Ήξερες ότι 2,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη εξακολουθούν να ζουν χωρίς πόσιμο νερό;

Η Παγκόσμια Ημέρα Νερού έχει καθιερωθεί από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Μαρτίου.

Πρόκειται για μια ημέρα που διαδίδει το μήνυμα της ευαισθητοποίησης, για να υπογραμμίσει την ανάγκη υπεύθυνης και αποτελεσματικής διαχείρισης αυτού του σημαντικού φυσικού πόρου, αυτού του πολύτιμου αγαθού της ζωής.

Η παγκόσμια ανησυχία για το πιο απαραίτητο συστατικό του κόσμου μας, επιτείνεται από την κλιματική αλλαγή, την ρύπανση, αλλά και τη σπατάλη που πιέζουν περισσότερο τους φυσικούς πόρους.

Μέρος των αποθεμάτων νερού έχει εξαντληθεί από τις αλλεπάλληλες ξηρασίες, που σε κάποιες περιοχές του πλανήτη διαρκούν για μήνες έως και χρόνια.

Σε άλλες περιπτώσεις, τα αποθέματα νερού μολύνονται από χημικές ουσίες ή τοξίνες που σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Σε χώρες της Αφρικής οι κάτοικοι μαζεύουν νερό με κουβάδες από πηγές, εξαιτίας των ελλείψεων στις υποδομές.

Ενώ στη Λατινική Αμερική οι εργαζόμενοι στον τομέα της ύδρευσης είναι υποχρεωμένοι να επεξεργάζονται μολυσμένο νερό από απόβλητα εγκαταλελειμμένων ορυχείων, βακτήρια και σκουπίδια

Στην Αϊτή, πολλά σπίτια δε διαθέτουν τρεχούμενο νερό. Τα νοικοκυριά καλύπτουν τις ανάγκες τους γεμίζοντας δοχεία και κανάτες από ρεματιές που ολοένα και στενεύουν.

Πώς το νερό μπορεί να φέρει την Ειρήνη: Το φετινό μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Νερού

Κάθε χρόνο, το UN Water – ο συντονιστικός μηχανισμός του ΟΗΕ για το νερό και την υγιεινή – επιλέγει το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Νερού. Το 2023, είχε εστιάσει στην “επιτάχυνση της αλλαγής”. Το 2024, το θέμα που έχει επιλεγεί και δημοσιοποιείται παγκοσμίως είναι να “αξιοποιήσουμε το νερό για την ειρήνη”.

Τι σημαίνει αυτό;

Το νερό μπορεί να φέρει την ειρήνη, μπορεί όμως να πυροδοτήσει και τη σύγκρουση.

Όταν το νερό είναι λιγοστό ή μολυσμένο, ή όταν οι άνθρωποι έχουν άνιση ή καθόλου πρόσβαση σε αυτό, οι εντάσεις εντείνονται.

Είναι χαρακτηριστικό πως περισσότεροι από 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως εξαρτώνται από το νερό που διασχίζει τα εθνικά σύνορα. Ακόμη, από τις 153 χώρες που “μοιράζονται” ποτάμια, λίμνες και υδροφόρους ορίζοντες με τους γείτονές τους, μόνο 24 χώρες αναφέρουν ότι έχουν συμφωνίες συνεργασίας για τους κοινούς υδάτινους πόρους.

Καθώς οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αυξάνονται, υπάρχει επείγουσα ανάγκη όπως σημειώνει ο ΟΗΕ, εντός και μεταξύ των χωρών, να ενωθούμε με σκοπό την προστασία και τη διατήρηση του πιο πολύτιμου πόρου μας.

Όσο επίσης οι πληθυσμοί αυξάνονται, το νερό θα γίνεται όλο και πιο σημαντικό για την καταπολέμηση της φτώχειας και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Η συνεργασία για το νερό μπορεί να δημιουργήσει ζωτική ανθεκτικότητα σε ακραία καιρικά φαινόμενα και να βοηθήσει τους πληθυσμούς στην προσαρμογή τους σε ένα μεταβαλλόμενο κλίμα.

Δημόσια υγεία και ευημερία, συστήματα τροφίμων και ενέργειας, οικονομική παραγωγικότητα και η περιβάλλον στηρίζονται σε έναν εύρυθμο κύκλο νερού, χωρίς διακρίσεις και με ισότητα.

Η ειρηνική συνεργασία γύρω από το νερό μπορεί να μετατραπεί σε ειρηνική συνεργασία σε όλους τους τομείς είναι το φετινό μήνυμα.

2,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη εξακολουθούν να ζουν χωρίς πόσιμο νερό

Περίπου ο μισός παγκόσμιος πληθυσμός αντιμετωπίζει σοβαρή λειψυδρία. Αυτοί οι αριθμοί αναμένεται να αυξηθούν, όσο επιδεινώνεται η κλιματική αλλαγή και η αύξηση του πληθυσμού.

Η αποθήκευση νερού – συμπεριλαμβανομένης της υγρασίας του εδάφους, του χιονιού και του πάγου – έχει μειωθεί κατά 1cm ετησίως, με σημαντικές επιπτώσεις στην ασφάλεια του νερού.

Περισσότερο από το 80% των λυμάτων που οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητές καταλήγει σε ποτάμια ή στη θάλασσα χωρίς καμία επεξεργασία.

Καθημερινά, περίπου 1000 παιδιά πεθαίνουν από αποτρέψιμες ασθένειες που προκαλούν διάρροια και οι οποίες σχετίζονται με την νερό και την υγιεινή.

Οι πλημμύρες και άλλες φυσικές καταστροφές που σχετίζονται με το νερό αντιπροσωπεύουν το 70% των θανάτων που οφείλονται σε φυσικές καταστροφές.

