Τι έχουν τα έρμα και ψοφούν

Λέξεις: Φαίη Τζανετουλάκου

Η αρχαία Βοίβη, η λίμνη Κάρλα στην περιοχή των Καναλιών μεταξύ Δήμου Λάρισας και Μαγνησίας, στους βόρειους πρόποδες του Πηλίου, αποξηράνθηκε το 1962 γιατί πλημμύριζε τα χωράφια της περιοχής.

Έτσι λέει το κραταιό αφήγημα.

Ένα αφήγημα γεμάτο μυστικά και ψέματα για μια λίμνη που όλοι ήθελαν να εκμεταλλευτούν στο έπακρο.

Αυτό καταδεικνύουν τα θυροφράγματα που δεν συνηθίζονται σε άλλες αποξηραμένες λίμνες, καθώς το αληθινό πλάνο ήταν να φτιάξουν έναν αποχετευτικό αγωγό για να διοχετεύονται τα νερά από τις πλημμύρες στον Παγασητικό, τουτέστιν ο σκοπός του αγωγού με τους φράχτες δεν ήταν η αποξήρανση, αλλά η πολύφερνη αγροτική γη.

Έτσι δόθηκαν πολλές χιλιάδες στρέμματα για αγροτική εκμετάλλευση.

Σύμφωνα με τον Φορέα Διαχείρισης Κάρλας (του οποίου η ιστοσελίδα έχει να ενημερωθεί από το 2020), τον Αύγουστο του 1962 άρχισαν οι αποξηραντικές εργασίες με μια σήραγγα μήκους 10.150 μέτρων. Η αποστράγγιση κράτησε ενάμιση χρόνο.

Όταν ξεκίνησε η διαδικασία θεωρήθηκε ένα από τα σπουδαιότερα έργα για την ανάπτυξη της ελληνικής γεωργίας, καθώς εξασφαλίστηκαν 80.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης στους αγρότες.

Σύμφωνα με τον ίδιο φορέα (Ν.Π.Ι.Δ. που συστάθηκε το 2003), το 1959 ανατέθηκε μελέτη από το υπουργείο Γεωργίας για την αξιοποίηση της πεδιάδας της Κάρλας με δεδομένα την κατασκευή πλημμυρισμενης παραλίμνιας περιοχής 64.700 στρεμμάτων, σήραγγας και τάφρων πεδινών υδάτων. Η λίμνη θα χρησιμοποιούνταν για άρδευση με αρδευτικά κανάλια και θα τροφοδοτούνταν με νερά του Πηνειού.

Αντί αυτού όμως τελικά κατασκευάστηκε σήραγγα για την ολοκληρωτική εκκένωση της λίμνης που άρχισε τον Ιανουάριο του 1957 και ολοκληρώθηκε τον Οκτώβρη του 1962.

Με την αποξήρανση όμως της λίμνης φάνηκαν οι τρομακτικές επιπτώσεις στο οικοσύστημα της περιοχής που ήταν μεγαλύτερες από το όφελος που προσέφερε η αποξήρανσή της. Η Κάρλα ξαναέγινε λίμνη με σκοπό την άρδευση των καλλιεργειών αλλά και την ενίσχυση της ύδρευσης στο Βόλο.

Διαβάζουμε στη σελίδα του Υ.ΠΕ.ΘΕ:

«Ο Ταμιευτήρας Κάρλας, το έργο πολλαπλής σκοπιμότητας ανασύστασης της λίμνης Κάρλας, είναι ένα από τα μεγαλύτερα αντιπλημμυρικά και εξυγιαντικά έργα της Θεσσαλίας, με το οποίο θα αντιμετωπισθούν σοβαρά προβλήματα των Νομών Λάρισας & Μαγνησίας, όπως η προστασία από πλημμύρες & η ρύπανση του Παγασητικού, η υφαλμύρωση των υπόγειων υδροφορέων της ευρύτερης περιοχής, η άρδευση χιλιάδων στρεμμάτων που αρδεύονται πλημμελώς, ενώ ταυτόχρονα θα αποκατασταθεί μερικώς το προϋπάρχον οικοσύστημα της Κάρλας και θα διασφαλισθεί στο μέλλον η “αειφορεία” στην διαχείριση των εδαφικών και υδατικών πόρων.

Πρόκειται για ένα σύνθετο έργο, εργασίες του οποίου άρχισαν πριν από 16 χρόνια (σύμβαση 24/9/1999) και υλοποιείται με 8 εργολαβίες προϋπολογισμού πάνω από 200 εκατ. €. (!)

