Πες μου γιατί: Βλέπω νερά παντού

της Λίας Καραμπατέα

Αν και αργήσαμε φέτος να το νιώσουμε, είμαστε πλέον στην καρδιά του καλοκαιριού. Κάποιοι έχουν καταφέρει ήδη να οργανώσουν τις αποδράσεις τους στις θάλασσες. Κάποιοι άλλοι (μάλλον οι περισσότεροι) τρέχουν ακόμη στους έντονους και συνηθισμένους καθημερινούς ρυθμούς. Γι’ αυτούς, καλοκαίρι σημαίνει απλά πολλή ζέστη με όση ταλαιπωρία μπορεί να προκαλεί αυτό.

Γύρω στο μεσημέρι λοιπόν, όταν ο υδράργυρος φτάνει στις ανώτερες οριακά τιμές του, και την ώρα που οι περισσότεροι είμαστε στον δρόμο για το σπίτι, παρατηρεί κανείς το εξής: Βλέποντας στην επιφάνεια του δρόμου την ώρα της οδήγησης, δημιουργείται η εντύπωση πως στο βάθος του δρόμου υπάρχουν λακκούβες γεμάτες με νερό. Πλησιάζοντας στο σημείο αυτό, ως δια μαγείας το «νερό» εξαφανίζεται, και το παρατηρείς να έχει «μετακινηθεί» λίγο παραπέρα κ.ο.κ. Πώς προκαλείται λοιπόν αυτή η «οφθαλμαπάτη»…;

Το φως κατά τη διάδοσή του, δε διατηρεί σταθερή την ταχύτητα με την οποία κινείται. Η μοναδική τιμή που είναι σταθερή γι αυτήν την ταχύτητα είναι όταν κάνουμε λόγο για διάδοση φωτός στο κενό. Όταν όμως το φως διαδίδεται διαμέσου κάποιου υλικού (ακόμη κι αν το «υλικό» αυτό είναι ο αέρας) η ταχύτητα αυτή αλλάζει. Έτσι, προκύπτει ο δείκτης διάθλασης. Ένας δείκτης δηλαδή, μοναδικός για κάθε υλικό, ο οποίος μας δείχνει πόσο θα μεταβληθεί η ταχύτητα του φωτός όταν εισέλθει σε αυτό. Η μεταβολή αυτή προκαλεί εκτροπή και στην πορεία που ακολουθεί το φως, δηλαδή με απλά λόγια, η γωνία κατά την οποία διαδίδεται το φως μέσα στο υλικό δεν είναι πλέον η ίδια με αυτήν που είχε όταν προσέπεσε σε αυτό.

Αποφεύγοντας μαθηματικές αναλύσεις, μπορούμε να αρκεστούμε ορίζοντας τις γενικές περιπτώσεις το φως να περνάει από αραιό μέσο σε ένα πιο πυκνό (π.χ. όταν από τον αέρα πέφτει πάνω σε κάποιο αντικείμενο) και το αντίστροφο. Όσο πιο αραιό είναι ένα μέσο, τόσο πιο μικρός είναι ο δείκτης διάθλασής του.

Ας επιστρέψουμε στην καλοκαιρινή οδήγηση τώρα… Το στρώμα αέρα που υπάρχει ακριβώς πάνω από την άσφαλτο, είναι όπως αντιλαμβάνεστε, πιο θερμό σε σχέση με τον υπόλοιπο αέρα που βρίσκεται ψηλότερα. Το φως λοιπόν καθώς «πέφτει» περνά από τον «κρύο» στον «ζεστό» αέρα, δηλαδή από ένα πυκνό σε ένα πιο αραιό μέσο. Ο δείκτης διάθλασης δεν παραμένει ο ίδιος και έτσι η πορεία διαδρομής του φωτός αλλάζει. Όσο από τον πιο ψυχρό αέρα το φως συνεχίζει σε όλο πιο θερμό μέχρι που φτάνει στο έδαφος, έχει πλέον υποστεί σχεδόν ολική ανάκλαση, με αποτέλεσμα στα μάτια του οδηγού να φτάνει η δέσμη και μάλιστα να υφίσταται μια προέκταση ευθύγραμμα. Έτσι, ο οδηγός, βλέπει τον αντικατοπτρισμό του ουρανού και του δημιουργείται η εντύπωση πως βλέπει νερό! Αυτή ακριβώς είναι η εξήγηση και για τις οάσεις που νομίζουν πως βλέπουν συχνά ταξιδιώτες της ερήμου.

Την επόμενη φορά λοιπόν που θα βρεθείτε μεσημέρι στο δρόμο, πριν δυσανασχετήσετε για τη ζέστη, παρατηρήστε λίγο καλύτερα αυτό που βλέπετε στο βάθος…!