Η κλιματική αλλαγή, η αύξηση του πληθυσμού και η αυξανόμενη λειψυδρία θα ασκήσουν πίεση και στην προμήθεια τροφίμων, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του γλυκού νερού χρησιμοποιείται, περίπου το 72% μέσο όρο, χρησιμοποιείται στη γεωργία.

BofA: Έως το 2040 θα ξεμείνουμε από νερό – Μόλις 1% του ΑΕΠ κοστίζει η λύση της κρίσης

To 75% του πλανήτη καλύπτεται από νερό, αλλά λιγότερο από το 1% του νερού αυτού μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Και αυτά τα αποθέματα εξαντλούνται με γρήγορους ρυθμούς. Σύμφωνα με ανάλυση της Bank of America, η οποία επικαλείται έρευνα του Aarhus University, με τον σημερινό ρυθμό, η ανθρωπότητα θα ξεμείνει από γλυκό νερό το 2040.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζει η BofA, η παγκόσμια ζήτηση νερού έχει αυξηθεί κατά 40% τα τελευταία 40 χρόνια και αναμένεται να εμφανίσει περαιτέρω αύξηση 25% έως το 2050. Όμως, η προσφορά έχει πέσει τουλάχιστον στο μισό από το 1970.

Ως αποτέλεσμα, περίπου το 50% του πληθυσμού της γης αντιμετωπίζει ήδη πολύ υψηλά προβλήματα στο μέτωπο του νερού, τουλάχιστον για ένα μήνα τον χρόνο

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ζήτηση για νερό αυξήθηκε τον τελευταίο αιώνα με ρυθμό 1,7 φορές γρηγορότερο από την αύξηση του πληθυσμού. Ο πληθυσμός της γης αναμένεται να κορυφώσει περίπου στα 10 δισεκατομμύρια άτομα έως το 2050, ενώ η αστικοποίηση αυξάνεται δραματικά, με το 25% του πληθυσμού να μεταφέρεται σε πόλεις, με αποτέλεσμα η ζήτηση για νερό να εντείνεται.

Με τη σημερινή τροχιά του ΑΕΠ, η ζήτηση για νερό θα αυξηθεί κατά 400% έως το 2050, προειδοποιεί η Bank of America, καθώς ζούμε σε μία εποχή υπερ-κατανάλωσης, όπου το fast fashion, η βιομηχανία των τροφίμων και η τεχνολογία αυξάνουν τη χρήση νερού.

Για παράδειγμα, για να φτιαχτεί ένα απλό μπλουζάκι απαιτείται όσο νερό θα κατανάλωνε ένα άτομο στο ντους για τρεις εβδομάδες. Για να παραχθεί ένα κιλό μπριζόλα απαιτείται τόσο νερό όσο καταναλώνει στο ντους ένας μέσος άνθρωπος σε διάστημα 3,5 μηνών. Τα data centers είναι ο 10ος μεγαλύτερος καταναλωτής νερού στις ΗΠΑ, ενώ το ChatGPT «πίνει» ένα λίτρο νερού για κάθε 40 εντολές.

Την ίδια στιγμή, η προσφορά νερού φθίνει, τόσο σε ποσότητα όσο και σε ποιότητα. Το 80% των αποβλήτων παγκοσμίως χύνεται στη θάλασσα χωρίς επαρκή επεξεργασία, τα μικροπλαστικά εντοπίζονται στο 83% του νερού που τρέχει από τις βρύσες και το 57% των υδροφορέων γλυκού νερού παγκοσμίως έχουν ξεπεράσει το σημείο καμπής.

Οι κακές υποδομές περιορίζουν επίσης την προσφορά, καθώς το 1/3 του γλυκού νερού που περνά μέσα από αγωγούς χάνεται λόγω διαρροών.

Και βέβαια, η κλιματική κρίση και η κρίση του νερού είναι αλληλένδετες, καθώς για κάθε αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1 βαθμό Κελσίου, το ανανεώσιμο νερό μειώνεται κατά 20%.

Καθώς οι ελλείψεις νερού επιδεινώνονται, αυτό είναι ένα πρόβλημα που θα μπορούσε να επηρεάσει το ένα τρίτο του παγκόσμιου ΑΕΠ έως το 2050, υπολογίζει η Bank of America, προειδοποιώντας για δυνητική μείωση του ΑΕΠ κατά 6% και αύξηση των κινδύνων σε υγεία, μεταναστευτικό και ανισότητες.

Και με δεδομένο ότι περίπου το 80% των χωρών μοιράζονται πόρους γλυκού νερού με τουλάχιστον άλλο ένα κράτος, οι ελλείψεις αυτές απειλούν να ενισχύσουν τις εντάσεις. Η BofA χρησιμοποιεί σαν case study τις Λίμνες Πρέσπες, τις οποίες μοιράζονται η Αλβανία, η Ελλάδα και η Β. Μακεδονία. Η περιοχή αντιμετώπιζε αρκετά προβλήματα βιωσιμότητας, όπως η υπερεκμετάλλευση, η μόλυνση και η μείωση της βιοποικιλότητας, όμως και οι τρεις χώρες υιοθέτησαν την Διεθνή Συμφωνία για την Διασυνοριακή συνεργασία στην Πρέσπα, που δημιούργησε την πρώτη διασυνοριακή προστατευόμενη περιοχή στα Βαλκάνια, επισημαίνεται.

