα συζητήσουμε για αυτό, είναι η αλλαγή στα πρότυπα, στις προδιαγραφές τις οποίες κατασκευάζονται πλέον τα βασικά υλικά, με κυρίαρχο το τσιμέντο, το αλουμίνιο κι όλα αυτά τα υλικά τα οποία είναι απολύτως απαραίτητα για να κατασκευάσουμε τα κτίριά μας αλλά και τις πόλεις μας ούτως ώστε να κάνουμε αυτό που λέμε απανθρακοποίηση” λέει στην parallaxi η Μ. Καραβασίλη.

“Είναι ένας όρος που όσο καινούριος κι αν φαίνεται είναι από παλιά η αρχή του που, ξέρουμε ότι για να μιλάμε για κτίρια πράσινα πρέπει και τα υλικά τους να είναι πράσινα και πρέπει, δηλαδή, να χτίζουμε με οικολογικό τρόπο, άρα η συζήτηση είναι ακριβώς εκεί, τι κάνει η βιομηχανία σήμερα, η οποία προσπαθεί να ανταποκριθεί όσο γίνεται καλύτερα σε αυτές τις προκλήσεις– άλλωστε, η ζήτηση πλέον θα είναι τέτοια που δεν επιτρέπει να παράγεται και να βγαίνει στην αγορά “βρώμικο” υλικό, κατασκευαστικά υλικά, δηλαδή, που δεν είναι φιλικά στο περιβάλλον-  και παράλληλα και οι φορείς που θα πρέπει να εκπαιδευτούνε, οι προδιαγραφές που πρέπει να αλλάξουν στο πως κατασκευάζουμε τα κτίρια.

Και θα πω και κάτι που καταλαβαίνει πιο πολύ κι ο πολίτης. Ας πούμε, τα πεζοδρόμια, οι πλατείες… Όταν τα υλικά που χρησιμοποιούμε είναι ακατάλληλα, δεν είναι ευχάριστο, ειδικά το καλοκαίρι που έχουμε υψηλές θερμοκρασίες κι απορροφάται η ηλιακή ακτινοβολία και αποδίδεται στο περιβάλλον κι αυξάνει τη θερμοκρασία του αστικού περιβάλλοντος. Προσπαθούμε δηλαδή να δημιουργήσουμε κι ένα πολύ καλύτερο μικρο-κλίμα, χρησιμοποιώντας τα ειδικά υλικά, τα ψυχρά υλικά που λέμε, πάρα πολύ περισσότερο πράσινο στις πόλεις, το στοιχείο του νερού επίσης στην πόλη, ούτως ώστε να τις “ελαφρύνουμε” όσον αφορά τα φορτία, ιδιαίτερα το καλοκαίρι βέβαια συμβαίνει αυτό που στη χώρα μας έχουμε και πάρα πολλές περιόδους με υψηλές θερμοκρασίες”.

“Αυτό το γενικό πλαίσιο στο οποίο θα κινηθεί η συζήτηση, δηλαδή πως μπορούμε να βοηθήσουμε όλοι, οι φορείς, τι κάνουν τα πανεπιστήμια, τι κάνει η Πολιτεία, τι θα κάνει ο δήμος Θεσσαλονίκης, που πραγματικά έχει ένα πολύ ενδιαφέρον πρόγραμμα που έχουμε ακούσει το οποίο εξελίσσεται. Θα είναι μάλιστα κοντά μας κι ο κύριος Νικηφορίδης, αντιδήμαρχος Δημοσίων Έργων και Κλιματικής Αλλαγής για να μας πει ποια είναι τα σχέδια του για τη Θεσσαλονίκη κι όλοι μαζί να κάνουμε ένα βήμα μπροστά για μια καλύτερη πόλη, για μια καλύτερη ζωή, αειφόρα, με την κυκλική οικονομία που είναι η πρόκλησή μας για το αύριο. Η εκδήλωση έχει πολύ ενδιαφέρον για φοιτητές, για νέους ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την πόλη τους και πραγματικά απευθύνουμε ένα κάλεσμα να έρθουν, να μας ακούσουν, να θέσουν τον προβληματισμό τους, τις ερωτήσεις τους…”.

Πως πιστεύετε ότι μπορούν να συμβάλλουν οι τοπικές αρχές σε όλο αυτό και τι πιστεύετε ότι μπορεί να συμβεί με τη Θεσσαλονίκη;

“Ακριβώς εκεί είναι η πρόκληση και το ενδιαφέρον, άμεσα. Όλα αυτά που πρέπει αν γίνουνε κι έπρεπε να γίνονται εδώ και χρόνια, δεν είναι κάτι καινούριο όλο αυτό. Κάθε πόλη, για παράδειγμα, πρέπει να έχει το τοπικό της σχέδιο αντιμετώπισης στην κλιματική αλλαγή που αφορά και στα κτίρια, αφορά και στη διαμόρφωση του κοινόχρηστου χώρου, το πώς το πράσινο και το νερό θα ενσωματωθούν, πώς οι υποδομές για τη θωράκιση των πόλεων θα πρέπει να έχουν διασφαλιστεί.

Αυτά, λοιπόν, τα σχέδια που οι πόλεις κάνουν και σχεδιάζουν, πρέπει και να τα εφαρμόσουν, άρα θέλουμε πραγματικά με ενδιαφέρον να ακούσουμε η Θεσσαλονίκη, που έχει για κάποια χρόνια υστέρηση σε τέτοιου είδους έργα, πως θα κάνει ένα βήμα μπροστά τη στιγμή που τα όρια και οι προθεσμίες που βάζει η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ ασφυκτικά πια- και είναι και πρόστιμα τα οποία έρχονται, αν οι πόλεις δεν προσαρμοστούν.