Αποτελείται: από έναν Ταμιευτήρα 38.500 στρ., με χωρητικότητα 180 εκατ. μ3, με αναχώματα 23 χιλιομέτρων, 4 συλλεκτήρες 28 χιλιομέτρων, ορισμένα έργα εισόδου και εξόδου του νερού, αντλιοστάσια, έργα μεταφοράς νερού για άρδευση, έργα ύδρευσης περιοχής Βόλου, έργα υγροβιοτόπων, οικοτουριστικής ανάπτυξη, έργα ορεινής υδρονομίας και άλλα.» Τάδε έφη Ο.ΦΥ.ΠΕ.ΚΑ, Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής του Φορέα Διαχείρισης Κάρλας-Μαυροβουνίου.

Αναρωτιόμαστε εύλογα τι έγιναν όλα αυτά τα έργα και γιατί ο πλήρης σχεδιασμός της ως μια λίμνη με ζωντανό οικοσύστημα δεν τηρήθηκε. Και φυσικά το πού πήγαν όλα αυτά τα χρήματα…

Και κάπως καθυστερημένα αυτεπάγγελτη προκαταρκτική εξέταση για το θέμα των νεκρών ψαριών στον Παγασητικό διέταξε χθες η προϊσταμένη της Εισαγγελίας Βόλου.

Παρόλα αυτά τα μεγαλόσχημα, η Κάρλα αφέθηκε στην τύχη της, η Περιφέρεια Θεσσαλίας την αγνόησε, τα αντλιοστάσια από τον Πηνειό δεν λειτούργησαν, το νερό έμεινε στάσιμο και δημιούργησε υπερτροφισμό, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες που λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας πεθαίνουν τα ψάρια της σωρηδόν.

Η Περιβαλλοντική Πρωτοβουλία Μαγνησίας έχει αναδείξει το θέμα με καταγγελία στην Περιφέρεια για τα νεκρά ψάρια μέσα στην Κάρλα ήδη από πέρυσι.

Μια επίσκεψη στην όμορφη λίμνη καταδείχνει το μέγεθος της παραίτησης: όλα τα όργανα σκουριασμένα και σαραβαλιασμένα.

Όμως μέχρι πέρυσι το πρόβλημα δεν ήταν ορατό και οι κάτοικοι του Βόλου δεν το έβλεπαν μπροστά τους όπως φέτος.

Μάλιστα Δήμαρχος και Περιφερειάρχης, στις αρχές του καλοκαιριού, έσκιζαν τα ιμάτιά τους για το πόσο καθαρή θάλασσα είναι ο Παγασητικός, ως απάντηση στον κόσμο που είχε θορυβηθεί, εκτός από τα προβλήματα με τον βιολογικό καθαρισμό της πόλης, και από μετρήσεις όπως του Ιατρικού Συλλόγου Μαγνησίας τον περασμένο Ιούνιο, οι οποίες προειδοποιούσαν ότι η σήραγγα απορροής υδάτων από τη λίμνη Κάρλα τροφοδοτεί τον Παγασητικό με αυξημένο μικροβιακό φορτίο και νιτρικά που μπορεί να οδηγήσουν σε ευτροφισμό, αλλά και βαρέα μέταλλα που μπορεί να επηρεάσουν στο μέλλον τη βιοποικιλότητα του κόλπου και φυσικά τους κατοίκους.

Καθώς μετά τις πλημμύρες του Ντάνιελ η Κάρλα υπερχείλισε και σκέπασε πολλές καλλιέργειες όπως και τις εγκαταστάσεις της 1ης ΤΑΞΑΣ στο Στεφανοβίκειο, ένα κοκτέιλ από ΦΥΤΟΦΑΡΜΑΚΑ και τοξικά ΧΗΜΙΚΑ και ΒΑΡΕΑ ΜΕΤΑΛΛΑ από την αεροπορική βάση (της οποίας η γεωγραφική θέση στη λίμνη είναι απορίας άξια) ‘εμπλούτισαν’ το νερό της λίμνης και ο θάνατος των ψαριών της αλλά και η διατάραξη του οικοσυστήματος υπήρξαν προδιαγεγραμμένα.

Ήρθαν και οι υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού και έδωσαν τη χαριστική βολή στο οικοσύστημα.

Το άνοιγμα του θυροφράγματος για την εκροή των πλεοναζόντων υδάτων του ταμιευτήρα στην λεκάνη του Παγασητικού είχε αποτέλεσμα τα ΗΔΗ νεκρά ψάρια του γλυκού νερού να διοχετεύονται στη θάλασσα, αλλά και όσα επέζησαν από την υποξία, να μην αντέξουν μέσα στο θαλασσινό νερό.