Με το 1% του ΑΕΠ λύνεται το πρόβλημα

«Το μόνο που χρειαζόμαστε είναι το 1% του ΑΕΠ», αναφέρουν χαρακτηριστικά οι αναλυτές της Bank of America, καθώς έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας έχει δείξει ότι κάθε ένα δολάριο που επενδύεται στην πρόσβαση και υγιεινή του νερού μπορεί να φέρει αποδόσεις περίπου 7 δολαρίων.

Συγκεκριμένα, θα κόστιζε περίπου 1,04 τρισ. δολάρια ετησίως από το 2015 έως το 2030 για να διασφαλιστεί η βιώσιμη διαχείριση του νερού σε όλες τις χώρες. «Αυτό σημαίνει ότι θα χρειαζόταν μόλις το 1% του ΑΕΠ για να λυθεί η παγκόσμια κρίση νερού ή 0,29 δολάρια για κάθε άτομο την ημέρα από το 2015 έως το 2030», επισημαίνεται.

Μάλιστα, οι λύσεις τις οποίες προτείνει η BofA είναι ύψους 200 δισ. δολαρίων. Η πρώτη γραμμή άμυνας είναι οι υποδομές, όπως οι εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας, καθώς όπως επισημαίνει η BofA, οι υποδομές του νερού στις ΗΠΑ είναι 50 ετών.

Η διαχείριση του νερού και τεχνολογίες όπως οι έξυπνοι μετρητές, η χρήση τεχνητής νοημοσύνης και η έξυπνη ύδρευση μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε καλύτερη χρήση νερού.

Παράλληλα, τεχνικές επεξεργασίας, όπως η αφαλάτωση, είναι κρίσιμες για την διασφάλιση επαρκούς προσφοράς και ήδη εξασφαλίζουν το 90% του πόσιμου νερού σε κάποιες χώρες.

Και για να αναλογιστεί κανείς τα μεγέθη, η BofA επισημαίνει ότι το ποσό που ξοδεύουμε σε εμφιαλωμένο νερό (270 δισ. δολάρια) είναι υπερδιπλάσιο από την επένδυση που απαιτείται για να εξασφαλιστεί ασφαλές πόσιμο νερό για το σύνολο του πληθυσμού της γης.

Πώς θα επιβιώσει ο πλανήτης αν στερέψει το πόσιμο νερό; Ερευνητές βρήκαν τη λύση στους ωκεανούς

Δεν υπάρχει αρκετό γλυκό νερό για όλους στον πλανήτη Γη, και αυτό είναι ένα πρόβλημα που αναμένεται να επιδεινωθεί τα επόμενα χρόνια. Για να ικανοποιήσουμε την αυξανόμενη ζήτηση, η ανακύκλωση και ο περιορισμός του νερού δεν επαρκεί και έτσι οι επιστήμονες ψάχνουν να βρουν νέες πηγές για το ζωτικής σημασίας για τη ζωή μας, νερό.

Μια ανεκμετάλλευτη, προς το παρόν, πηγή είναι οι υδρατμοί των ωκεανών, οι οποίοι είναι σχεδόν απεριόριστοι. Μια νέα μελέτη περιγράφει πώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν δομές συλλογής για τη μετατροπή αυτών των υδρατμών σε πόσιμο νερό, σύμφωνα με το Science Alert.

«Θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να αυξήσουμε την προσφορά πόσιμου νερού, καθώς η διατήρηση του από τις υπάρχουσες πηγές, αν και απαραίτητη, δεν θα είναι επαρκής για την κάλυψη ανακύκλωση των αναγκών των ανθρώπων», δήλωσε ο Πραβίν Κουμάρ, πολιτικός και περιβαλλοντικός μηχανικός στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι.

«Πιστεύουμε ότι η προτεινόμενη μέθοδός μας μπορεί να το κάνει αυτό σε μεγάλη κλίμακα», σημείωσε. Με πλάτος περίπου 210 μέτρα και ύψος 100 μέτρα η προτεινόμενη δομή μιμείται τον φυσικό κύκλο του νερού, μεταφέροντας, συμπυκνώνοντας και συλλέγοντάς το.

Η υγρασία μπορεί να μεταφερθεί από την επιφάνεια του ωκεανού σε μια κοντινή ακτή, όπου συστήματα ψύξης θα τη συμπυκνώνουν σε υγρό. Το σύστημα θα λειτουργεί με αιολική ή ηλιακή ενέργεια, εξήγησε η ερευνητική ομάδα.

Οι ερευνητές πραγματοποίησαν πειράματα σε 14 διαφορετικές περιοχές σε όλο τον κόσμο και διαπίστωσαν πως ανάγκες πόσιμου νερού για περίπου 500.000 ανθρώπους. Το σύστημα θα μπορούσε να λειτουργήσει συμπληρωματικά σε μονάδες αφαλάτωσης που λειτουργούν ήδη σε πολλά μέρη του κόσμου.

«Δεν έχει ξαναγίνει, και νομίζω ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι ερευνητές επικεντρώνονται τόσο πολύ σε χερσαίες λύσεις. Ωστόσο, η μελέτη μας δείχνει ότι υπάρχουν, στην πραγματικότητα, και άλλες επιλογές», τόνισε η Φρανσίνα Ντομίνγκεζ, ατμοσφαιρική επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι.

Σήμερα, το γλυκό νερό αποτελεί μόλις το 3% του παγκόσμιου νερού. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές, είτε περιέχει ρύπους ή δεν είναι προσβάσιμο. Η έλλειψη ασφαλούς, πόσιμου νερού συχνά πλήττει περισσότερο τους φτωχότερους στον κόσμο, με επιπτώσεις που επεκτείνονται στην υγεία, την ασφάλεια και το εισόδημα. Το σύστημα που προτείνουν οι επιστήμονες μπορεί να κάνει τη διαφορά χωρίς να βλάψει τα οικοσυστήματα ή το περιβάλλον.