Μέχρι το 2025 ήδη έχουμε πάρα πολύ σημαντικές προκλήσεις και στόχους, για τα δημοτικά κτίρια για παράδειγμα, τα οποία θα πρέπει να είναι απολύτως ενεργειακά αυτόνομα. Για το δημόσιο χώρο, που θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις νέες προδιαγραφές, στα κατασκευαστικά υλικά που βγαίνουν στην αγορά, που θα πρέπει οι δήμοι στις προδιαγραφές τους, όταν πάρουν προκήρυξη για να διαμορφώσουν έναν πεζόδρομο, έναν κοινόχρηστο χώρο, θα πρέπει να επιλέγονται πλέον πράσινα κατασκευαστικά υλικά, άρα δηλαδή μιλάμε και για τις πράσινες συμβάσεις που θα πρέπει να γίνονται και με τους εργολάβους. Είναι θέματα άμεσα! Υπάρχει νομοθεσία σχετική και στη χώρα μας για αυτό, απλά μένει να εφαρμοστεί αυτή η νομοθεσία. Είναι θέμα πολιτικής βούλησης, είναι θέμα αρχόντων και τοπικής αυτοδιοίκησης που θεωρώ ότι σέβεται και πρέπει να σέβεται τον πολίτη, να κάνει τον πολίτη συμμέτοχο. Να υπάρξει δηλαδή συμμετοχή και του πολίτη στη λήψη των αποφάσεων. Γιατί χωρίς αυτό, όταν ο πολίτης δεν είναι κοντά στην Πολιτεία, δεν είναι εύκολη η υλοποίηση.

Κι αυτό θα έλεγα πως είναι και το κυρίαρχο. Σε αυτό που λέμε αειφόρο ανάπτυξη, κυκλική οικονομία, το κυρίαρχο είναι η αλλαγή του τρόπου διακυβέρνησης. Η πόλη ανήκει στον πολίτη. Ο πολίτης πρέπει να πάρει την κάθε πόλη στα χέρια του, πρέπει να ξέρει τι του γίνεται, να ενημερώνεται σωστά, να έχει λόγο. Όχι τύποις, όχι ψεύτικες, δήθεν διαβουλεύσεις αλλά ουσιαστικές, για να μπορέσουμε να κάνουμε ένα βήμα μπροστά. Και τα χρήματα τα οποία είναι πολλά και διατίθενται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, να πιάσουν τόπο”.

Κυκλικές και Κλιματικά Ουδέτερες Πόλεις- 30.1.24 από το ECOCITY στο ΤΕΕ/ΤΚΜ

Η Συμβολή των Νέων Προτύπων στην Αντιμετώπιση της Κλιματικής Αλλαγής

Το ECOCITY με την συμπόρευση του ΕΛΟΤ, την επιστημονική επιμέλεια του ΑΠΘ και με την αιγίδα του ΤΕΕ-ΤΚΜ οργανώνει ημερίδα – συνάντηση εργασίας στις 30 Ιανουαρίου (16.30-20.30) στο αμφιθέατρο του ΤΕΕ/ΤΚΜ με σκοπό να διατυπωθούν χρήσιμα συμπεράσματα και να προωθηθεί ο δημόσιος διάλογος μεταξύ ειδικών επιστημόνων και επαγγελματιών, αρμόδιων φορέων, εκπροσώπων της βιομηχανίας και της διοίκησης.

Οι θεματικές που αφορούν στον Οικολογικό Σχεδιασμό της πόλης, στον τρόπο που εφαρμόζεται η κυκλική οικονομία στα κτήρια, στα βιώσιμα κατασκευαστικά υλικά και την αποκατάσταση των ιστορικών κατασκευών, στον ρόλο των νέων προτύπων για την δημιουργία κλιματικά ουδέτερων πόλεων, στην επίτευξη των στόχων της κυκλικής πόλης θα αναπτυχθούν από ειδικούς. Παράλληλα, θα παρουσιαστούν τα αποτελέσματα ευρωπαϊκών έργων σχετικά με τα στάδια προόδου για απαλλαγμένες από τοξικά πόλεις και θα ακολουθήσουν παρεμβάσεις και διάλογος με σκοπό την εξαγωγή κοινά αποδεκτών συμπερασμάτων.

Το νέο νομικό και κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ ορίζει δραματικές μειώσεις εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεων της για το 2030 και 2050. Το βιώσιμο και κυκλικά́ δομημένο οικιστικό περιβάλλον, παράλληλα με τις μεταφορές, κρατούν τα σκήπτρα στην προσαρμογή που απαιτείται σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής των προϊόντων/υλικών και της βιομηχανικής / κατασκευαστικής δραστηριότητας, με στόχο την ασφάλεια και την ποιότητα ζωής των πολίτων.

Το ECOCITY, ήδη από τον Δεκέμβριο 2019 σε συνεργασία με το ECOS, ευρωπαϊκό δίκτυο για την τυποποίηση και τον ΕΛΟΤ, έχει ξεκινήσει μια συστηματική προσπάθεια για να αναδείξει τον σημαντικό – κρίσιμο ρόλο των προτύπων σε ειδικά και όχι μόνο κοινά. Η συγκεκριμένη εκδήλωση, πέραν των ειδικών, προσεγγίζει την τοπική και περιφερειακή διοίκηση που καλούνται να εφαρμόσουν κανόνες δόμησης και να πρωταγωνιστήσουν στην δημιουργία ενός μετασχηματιστικού πλαισίου για τις πόλεις και την οικονομία, με γνώμονα την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την θωράκιση των πόλεων και των πολιτών.