Επίσης παρατηρητές του τοπικού οικοσυστήματος αναφέρουν ότι χάθηκαν και τα αποδημητικά πτηνά από τη λίμνη.

Και αφού τα νεκρά ψάρια μετά από 15 μέρες παρουσίας τους στο λιμάνι του Βόλου, στην κορυφή της τουριστικής σεζόν, κάλυψαν όλη την παρόχθια ζώνη, από τον Μάραθο ως τα Πλατανίδια, έτσι ξεκίνησε ένας αγώνας πολιτικής αντισφαίρισης των ευθυνών με τον Αχιλλέα Μπέο να εξίσταται ότι θα χαλάσει η φήμη του Βόλου ως τουριστικός προορισμός αλλά δεν είναι δική του δικαιοδοσία η θάλασσα, εκτοξεύοντας γνώριμες ύβρεις προς την Περιφέρεια, και τη νέα Περιφερειακή αρχή να εξίσταται ομοίως που δεν υπάρχει φορέας διαχείρισης του Παγασητικού, και τους πολίτες να αναρωτιούνται αν τελικά οι αυτοδιοικητικοί ταγοί είναι άξιοι μόνο για τη γιορτή κρασιού Αγχιάλου…

Σπασμωδικές προτάσεις όπως το μάζεμα εκατοντάδων χιλιάδων ψαριών με απόχη (!), ή η τοποθέτηση διχτυού στην έξοδο του αγωγού καταλαβαίνουμε ότι είναι τουλάχιστον φαιδρές. Την ίδια στιγμή η δημιουργία θυροφράγματος προς το Αιγαίο απλά μεταθέτει αλλού το πρόβλημα.

Σήμερα μάθαμε ότι η Περιφέρεια αποφάσισε να κλείσει το θυρόφραγμα.

Και έτσι τα ψάρια θα συνεχίσουν να πεθαίνουν μέσα στην Κάρλα. Μέχρι την επόμενη νεροποντή. Καταλαβαίνουμε όλοι ότι ούτε αυτό είναι λύση.

Η λίμνη για να είναι βιώσιμη πρέπει να οξυγονώνεται μέσα από την ανάγκη παροχής φρέσκου νερού και ανανέωσης των υδάτων της.

Δυστυχώς ο Πηνειός αν και βρίσκεται πλησίον, γνωρίζουμε ότι σε αυτόν από το 80-και μετά με την εισβολή της “Πράσινης Ανάπτυξης”- διοχετεύονται ετησίως 2000 τόνοι φυτοφάρμακα, σύμφωνα με την έρευνα Μυλόπουλου, και είναι ο δεύτερος πιο μολυσμένος ποταμός μετά τον Πάδο.

Μόνο ένα ολοκληρωμένο μακροπρόθεσμο σύστημα επεξεργασίας των ρέοντων υδάτων που δεν θα θέτει σε κίνδυνο την πανίδα της λίμνης αλλά και την ποιότητα της θάλασσας, θα μπορέσει να αποτελέσει λύση.

Υποτίθεται ότι εν έτει 2024 ζούμε σε ευνομούμενη χώρα της Ευρώπης με αρκετούς σοβαρούς επιστήμονες που θα μπορούσαν να καταθέσουν προτάσεις για να γίνει διαχειρίσιμο ένα τόσο μεγάλο υγειονομικό πρόβλημα, το οποίο αν δεν λυθεί, θα εντείνεται διαρκώς λόγω της επέλασης της κλιματικής κρίσης.

Για κάποιο περίεργο λόγο, στην Ελλάδα, αρχές και επιστήμονες μαζί αδυνατούν να διαχειριστούν τους όγκους νερού της χώρας είτε πρόκειται για λίμνες, ποτάμια, χείμαρρους.

Το νερό, ειδικά το γλυκό, δεν βιώνεται ως σύμμαχος μα ως εχθρός που πρέπει να δαμαστεί ή να παταχθεί γιατί πάντα θα εμποδίζει.

Τώρα που η λειψυδρία επελαύνει, και ποτάμια και λίμνες στερεύουν, αυτά τα λίγα σημεία υδάτινης στίξης της ελληνικής γης θα γίνουν πιο πολύτιμα από ποτέ.

Ας γίνει επιτέλους ένας βιώσιμος σχεδιασμός για να ζήσουμε αρμονικά με τους νερένιους θησαυρούς μας.

*Η Φαίη Τζανετουλάκου είναι Δρ Ιστορίας της Τέχνης και περιβαλλοντική ακτιβίστρια, μέλος των Ενεργών Πολιτών Βόλου