Στο πλαίσιο της μελέτης τους, οι ερευνητές εξέτασαν επίσης τις πιθανές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και της ξηρασίας και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το σύστημά τους θα εξακολουθεί να είναι βιώσιμο.

«Οι κλιματικές προβλέψεις δείχνουν ότι η ροή των ωκεάνιων υδρατμών θα αυξηθεί με την πάροδο του χρόνου, παρέχοντας ακόμη μεγαλύτερη παροχή γλυκού νερού. Έτσι, η ιδέα που προτείνουμε θα είναι εφικτή υπό συνθήκες κλιματικής αλλαγής», λένε οι ερευνητές.

«Αυτό προσφέρει μια πολύ αναγκαία και αποτελεσματική προσέγγιση για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, ιδιαίτερα για ευάλωτους πληθυσμούς που ζουν σε άγονες και ημίξηρες περιοχές του κόσμου», τονίζουν.

Στερεύουν οι λίμνες σε όλο τον κόσμο – Ποιες ελληνικές βρίσκονται «στο κόκκινο»

«SOS» εκπέμπουν οι μεγαλύτερες λίμνες του κόσμου, καθώς το 53% εξ αυτών χάνει ολοένα και περισσότερο νερό, ως απόρροια της υπερθέρμανσης του πλανήτη, της ανθρώπινης κατανάλωσης και της καθίζησης του εδάφους.

Ερευνητές από το Ινστιτούτο CIRES του Πανεπιστημίου του Κολοράντο, το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Κάνσας, το Πανεπιστήμιο της Τουλούζης στη Γαλλία και το Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας KAUST στη Σαουδική Αραβία δημιούργησαν μια τεχνική για τη μέτρηση των μεταβολών της στάθμης του νερού σε σχεδόν 2.000 από τις μεγαλύτερες λίμνες, φυσικές και τεχνητές, του κόσμου, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 95% της συνολικής αποθήκευσης νερού στις λίμνες της Γης.

Ανάμεσα σε αυτές, μελέτησαν και ορισμένες ελληνικές, στις οποίες εντοπίζουν τάση ξήρανσης: Πρόκειται για τις Πρέσπες, την τεχνητή λίμνη του Πολυφύτου και την τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών.

Η ερευνητική ομάδα συνδύασε παρατηρήσεις τριών 10ετιών από μια σειρά δορυφόρων, προκειμένου να ποσοτικοποιήσει τις τάσεις στην αποθήκευση νερού στις λίμνες, σε παγκόσμιο επίπεδο. Χρησιμοποίησε 250.000 στιγμιότυπα από 1.972 μεγάλες λίμνες της Γης, που καταγράφηκαν από δορυφόρους την περίοδο 1992-2020.

Επίσης, συγκέντρωσαν μετρήσεις για τις στάθμες νερού από εννέα δορυφορικά αλτίμετρα και μελέτησαν τις μετρήσεις αυτές σε βάθος χρόνου για να μειώσουν την όποια αβεβαιότητα.

Για τις λίμνες χωρίς μακροχρόνια καταγραφή στάθμης, χρησιμοποίησαν πρόσφατες μετρήσεις νερού που έγιναν από δορυφόρους. Ο συνδυασμός των πρόσφατων μετρήσεων στάθμης με πιο μακροπρόθεσμες μετρήσεις του εμβαδού τους, επέτρεψε στους επιστήμονες να ανακατασκευάσουν τον όγκο των λιμνών πριν από δεκαετίες.

Προβλήματα εντοπίζονται στο 53% των λιμνών

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, το 53% των λιμνών παγκοσμίως, τόσο στις ξηρές όσο και στις υγρές περιοχές, παρουσίασε μείωση στον όγκο νερού. Οι ερευνητές παρομοιάζουν αυτήν την κάμψη με το μέγεθος 17 λιμνών Μιντ, η οποία είναι η μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη στις ΗΠΑ.

Οι απώλειες στις υγρές τροπικές λίμνες και στις λίμνες της Αρκτικής υποδηλώνουν πιο εκτεταμένες τάσεις ξήρανσης από ό,τι είχε γίνει προηγουμένως αντιληπτό. Στις τεχνητές λίμνες αυτή η μείωση είναι μεγαλύτερη: σχεδόν τα 2/3 παγκοσμίως παρουσίασαν σημαντικές απώλειες νερού.

Οι λίμνες αποθηκεύουν το 87% του νερού του πλανήτη, γεγονός που τις καθιστά πολύτιμο πόρο για το οικοσύστημα της Γης. Σε αντίθεση με τα ποτάμια, σημειώνουν οι ερευνητές, οι λίμνες δεν παρακολουθούνται επαρκώς, αν και παρέχουν νερό για ένα μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας.

Μάλιστα, εκτιμούν ότι περίπου το 1/4 του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι κατοικεί στη λεκάνη μιας λίμνης που ξηραίνεται, γεγονός που υποδηλώνει την ανάγκη για αλλαγές στη βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Πάντως, ενώ η πλειονότητα των λιμνών συρρικνώθηκε, το 24% είδε σημαντική αύξηση στην αποθήκευση νερού, κυρίως στο εσωτερικό του οροπεδίου του Θιβέτ, στις βορειότερες Μεγάλες Πεδιάδες στη βόρεια Αμερική και σε περιοχές με νεότερες τεχνητές λίμνες, όπως οι λεκάνες των ποταμών Γιανγκτσέ στην Κίνα, Μεκόνγκ στη νοτιοανατολική Ασία και Νείλου.

Ο επικεφαλής συγγραφέας Φάνγκφανγκ Γιάο, συνεργάτης στο Ινστιτούτο CIRES και στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια, αναφέρει ότι τα νέα δεν είναι εντελώς δυσοίωνα. Με αυτή τη νέα μέθοδο παρακολούθησης της αποθήκευσης νερού στις λίμνες και των λόγων πίσω από αυτή, οι επιστήμονες μπορούν να δώσουν στις κοινότητες πληροφορίες για το πώς μπορούν να προστατεύσουν καλύτερα τις κρίσιμες πηγές νερού και τα σημαντικά περιφερειακά οικοσυστήματα.

Οι ερευνητές επισημαίνουν στη δημοσίευσή τους πιθανές λύσεις για τη μείωση της ξήρανσης των λιμνών και παρουσιάζουν το παράδειγμα της λίμνης Σεβάν στην Αρμενία, όπου παρατηρήθηκε αύξηση της αποθήκευσης νερού τα τελευταία 20 χρόνια, την οποία οι επιστήμονες συνδέουν με τη νομοθεσία που έχει ψηφιστεί από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 για τη ρύθμιση της άντλησης νερού.

Η νέα «κανονικότητα» των ακραίων φαινομένων και ο επικίνδυνος δρόμος της Θεσσαλονίκης

Ο μεσογειακός κυκλώνας «Ιανός» (Σεπτέμβριος 2020) είναι μια καταιγίδα που στατιστικά συμβαίνει μια φορά στα 400 χρόνια, η κακοκαιρία «Ντάνιελ» μια φορά σε περισσότερα από 1.000 χρόνια και τα καιρικά φαινόμενα του «Elias» μια φορά στα 300 χρόνια και όλα αυτά εκδηλώθηκαν σε τρία χρόνια, στην ίδια περιοχή, τη Θεσσαλία.

Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του ότι ανατρέπονται τα πάντα, καθώς η φύση ανέτρεψε τις ισορροπίες, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για διαφορετικά μοντέλα εκτίμησης των κινδύνων.

Η Μεσόγειος και η Ελλάδα, όπως φάνηκε ιδιαίτερα στις πρόσφατες πυρκαγιές και πλημμύρες, είναι στις περιοχές που θα βιώσουν πολύ πιο έντονα τη διαφορά, η οποία στους πίνακες που παρουσιάζουν οι επιστήμονες αποτυπώνεται ως «η πεπλάτυνση της καμπύλης του κλίματος» φέρνοντας -με κάθε βαθμό υπερθέρμανσης του πλανήτη- περισσότερες και πιο έντονες καταιγίδες και μεγαλύτερες περιόδους ξηρασίας.

Η πραγματικότητα αυτή υπογραμμίζει την ανάγκη στροφής στην πρόβλεψη έναντι της αντιμετώπισης των επιπτώσεων των φαινομένων, με λύσεις που υιοθετούν τους μηχανισμούς της φύσης, για να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων των πόλεων σε κλιματικούς κινδύνους.

Για το τι άφησαν πίσω τους οι πλημμύρες στη Θεσσαλία, για όσα γνώριζαν μέχρι σήμερα οι άνθρωποι που ζουν στις πόλεις και θα πρέπει να τα αναθεωρήσουν, για την επικίνδυνη άναρχη δόμηση, για τα λάθη που έγιναν, αλλά κυρίως για εκείνα που μπορούν να μην ξαναγίνουν, για τις καταστροφές που μπορούν να προβλεφθούν, για τις ευκαιρίες που αναδύονται μέσα από τις επενδύσεις θωράκισης των πόλεων έναντι των καιρικών φαινομένων, για τις πολιτικές που δεν πρέπει να μείνουν στα σχέδια, αλλά και για την ευθύνη κάθε πολίτη μίλησαν επιστήμονες από την Ελλάδα και τη Γαλλία, στο πλαίσιο της ελληνογαλλικής 1ης Γιορτής της Επιστήμης και της επιστημονικής εκδήλωσης, που διοργάνωσε το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης. «Το νερό στη δίνη της κλιματικής αλλαγής» ήταν η θεματική της επιστημονικής εκδήλωσης, που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το Κέντρο Διάδοσης Επιστημών ΝΟΗΣΙΣ, την Πολυτεχνική Σχολή του ΑΠΘ, το Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΕΚΕΤΑ) και με την υποστήριξη της ΕΥΑΘ.

«Είναι ευθύνη καθενός που λαμβάνει αποφάσεις αλλά και του ίδιου του πολίτη για το πώς ζει» τόνισε η Αναστασία Ζαμπανιώτου, καθηγήτρια στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μιλώντας για την κλιματική κρίση και τους κινδύνους για το νερό εισάγοντας στη συζήτηση της «Nature based solutions», τις λύσεις που βασίζονται στη φύση οι οποίες, «μπορούν να αντιμετωπίσουν την κλιματική αλλαγή μειώνοντας τις εκπομπές του αερίου του θερμοκηπίου, αλλά και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων των πόλεων σε κλιματικούς κινδύνους, όπως πλημμύρες, καύσωνες, πυρκαγιές ακόμη και πιθανή άνοδο της στάθμης της θάλασσας». Απαιτείται, όμως, όπως πρόσθεσε, η εκπόνηση εθνικού σχεδίου που θα ενσωματώνει τις λύσεις αυτές στον αστικό σχεδιασμό, στην πολεοδομία αλλά και στα μελλοντικά αναπτυξιακά σχέδια.

«Χρειάζονται περισσότερες μετρήσεις στη Θεσσαλία για την επιμόλυνση εδάφους – υδάτων, μετά την αρχική καταγραφή»

Για το νερό, την κλιματική κρίση, τις φυσικές καταστροφές και τις επιπτώσεις τους στη δημόσια υγεία μίλησε ο Δημοσθένης Σαρηγιάννης, καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής στο Τμήμα Χημικών Μηχανικών Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, εστιάζοντας στην αλλαγή των παγκόσμιων καιρικών μοτίβων και την ιδιαιτερότητα της Μεσογείου, αλλά και παρουσιάζοντας τι έδειξαν οι αναλύσεις των περιβαλλοντικών δειγμάτων που έχουν γίνει έως τώρα μετά τις πλημμύρες στη Θεσσαλία.

«Οι αυξανόμενες παγκόσμιες θερμοκρασίες αυξάνουν την υγρασία που μπορεί να κρατήσει η ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα περισσότερες καταιγίδες και έντονες βροχοπτώσεις αλλά παραδόξως και πιο έντονες περιόδους ξηρασίας καθώς εξατμίζεται περισσότερο νερό από τη γη και αλλάζουν τα παγκόσμια καιρικά μοτίβα. Οι κίνδυνοι ξηρασίας και πλημμύρας και οι συναφείς κοινωνικές ζημιές προβλέπεται να αυξηθούν περαιτέρω με κάθε βαθμό υπερθέρμανσης του πλανήτη. Πηγαίνουμε σε μία κατάσταση που θα είναι πρωτόγνωρη, και μάλιστα περιοχές, όπως η Μεσόγειος -και η χώρα μας- που ήταν κλασικό παράδειγμα της καμπύλης του κλίματος θα νιώσουν πιο έντονα τη διαφορά. Αυτό το σύμπλεγμα νερού, κλιματικής κρίσης και καταστροφών, έχει σημαντικές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία πέρα από υποβάθμιση των υποδομών» υπογράμμισε.

Σε ό,τι αφορά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των πρόσφατων πλημμυρών στη Θεσσαλία επισήμανε την ανάγκη «να δούμε εάν υπάρχει επιμόλυνση σε βάθος χρόνου από φυτοφάρμακα, μέταλλα, υδρογονάνθρακες, που μπορεί να έχουν να μπει στο περιβάλλον μέσα από το νερό στα ιζήματα, και αντίστοιχα στο έδαφος, στα υπόγεια νερά».

Όπως εξήγησε, «ένα πρόβλημα που έχει η επιστημονική πληροφορία είναι ότι λέμε πως μετρήσαμε κάτι, όμως το αποτέλεσμα επηρεάζεται από το πότε μετρήσαμε, πώς μετρήσαμε και πού. Το πού, το πότε, το πώς και το τι επηρεάζουν, άρα θα πρέπει να είμαστε απολύτως σαφείς, ώστε να έχουμε την πλήρη εικόνα».

Για τις πρώτες καταγραφές που έγιναν από τον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, το ΙΓΜΕ και το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας σημείωσε πως επιλέχθηκαν 350 θέσεις δειγματοληψίας ιζημάτων λάσπης και εδάφους για την προκαταρκτική έρευνα εκτίμησης των πλημμυρικών φαινομένων στο έδαφος. Οι θέσεις δειγματοληψίας καθορίστηκαν σε δύο ζώνες, κατά μήκος της κύριας κοίτης του Πηνειού, καθώς και σε επιλεγμένες θέσεις στις υπόλοιπες πλημμυρισμένες περιοχές.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα: Οι περισσότεροι αγροί έχουν δεχτεί φορτίο ιζημάτων, το οποίο μπορεί να ενσωματωθεί στο έδαφος με την καλλιέργεια του εδάφους (καλλιεργητή ή βαθειά άροση ανάλογα του ύψους του ιζήματος). Τα ιζήματα παρουσιάζουν ιδιότητες που δεν αναμένεται να επηρεάσουν σημαντικά τις εδαφικές ιδιότητες των εδαφών μετά την ενσωμάτωση. Στις περιπτώσεις που το ύψος των ιζημάτων είναι πολύ μεγάλο και δεν είναι δυνατή η ενσωμάτωσή τους στο έδαφος με τη βαθιά άροση, θα χρειαστούν μέτρα αποκατάστασης του εδάφους που πρέπει να εξεταστούν κατά περίπτωση. Με την ενσωμάτωση μεγαλύτερου αριθμού αποτελεσμάτων, αλλά και των αποτελεσμάτων των βαρέων μετάλλων, θα εξαχθούν περισσότερο ασφαλή συμπεράσματα για τη βέλτιστη διαχείριση των εδαφών που έχουν επηρεαστεί από τα ιζήματα. Για τα εδάφη που έχουν παραμείνει κατακλυζόμενα με νερό για αρκετές ημέρες, είναι σίγουρο ότι έχει επηρεαστεί η γονιμότητά τους.

«Χρειάζεται να έχουμε περισσότερα αποτελέσματα, κυρίως αναλύσεις -περισσότερες και σε μεγαλύτερο βάθος – βαρέων μετάλλων, ώστε να έχουμε ασφαλή συμπεράσματα για τη διαχείριση των εδαφών που έχουν επηρεαστεί από τα ιζήματα» κατέληξε ο κ. Σαρηγιάννης.

«Εθνικής Αμύνης: Ο επικίνδυνος δρόμος της Θεσσαλονίκης που ήταν το ρέμα στα εξωτερικά της τείχη»

Για τη διαχείριση των αστικών υδάτων στις συνθήκες της κλιματικής αλλαγής μίλησε ο Νικόλαος Θεοδοσίου, καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

«Το ποσοστό του νερού που απορροφάται από το έδαφος μικραίνει δραματικά κατά τη δόμηση μιας περιοχής, επιβεβαιώνοντας την ανάγκη αντιπλημμυρικής προστασίας σε κάθε νέα αλλά και υφιστάμενη κατασκευή οποιουδήποτε είδους» ανέφερε, εξηγώντας ότι αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που έχουμε τις αστικές πλημμύρες, καθώς «όλο το νερό περνάει μέσα από τη πόλη, τις υποδομές και τις περιουσίες σε ένα αστικό περιβάλλον».

Αναφερόμενος σε καταστροφικές πλημμύρες που έπληξαν την Ελλάδα και την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, τόνισε ότι το «το νερό έχει τρομακτική δύναμη, που πρέπει να τη σεβόμαστε» καθώς «αυτά τα φαινόμενα δεν αντιμετωπίζονται, δεν υπάρχουν τρόποι να τα αντιμετωπίσουμε, γι’ αυτό πρέπει να προστατευτούμε απ’ αυτά, να μάθουμε να τα διαχειριζόμαστε και να ζούμε μ’ αυτά».

Μιλώντας για την ανάγκη χαρτογράφησης των δυνητικών κινδύνων από πλημμυρικά φαινόμενα σε κάθε πόλη, έφερε ως χαρακτηριστικό παράδειγμα την Οδό Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη, που ήταν πάντα το ρέμα έξω από τα τείχη της πόλης και σήμερα ένας πολύ κεντρικός κάθετος άξονας, αλλά και το σημείο όπου μαζεύονται τα νερά που κατεβαίνουν ορμητικά από επτά σημεία και ρέματα μίας μεγάλη περιοχής του πολεοδομικού συγκροτήματος.

«Τα νερά φεύγουν με πολύ μεγάλη ταχύτητα, σταθερή κλίση προς τη θάλασσα, μπορούν να παρασύρουν τα πάντα. Σε περιπτώσεις βροχής είναι ένας πάρα πολύ επικίνδυνος δρόμος, δεν το ξέραμε αυτό, δεν μας το είπε κανείς, μόνο όσοι έτυχε να το διαπιστώσουν γιατί βρέθηκαν σε αυτή την κατάσταση. Κάποιος που κινείται στην Εγνατία και απλώς βρέχεται, όταν προσπαθήσει να διασχίσει την Εθνικής Αμύνης θα βρει κάθετα ένα πάρα πολύ έντονο ρεύμα που μπορεί να τον παρασύρει. Αυτά πρέπει να τα ξέρουμε» διευκρίνισε.

Σε ό,τι αφορά τη Θεσσαλία επισήμανε την ανάγκη «να τα ξαναδούμε όλα από την αρχή». «Η σειρά των φαινομένων που είχαμε στη Θεσσαλία, οι τρεις διαδοχικές μεγάλες πλημμύρες -ο Ιανός είναι μια καταιγίδα που συμβαίνει στα στατιστικά μια φορά στα 400 χρόνια, ο Ντάνιελ μια φορά σε πάνω από 1000 χρόνια και ο Elias μια φορά στα 300 χρόνια – δείχνει ότι ανατρέπονται τα πάντα, ό,τι ξέρουμε μέχρι τώρα πρέπει να το αναθεωρήσουμε. Όχι γιατί ήταν λάθος. Στα στοιχεία βασιστήκαμε και βγάλαμε τα συμπεράσματα, αλλά η φύση ανέτρεψε αυτές τις ισορροπίες, ανατράπηκαν τα γνωστά στοιχεία και πάμε πλέον σε διαφορετικά μοντέλα, σε διαφορετικό τρόπο λειτουργίας» εξήγησε.

«Ο καθαρός πλούτος των μη συμβατικών υδατικών πόρων»

Για τη βιώσιμη Διαχείριση και Επαναχρησιμοποίηση Μη Συμβατικών Υδατικών Πόρων στην Περιοχή της Μεσογείου μίλησε ο Κωνσταντίνος Πλάκας, Χημικός Μηχανικός του EKETA.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Μεσόγειος, όπως είπε, συνίστανται στην περιορισμένη διαθεσιμότητα νερού, στην κλιματική κρίση καθώς «είναι μία από τις πιο ευάλωτες περιοχές στον κόσμο στις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη, με χαμηλότερες βροχοπτώσεις, εκτεταμένες ξηρασίες, ακραίες δασικές πυρκαγιές», όπως και στα ακατέργαστα λύματα, καθώς «το 40% των πόλεων στη Μεσόγειο με πληθυσμό μεταξύ 2.000 και 10.000 κατοίκων δεν είναι συνδεδεμένες με καμία μονάδα επεξεργασίας λυμάτων».

Ο κ. Πλάκας παρουσίασε το πρόγραμμα «Aquacycle», στο οποίο συμμετέχουν η Ελλάδα, η Ισπανία, η Μάλτα, ο Λίβανος και η Τυνησία, που αποσκοπεί στην προώθηση και καθιέρωση της επαναχρησιμοποίησης κατάλληλα επεξεργασμένων αστικών λυμάτων στην περιοχή της Μεσογείου και ιδιαίτερα στις χώρες της Νότιας Μεσογείου. Το έργο εισάγει μια καινοτόμο πράσινη τεχνολογική προσέγγιση στην επεξεργασία λυμάτων για μικρής και μεσαίας κλίμακας οικισμούς, με το ακρωνύμιο APOC , που στηρίζεται σε φυσικά συστήματα και την ηλιακή ακτινοβολία.

Οι μη συμβατικοί υδατικοί πόροι, όπως διευκρίνισε, είναι το θαλασσινό νερό, επεξεργασμένα αστικά λύματα, υφάλμυρα νερά, γκρίζα νερά (νερά από νιπτήρες, πλυντήρια κλπ), βρόχινα νερά, νερά καταιγίδων, νερά αποστράγγισης, νερά διεργασιών.

Το πρόγραμμα «HYDROUSA» με έξι λύσεις για την προσαρμογή του τομέα των υδάτων στην κλιματική αλλαγή στη Μεσόγειο παρουσίασε ο Ερίκ Μινό, επικεφαλής της τεχνικής μονάδας SEMIDE/EMWIS (Ευρωμεσογειακό Σύστημα Πληροφόρησης για την Τεχνογνωσία στον Τομέα του Νερού) και του Office International.

Το πρόγραμμα που χρηματοδοτείται από το HORIZON2020 ξεκίνησε να υλοποιείται το 2018 σε έξι περιοχές στη Λέσβο, τη Μύκονο και την Τήνο, προτείνοντας λύσεις κλίμακας για ένα καινοτόμο σύστημα επεξεργασίας λυμάτων, ένα αγροδασικό σύστημα, ένα σύστημα υπόγειας συλλογής όμβριων υδάτων, ένα σύστημα αποθήκευσης βρόχινου νερού σε οικίες, ένα σύστημα αφαλάτωσης – Θερμοκήπιο, και έναν συνδυασμό από τις παραπάνω λύσεις σε οικοτουριστική μονάδα.

Βασική φιλοδοξία του «Hydrousa», όπως εξήγησε, είναι να αναπτύξει ένα νέο κυκλικό επιχειρηματικό μοντέλο, το οποίο θα είναι ως επί το πλείστον κατάλληλο για τη Μεσόγειο και περιοχές που αντιμετωπίζουν προβλήματα λειψυδρίας, τόσο στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως. Το πρόγραμμα εστιάζει σε καινοτόμες λύσεις που μπορούν να βοηθήσουν ιδιαίτερα τις περιοχές που είναι απομακρυσμένες από τα δίκτυα παροχής νερού ή δεν διαθέτουν δίκτυα επεξεργασίας και διαχείρισης νερού και λυμάτων.

Για την αναδιαμόρφωση της δημόσιας δράσης στη διαχείριση των υδάτων στις χώρες της Μεσογείου μίλησε ο Κέβιν Ντελ Βέκιο, ερευνητής και λέκτορας Πολιτικών Επιστημών στην École Nationale de l’Eau et de l’Environnement του Στρασβούργου. Ο ερευνητής αναφέρθηκε σε ζητήματα που αφορούν τη διαχείριση του νερού και τη σύνδεσή τους με άλλες δημόσιες πολιτικές. «Το μοντέλο διαχείρισης που εφαρμόζεται παγκοσμίως ονομάζεται ενσωματωμένη διαχείριση των υδάτινων πόρων και υπάρχει επίσης η επιλογή της προσέγγισης του ζητήματος μέσα από προοπτική λεκανών απορροής, δηλαδή τι ύδατα περνούν μέσα από μία λεκάνη απορροής. Με βάση αυτό το μοντέλο δημιουργούνται και φορείς για διαχείριση κάθε μεγάλης λεκάνης απορροής, αλλά πολλές φορές οι υδρολογικές λεκάνες δεν ταυτίζονται με γεωλογική κατανομή γεωγραφικών διαμερισμάτων» σημείωσε.

«Πώς θα μειώσει η ΕΥΑΘ το υδάτινο και ενεργειακό της αποτύπωμα»

Τον οδικό χάρτη της ΕΥΑΘ στην κλιματική αλλαγή παρουσίασε η Κατερίνα Χριστοδούλου, προϊσταμένη του Τμήματος Έρευνας και Ανάπτυξης της εταιρείας.

Η ΕΥΑΘ, όπως σημείωσε, εξυπηρετεί πάνω από 1 εκατ. κατοίκους στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης με τρεις πηγές υδροληψίας -τον ποταμό Αλιάκμονα, τις πηγές Αραβησσού στον νομό Πέλλας και τις γεωτρήσεις στη λεκάνη Αξιού Λουδία- ενώ διαθέτει 2.700 χιλιόμετρα δίκτυο διανομής νερού και 1.750 χιλιόμετρα δίκτυο αποχέτευσης.

Σε ό,τι αφορά τις προκλήσεις τις κλιματικής κρίσης, η ΕΥΑΘ έχει θέσει ως στόχο τη μείωση του υδάτινου αποτυπώματός της ως το 2030 κατά 20% «με τοποθέτηση 100.000 έξυπνων υδρομέτρων, έργα βελτίωσης και αντικατάστασης του υφιστάμενου δικτύου ύδρευσης για τη μείωση απωλειών και διαρροών σε νερό, νέο ενιαίο σύστημα τηλεμετρίας και τηλε-ελέγχου του δικτύου ύδρευσης για τη βέλτιστη λειτουργία του, τη διαχείριση των αποθεμάτων νερού καθημερινά αλλά και σε καταστάσεις κρίσης, διεύρυνση αξιοποίησης νέων τεχνολογιών για βελτιστοποίηση λειτουργίας όλης της διαδρομής του δικτύου πόσιμου νερού σε διαφορετικά σενάρια λειτουργίας». Παράλληλα, η εταιρεία έχει θέσει ως στόχο τη μείωση του ενεργειακού της αποτυπώματος έως το 2030 κατά 30%.

«Η εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών -AI, big data analysis, machine learning, smart metering, remote innovative sensors- στα υπάρχοντα συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης μπορεί να επιφέρει νέες προοπτικές διαχείρισης τους, υπό τις συνθήκες της κλιματικής κρίσης» σημείωσε η κ. Χριστοδούλου.